192
5) минералды заттар (макро – жəне микроэлементтер): каль-
ций, фосфор, магний, калий, натрий, темір, йод, мырыш, бор, хром,
мыс, күкірт, марганец, молибден, селен, кремний, ванадий, фтор,
германий, кобальт.
2. Тағамның минералдық құрамы:
1) ферменттер (өсімдіктерден түзілетін
немесе микробтық синтез
арқылы биотехнологиялық əдіс негізінде алынған);
2) полифенолды қосындылар, оның ішінде антиоксидантты
əсер арқылы айқындалған – биофлаваноидтер, антоцианиднндер, ка-
техиндер жəне басқалары;
3)
табиғи метаболиттер: янтарь қышқылы, альфа-кетоқышқылы,
убихинон, лимон қышқылы фумар қышқылы, шарап қышқылы, орни-
тин, цитрулин, креатин, бетаин, глутатион, таурин,
алма қышқылы,
индолдар, изотиоцианиттер, октакозанол, хлорофилл, терпеноидтар,
иридоидтар, резвератрол, стевиозидтер.
3. Пробиотиктер (монокультураларда жəне ассоциацияларда)
жəне пребиотиктер:
1) бифидобактериялар, оның ішінде infantis, bifi dum, longum,
breve, adolescentis; Lactobacillus түрлері, оның ішінде acidophilus,
fennentii, casei, plantarum, bulgaricus жəне басқалар; Lactococcus;
Streptococcus thermophilus; Propionibacterlum түрлері жəне
басқалары;
2) олиго- жəне полисахаридтердің түрлі класстары (табиғи
тұрғыда түзілген микробты синтез
арқылы фруктоолигосахаридтер,
галактоолигосахаридтер жəне басқалар);
3)
биологиялық тұрғыда белсенді заттар — иммунды белоктар
жəне ферменттер, гликопептидтер, лизоцим, лактоферрин, лактопе-
роксидаза, адам тінінен алынатын заттар мен сұйықтықтан басқа да
сүт қышқылды микроағзалардың бактериоциндері.
4.
Өсімдіктер (тағамдық жəне дəрілік), теңіз, өзен, көл өнімдері,
бауырмен жорғалаушылар, буынаяқтылар, минералды органикалық
немесе табиғи минералды негіздері (құрғақ ұнтақ тəріздес, таблет-
калы, капсула түрінде, сулы, спиртті, құрғақ майлы жəне сұйық
сығындылар түрінде, тұндырма, шəрбет, канықпа, бальзам түрінде):
мумие, спирулина, хлорелла, тазартылған ашытқы жəне
олардың ги-
дролизатгары, пеолиттер жөне басқалар.
5. Балшаруашылық өнімдері: аналық сүт, прополис, балауыз,
гүл тозаңы, перга.
193
4-қосымша
Тағамға биологиялық белсенді қоспаларды дайындауға
арналған, қолдану барысында адам денсаулығына əсер
ететін заттар
№
р/с
Өсімдіктің қазақша атауы
Өсімдіктің
латынша атауы
Өсімдіктің белгілері
1
2
3
4
1
Абрус молитвенный
(хеквирити, модельді
бұршақтар, үнді қызыл-
миясы)
Abrus hreatjinis L
Тұқымдары
2
Авран дəрілік (кровник)
Gratiola offi cinalis K
Өсімдіктің
барлық
түрлері
3
Үнді азидирахтасы (маргоза,
ним)
Azadirachta indica
A. Juss
Өсімдіктің барлық
түрлері
4
Уқорғасын (бəрпі)
Fconitum L.
Өсімдіктің барлық
түрлері, барлық
бөліктері
5
Алоэ ағаш тəрізді
(жүзжылдық)
Aloe arbrescens Mill.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
6
Тіс аммийі (сəбіз тəрізді
виснага)
Ammi visnaga (L)
Lam visnaga (=
Visnaga daucoides
Gaertn.)
Өсімдіктің барлық
бөліктері
7
Анамирта кокку люс тəрізді
(кукольван, үнді коккулюсі,
балық жидегі)
Anamirta cocculus
(L.) Wigh et Am.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
8
Арека катеху
(пальма ка-теху)
Areca catechu L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
9
Тау арникасы
Arnica Montana L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
10
Аронник ұзынша, А.
теңбіл
Arum elongatum
Stev., A maculatum L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
11
Батпақ қызанағы (орман
гүлшетені, үлкен қандала
ұясы)
Ledium paluste L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
12
Бадьян нағыз (жұлдызша
тəрізді əніс)
Illicum verum Hook.
F.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
13
Бакаут ағашы (гваяк аға-шы) Guaiacuv offi cinale L. Өсімдіктің барлық
бөліктері
194
14
Баранец қарапайым (плаун
баранец)
Huperzia salago (L.)
Bemh ex Schrank et
Mart.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
15
Сібір зерегі, Б.
қарапайым
Berbenis sibirica Pall.,
B. Vulgaris L.
Тамыры, қабығы
16
Қабіршөп (=Катарантус)
Vinca sp.= (= Caha-
rantus sp.)
Өсімдіктің барлық
түрлері, барлық
бөліктері
17
Шолпанкебіс
Cypripedium sp.
Өсімдіктің барлық
түрлері, барлық
бөліктері
18
Лапыз
Colchicum sp.
Өсімдіктің барлық
түрлері, барлық
19
Меңдуана
Hyoscyamus sp.
Өсімдіктің барлық
түрлері, барлық
бөліктері
20
Итжидек (қарапайым тырна,
кавказ тырнасы)
Atropa bella-donna L.
Atropa caucasica
Kreyer
Өсімдіктің барлық
бөліктері
21
Батпақ кездікқыны (батпақ
белоцветкасы, перелойная
трава)
Parmassia palustrus L. Өсімдіктің барлық
бөліктері
22
Белоцветник жазғы
Leucojum aestivum L. Өсімдіктің барлық
бөліктері
23
Өгейбұта
еуропалық
(бруслина)
Euonimus europaea L. Өсімдіктің барлық
бөліктері
24
Шығыс биожинағы
Biota orientalis L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
25
Бирючина қарапайым
Ligustrum Vulgare L.
Жапырақтары,
жемістері
26
Бозғыл улы саңырауқұлақ
Amanita phalloides L. Саңырауқұлақтардың
барлық бөліктері
27
Блефарис жеуге жарай-тын
Blepharis edulis pers. Өсімдіктің барлық
бөліктері
28
Батпақ блошницасы
Pulicaria uliginosa
Stev.ex DC
Өсімдіктің барлық
бөліктері
29
Бобовник анагиртəрізді
(алтын жаңбыр)
Laburnum anagy-
roides (= Cyisus
laburnum L.)
Өсімдіктің барлық
бөліктері
30
Убалдырған теңбіл
Coium maculatum L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
31
Аю
бадам шөпті
Sambucus ebulus L.
Өсімдіктің барлық
бөліктері
