Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ақтӛбе мемлекеттік педагогикалық институты

Солдан оңға қарай 

бағытталып 

жазылатын кіші 

әріптер 

Оңнан солға қарай 

бағытталып 

жазылатын кіші 

әріптер 

Жоғарыдан тӛмен 

қарай 

бағытталып 

жазылатын кіші 

әріптер 

Тӛменнен жоғарыға 

қарай 

бағытталып 

жазылатын кіші 

әріптер 

 

 

 

 

 

 2-тапсырма. Кіші  әріптерді үзіліссіз және үзіліспен жазылуына қарай топтау . 

 

                                                                                                                                      2- кесте 

                    Кіші әріптерді үзіліссіз және үзіліспен жазылуына қарай топтау . 

 

Үзіліссіз жазылатын 

кіші әріптер 

Бір үзіліспен жазылатын 

кіші әріптер 

Екі үзіліспен бағытталып 

жазылатын кіші әріптер 

 

 

 

 

3- тапсырма: М,Б және С әріптерін дәптерге жазыңыз. 

Әдістемелік нұсқау: Кіші әріптерді басталу позициясына қарай топтау үшін ӛткен сабақта 

жазған талдау  үлгісіне және әдебиеттерге сүйене отырып, барлық  бас әріптерді элементке 

бӛліп  жазып алыңыз. 2-кестені толтыру  үшін барлық кіші  әріптерді жаза отырып , 

қолыңыздың неше рет үзіле жазылатынына мұқият  қараңыз. Ь,ъ әріптерінің  №1,№2, №3 

жазу  дәптерінде оның қалай  жазылғанына назар аудырыңыз. 

Пайдаланылатын әдебиеттер : 

1..Наурызбаев , Ізғұттынова . Құлажанова .Сауаи ашу әдістемесі .А.,1997 ж. 

2.Желтовская , Соколова .Формирование каллиграфических навыков у младших 

школьников .М.,1987 . 

3.Кенжебекова Н. Сауат ашу кезінде оқушылардың кӛркем жазу дағдыларын қалыптастыру 

, жетілдіру жолдары . Ақтӛбе , 2002 . 

Бесінші модуль. 

Дәріс 1.1.Оқушы жазуына қойылатын талаптар 

       Оқушы  жазуының  айқын  болмау  себебін  кӛбінесе,  оның  жазуға  жете  мән  бермеуіне, 

дыбыс  таңбаларының  нақты  формасын  ұмытуынан  немесе  жазу  жылдамдығының  ӛт 

жоғары  деңгейде  болуынан  деп  жүрміз.  Сондықтан  аталған  кемшілікті  қайталамауға, 

айқын,  кӛркем  жаза  алмаған  жағдайда  баяу,  асықпай  жазуға  кеңес  берумен  шектеліп 

келеміз. Бірақ бұндай түсініктемелер мен кеңестер оқушының жазу дағдыларын дамытуға 

аздық  етеді.Оқушының  жазу  жұмыстарына  жете  мән  бермеуі,  дыбыс  таңбаларының 

жазылу  формасын  ұмытып  қалуы  ғана  жазу  айқындығы  мен  кӛркемдігін 

тӛмендетпейді.Сонымен  қатар,  оның  әдемі,  айқын  жазуға  деген  шамадан  тыс  ұмтылысы 

да жазу айқындығының тӛмендеуіне әсерін тигізеді. Яғни, оқушының жазу жылдамдығын 

бірден емес бірте – бірте дымытып отыруы тиімді. Оқушы дыбыс таңбаларыныың дұрыс 

жазылуын ұмытып қалады ду де бір жақты пікір. Ӛйткені оқушы баяу жазу кезінде дыбыс 

таңбаларын  дұрыс жаза біледі  де, тек жазу  жылдамдығы артқан кезде ғана асығыстыққа 

жол беріп, кемшілікке ұрынады. Әсірсе, оқушылардың жылдам жазу кезіндегі н, п,  и,  к 

әріптері мен м, ш, т әріптерін бір – бірінен ажырату кӛп қиындық келтіреді.Оның себебі 

оқушылар  бұл  дыбыс  таңбаларын  үзіліссіз,  бір  бағыттағы  қозғалыспен  жазады  да, 

дыбыстардың  ӛзіндік  жазылу  формасын  сақтамайды.  Әйтсе  де  жазу  айқындығын  сақтап 

жаза алады. [9./№ 5 – 6 / ] 

 

Жазу  дағдыларын  игеру  үшін  оқушы  әрбір  дыбыс  таңбаларың  жазылу  формасын, 

олардың  бір  –  бірімен  қалай  жалғанатынын,  жазу  кезіндегі  гигиеналық  талаптарды, 

әсіресе, жазу жылдамдығы артқан кезде де жазу айқындығын сақтауды меңгеруі шарт. Бұл 

шарттардың  барлығы  да  балалар  бойында  жазу  кезінде  нақты,  тұрақты  дағдыларды 

қалыптастыру және оны дамыту барысында жүзеге асады. 

