Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

46 

физиологиялық өзгешеліктеріне, атап айтқанда қан жолы жүйесінің құрлысына, 

зат алмасуға, ішкі секреция бездеріне т.б. байланысты деген пікірлер де тарады. 

Неміс  философы  И.  Кант  (1724-1804) өзінің  «Антропология»  дег ен 

еңбегінде  темпераментін  төрт  түрі  туралы  толық  психологиялық  сипаттама 

берді.  Бірақ  ол  темперамент  пен  мінез  ұғымдарын  бір -біріне  балама  ретінде 

(бұлай  деп  ұғыну  қате)  қарастырды.  Темперамент  туралы  ілімдер  XIX 

ғасырдың  аяқ  кезінде  де  кең  өріс  алды.  Мәселен,  неміс  анатомы  Гейне 

темпераментердің  түрліше  болуы  нерв  жүйесінің  тонусына  байланысты  десе, 

орыс антропологы Зеланд Н.Л. (1833-1902) ми қабықтасындағы молекулярлық 

қозғалыстың  жылдамдығы  мен  біркелкілігіне  байланысты  деді.  Көрнекі  орыс 

педагогы  П.Ф.  Лесгафт  (1837-1909)  темпераменттерді қан  сауыттарының 

жуандығы мен кеңдігіне байланысты деп тұжырымдады.  

Темпераменттердің  физиологиялық  негіздерін  ғылыми  тұрғыдан  дәйекті 

етіп түсіндірген академик И.П. Павловтың ілімі темперамент туралы түсінікті 

ғылыми  сара  жолға  түсірді.  Нерв  жүйесінің  типтері  ми  қабығындағы  қозу 

тежелу процсетерінің үш негізгі белгісінің (күші, тепе-теңдігі, қозғалғыштығы) 

жиынтығынан құрастырылды. 

Нерв процестерінің күшіне ми қабығының жұмыс істеу қабілеттілігі, яғни 

сыртқы  орталық  түрлі  тітіркендіргіштеріне  мидың  төзімділігі  жатады.  Нерв 

процестерінің тепе-теңдігі деп қозу мен тежелудің бір-біріне тең келуін айтады. 

Нерв  процестерінің  қозғыштығы  деп  олардың  бірінің  екіншісіне  алмаса  алу 

қаблеттілігін айтады. Сөйтіп И.П. Павлов ілімінің айтуынша, нерв жүйесінің әр 

бір типінің үш белгісі болады. Мәселен, күшті типтердің бірі ұстамсыз тип.  

Ұстамсыз  тип-жұмыс  істеу  қаблеті  күшті,  қозу,  тежелу  процестері  бір-

бірімен  сәйкес  келмейтін  (қозуы  ылғи  да  басым  келіп  отыратын)  ерекше 

қозғалыстағы  тип.  Күшті  типтердің  екіншісі  -  ширақ  типтер  деп  аталынады. 

Мұнда қозу мен тежелу процестері бір-біріне тең келіп, тез алмасып отырады. 

Күшті типтің үшіншісі – қозу мен тежелу бір-біріне тең, бірақ алмасуы сараң, 

баяу қозғалатын  тип.  Әлсіз  типте  қозу  мен  т ежелу  процестері  баяу  ж

үріп 

отырады. Күшті тітіркендіргіштердің әсерінен туатын тектен тыс тежелулер де 

әлсіз  типте  жиі  болып  отырады.  Мұндайда  кейде  күшті  типтер  сыртқы 

дүниеден келетін түрлі әсерлерге төзімді келсе, әлсіз тип морт сынып кететін 

болады.  Павлов  ашқан  нерв  жүйесінің  негізгі  типтері  темпераменттердің 

физиологиялық негіздерін жақсы түсіндіреді. Павлов сангвиниктерді – ширақ, 

нерв  жүйесі  күшті,  қозу  мен  тежелуі  тең,  қозғалғыш  адам;  холериктерді  – 

ұстамсыз, нерв жүйесі күшті, қозуы тежелуінен басым; флегматиктерді – нерв 

жүйесі  күшті,  қозу  мен  тежелуі  бір-біріне  тең  болғанмен,  қозғалысы  баяу 

адамдар  десе;  меланхоликтерді  –  нерв  жүйесі  әлсіз  типті  адамдар  деп 

сипаттады. 

И.П.  Павлов  осы  айтыл

ған  негізгі  типтерден  басқа  да  аралас,  көшпелі 

типтердің кездесетіндігін айтты. Мәселен, ұстамсыз типтің өзінен қозуы ерекше 

күшті,  тежелуі  әлсіз  жеке  қозуы  мен  тежелуі  бірдей  күшті  (бірақ  аз  да  болса 

қозуы  басымдау  тұратын),  сонымен  қатар  қозу  мен  тежелудің  күші  тепе-тең 

келетін  варианттары  байқалған.  И.П.  Павл ов  жануарлардың  нерв  жүйесінің 

типін  айыру 

үшін  жасаған  тәжірбесінің  кейбір  қорытындылары  адам 

47 

темпераменттеріңің физиологиялық негіздерін түсінуге толық жарайтындығын 

көрсете  келіп,  темпераментке  мынадай  анықтама  береді:  «Темперамент 

жануарлар мен жеке адамның жалпы сипаттамасы, әрбір индивидумның барлық 

әрекеттеріне  белгілі  кейіп  беретін  нерв  жүйесінің  жалпы  сипаттамасы».  Бұл 

зерттеулерде  И.П.  Павловтың  нерв  жүйесінің  төрт  түрлі  типі  туралы  ілімі 

адамдардың  жеке  өзгешеліктерін,  әсіресе,  оның  темпераменттерін  анықтауда 

ерекше маңыз алатын бірден-бір ғылыми теория екені тағы да дәлелдене түсті. 

Б.М.  Тепловтың  шәкірттерінің  бірі  В.Д.  Небылицин  (1930 -1972)  осындай 

зерттеулердің  бірінде  нерв  жүйесінің  әлсіз  типінің  өзі  бірнеше  вариантарға 

бөлінетінін  анықтап  берді.  Бұрын  өмір  сүруге  иемсіздеу  деп  саналатын  осы 

әлсіз  типтің  өзі  енді  қозғалғыш,  баяу,  қозу  мен  тежелуі  теңгерілмеген  типтер 

деп бөлінетін болды. Әлсіз типтің де сезімталдығы күшті екендігі, осыған арай 

оның сыртқы ортаға бейімделе алу қабілеті мол екендігі зерттелді. 

 

10-

қосымша 

Д.Голландтың тұлғаның типтерін анықтау тестісі  

(Алматы облысы, Малайсары ОМ) 

Мақсаты:  Кәсіби  –тұлғалық  типті  бағалау  мен  тұлғаның  әлеуметтік 

бағытын анықтау. 

Нұсқау: төменде түрлі мамандықтар жұптары берілген әрбір жұптан өзіңе 

ұнамды мамандықты тауып алу.  

 

1. 

А) инженер- 

технолог 

В) инженер- 

құрастырушы. 

2. 

А) сыныптан тыс 

жұмыстар 

бойынша мектеп 

директорының 

орынбасары 

В) кәсіподақ 

ұйымының 

төрағасы 

3 

А) дизайнер 

в) сызбаша  

 

 4 

А) Ғалым, химик 

В) бухалтер 

5. 

А) қоғам 

қайраткері 

В) жазушы 

6. 

А) аспаз 

В) жинақтаушы 

7. 

А) адвокат 

В) ғылыми 

журналдың 

редакторы 

8. 

А) тәрбиеші 

В) керамика 

бойынша суретші 

9. 

а) тоқымашы 

В) санитардәрігер 

10. 

А) нотариус 

В) жабдықтаушы 

11. 

А) көркем 

әдебиет 

аудармашысы 

В) лингвист 

12. 

А) бала дәрегірі 

В) статист 

13. 

А) дүкен 

меңгерушісі 

В) офотограф 

14. 

А) философ 

А) психиатор 

15. 

А) ЭВМ 

операторы 

В) карикатурашы 

16. 

А) бағбан 

В) меторолог 

48 

17. 

А) мұғалім 

В) жасұлан 

басшысы 

18. 

А) металл 

бойынша суретші 

В) сылақшы 

19. 

А) гидролог 

В) ревизор 

20. 

А) шарушылық 

ісінің 

меңгерушісі 

В) дирижер 

21. 

А) инженер 

электроншы 

В) хатшы- 

машинист 

22. 

А)бас зоотехник 

В) зоолог 

23 

А) спорт дәрігері 

В) фельетонист 

24 

А) троллейбус  

жүргізушісі 

В) медбике 

25 

А) көшірмеш і 

В) директоры 

26 

А) сәулетші 

В) математика 

27 

А) милициядағы 

балалар бөлімінің 

қызметкері 

А) санақшы 

28 

А) фирма 

директоры 

В) агроном  

29 

А) биолог 

В) офтальмолог  

30 

А) мұрағатта 

жұмыс істейтін 

қызметкер 

В) мүсінші  

31 

А) стенографист 

В) логопед 

32 

А) экономист 

В) бөлім 

меңгерушісі 

33 

А) мұражайдың 

ғылыми 

қызметкер 

В) мүсінші 

34 

А) корректор 

В) сыншы 

35 

А) радиооператор 

В) ядролық 

физика 

жөніндегі маман  

36 

А) дәрігер 

В) дипломат 

37 

А) актер 

В) телеоператор 

38 

А) археолог 

В) эксперт 

39 

А) пішуші-

модельер 

В) безендіруші 

40 

А) сағат 

жөндеуші 

В) монтаждаушы 

41 

А) режиссер 

В) ғалым 

42 

А) психолог 

В) ақын 

 

 

 

Жауап парағы 

Оқушыныңатыжөні: 

Мектебі:  

Реалистік тип  Зияткерлік 

тип 

Әлеуметі

к тип 

Конвенционалды 

тип 

Іскер тип  Әртісті

к тип 

1а 

1в 

2а 

 

2в 

3а 

3в 

4а 

 

4в 

5а 

5в 

6а 

 

 

6в 

7а 

 

 

7в 

8а 

 

 

8в 

9а 

 

9в 

10а 

10в 

11а 

 

11в 

12а 

12в 

13а 

 

49 

13в 

14а 

14в 

15а 

 

15в 

16а 

16в 

17а 

 

17в 

18а 

18в 

19а 

 

19в 

20а 

20в 

21а 

 

 

21в 

22а 

 

 

22в 

23а 

 

 

23в 

24а 

 

24в 

25а 

25в 

26а 

29в 

26в 

27а 

27в 

28а 

29а 

31а 

30а 

31в 

32а 

32в 

 

 

33а 

33в 

34а 

 

34в 

35а 

35в 

36а 

 

36в 

37а 

37в 

38а 

 

38в 

39а 

39в 

40а 

 

 

40в 

41а 

 

 

41в 

42а 

 

 

42в 

Ұпай саны: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50 

Қолданылған әдебиеттер тізімі 

 

1 

Қазақстан  республикасының  Білім  туралы  заңы  (өзгерулер  мен 

толықтырулар), 2011 жылғы 24 қазан, № 487-IV. /«Егемен Қазақстан» 30 шілде 

2011 г 

2 

Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011  –  2020 

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 

1118 Жарлығы. //http://akorda.kz/ru/category/gos_programmi_razvitiya 

3 

ҚР Президентінің Қазақстан халықына Жолдауы «Мәңгілік ел», Астана 

қ. Ақорда, 17 қаңтар 2014ж.  

4  Орта  білім  беруді

ң  (бастауыш,  негізгі  орта,  жалпы  орта  білім  беру) 

мемлекеттік  жалпыға  міндетті стандарты,  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің 

2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысы. //www.google.kz/ 

5  Жалпы  білім  беру ұйымдарының  (бастауыш,  негізгі  орта  және  жалпы 

орта білім беру) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидалары, ҚР Білім және 

ғылым  министрлігінің  2013  жылғы  17  қыркүйектегі  №  375  бұйрығы  (3-

қосымша). //www.google.kz 

6  Дүйсебек  А.Т.,  Қонтаев  С.С.,  Түкбай  А.Б.  Тірек  мектебі  (ресурстық 

орталықта)  сессиялық  және  сессияаралық  кезеңдерде  оқу-тәрбие  процесін 

жоспарлау.Әдістемелік нұсқау. – Астана, 2012. – 40 б.  

7  Білім  беру ұйымдарының  басшыларына  арналған  «Тірек  мектептерінің 

(ресурстық  орталық)  білім  беру  қызметін  жобалау».  Әдістемелік  құрал.-

Қарағанды, 2012. – 125 б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

51 

 

 

Мазмұны 

 

Алғы сөз ........................................................................................................ 

1  Ресурсты

қ  орталық 

– 

шағын  жинақты  мектептің  білімдік 

ресурстарының үйлестіру механизмі ......................................................... 

1.1 

Тірек мектептің (ресурстық орталық) қызметінің бағыттары ......... 

1.2 Тірек мектептердің (ресурстық орталықтардың) жұмыс жүйесі .... 

1.3  Тірек  мектептер  (ресурсты

қ  орталықтар)  іс -әрекеттерін  басқару 

және ұйымдастыру ....................................................................................... 

2  Ресурстық  орталықта  сессияаралық  және  сессиялық  кезеңдерді 

ұйымдастыру ............................................................................................... 

2.1  ТМ  (РО)  ша

ғын  жинақты  мектептеріні

ң  10  сыныптарының 

қортынды сессияларының үлгі бағдарламмалары .................................... 

3  Сессияаралық  және  сессиялық  кезеңдерде  өткізілетін  білімдік 

процестердің мазмұны және құрылымы ...............................................  

3.1 

Қоғамдық-гуманитарлық  бағыттары  бойынша  модульдердің 

мазмұны мен құрылымы ............................................................................. 

3.2  ТМ  (РО)  жағдайында  оқушылардың  жобалық  және  зерттеушілік 

іс-әрекетерін ұйымдастыру ......................................................................... 

3.3  О

қушылардың  жобалаушылық,  зерттеушілік  дағдыларын 

қалыптастыруға  бағытталған  қолданбалы  және  таңдау  курстарының 

жоспары ......................................................................................................... 

3.4 

Қоғамдық -гуманитарлық  және  жаратылыстану-математикалық 

пәндердің кафедраларының іс-шараларын жоспарлау ............................. 

Қорытынды ................................................................................................... 

Қосымшалар .................................................................................................. 

Қолданылған әдебиеттер тізімі ................................................................... 

2 

 

5 

7 

8 

 

10 

 

14 

 

16 

 

20 

 

20 

 

25 

 

 

26 

 

27 

32 

34 

50 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

52 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сессияаралық және сессиялық кезеңдерде оқу-тәрбие процесін 

ұйымдастыру 

 

Әдістемелік құрал 

 

 

Басуға 30.06. 2014 қол қойылды. Пішімі 60×84 

1/

16

.  

Қағазы офсеттік. Офсеттік басылыс.  

Қаріп түрі «Times New Roman». Шартты баспа табағы 3. 

 

 

 

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі  

«Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» РМҚК  

010000, Астана қ., Орынбор көшесі 4, «Алтын Орда» БО, 15-қабат.