 

Жазуды  үйренудің  бірінші  кезеңінде  кӛптеген  артық  қозғалыс    жаасалып,энергия 

кӛп  кетеді.  Бала  қаламсапты  қатты  ұстайды,беттің  бұлшық  еттері  мен  бүкіл  дененің 

бұлшықеттеріне  күш  түседі.Қолдың  қозғалысы  жазу  үрдісінің  алғашқы  кезінде  жай 

қимылдайды, дегенмен мектепке дйігі баланың қозғалысынан әлде қайда жоғары болады. 

Т.С.Коморова  мен  Е.Н.Соколованың  зерттеуі  бойынша  4  және  6  жасар  баланың 

қимылының жылдамдығы бірнеше айлар бойы арнай жаттығулар барысында бақыланады. 

7  –  8  жасар  балаға  берілетін  жаттығулердың  ӛзі  оның  жылдамдығын  арттыруға  әсерін 

тигізетін күрделірек болып келеді. Алайда 6 жасар балаға мұндай жаттығуларды тапсыра 

алмайды. Яғни, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру қажет.  

 

Жазуға  үйренудің  алғашқы  кезеңінде  қолдың  қозғалысы  кӛздің  бақылауымен 

жазылып  отырады.Яғни,  қолын  жазу  барысында  қайда  бағыттайды,  кӛзін  де  әріпті  жазу 

бағытымен бірге қозғалтады. Соған қарамастан оқушылар кӛптеген кемшіліктер жібереді. 

Олардың жазған әріптер формасын үлгімен салыстырсақ үлкен айырмашылық бар.  

Әріптің  үлгісі  мен  оқушының  ӛзі  жазған  әріптерді  салыстыра  алмаудың  негізгі 

себептері: 

1.  Үлгімен  салыстыра  келе  қате  жазғаның  кӛре  тұра  оқушы  қайта  түзеп  жаза 

алмайды.  Себебі,  әріптің  жазылу  бағытын  білмейді.  Яғни,  кӛзбен  қозғала 

отырып  жазу  қабілеті  дамымаған.  Оқушыға  дұрыс  жазуға  кӛмектесу  үшін 

мұғалім қолын ұстап бағыттап отыру керек. 

2.  Мұғалім  тақтаға  әріптің  жазылу  әдісін  кӛрсеткенде    оның  жазылу 

ерекшеліктеріе назр аудармайды. 

Жазу дағдыларын игеру үшін оқушы әрбір дыбыс таңбаларын жазылу формасын, бір – 

бірімен байланысу тәсілін, гигиеналық талаптарды, әсіресе жазу жылдамдығы артқан кезде 

жазу айқындылығын сақтауды меңгруі шарт. Бұл шарттардың барлығы да балалар бойында 

жазу кезінде нақты, тұрақты дағдыларды және дамыту барысында қалыптастырылады.  

Жазу жұмысының гигиенасы. Жазу сабағында ми ғана емес, сондай – ақ кӛптеген 

бұлшықеттер  де  жұмыла  жұмыс  істейді.  Сондықтан  оған  мынадай  бірқатар  талаптар 

қойылады: партада дұрыс отыру(бұл бұлшық еттердің қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз 

етеді),жарықтың  түсуі,  қағаздың  сапалы  болуы,  қарама  –  қарсы  түсті  сияны  пайдалану, 

жазц құраларының баланың жасына сәйкестігі, жетілдірілген жазу техникасы ( әріптердің 

кӛлбеу немесе түзу кескіні). 

Жазу  жұмысы,  әсіресе  үздіксіз  жазу  жұмысы  (  диктант  )  барынша  қажытатын 

жұмыс  деп  есептелінеді.  Қолдың  басын  бүгілдіретін  және  жазылдыратын  бұлшық 

еттердің  жұмысы  білек,  желке  және  бастың  ауырлығын  кӛтеріп,  дұрыс  отыруы 

қамтамасыз  ететін  арқа  бұлшық  еттерінің  жұмысымен  ұштасады.  Демек,  басқа  да 

сабақтағыдай, жазба сабағы үстінде дұрыс отыруы талап етіледі, ұзақ уақыт жазу үстінде 

бұлшық  еттердің  қажуы  салдарынан  оқушының  отыруы  бұзылады.  Мұнда  организм 

рефлекторлы  жолмен  қосымша  тірек  нүктесін  іздеп,  кеуде  қуысын  партаның  жиегіне 

тірейді, бұл тыныс алу мен қан айналымын бұзады. 

Жазу  жұмыс  кезінде  кӛзге  кӛп  күш  түседі,  ӛйткені  әріптерді  дәптер  парағындағы 

сызықтардың  арасына  дәлме  –  дәл  келтіріп  жазу  талап  етіледі:  зейінді  жұмылдыру 

қажеттігі  және  қол  басы  бұлшық  еттерінің  дәл  жұмыс  істеуі  жұмыс  істеп  тұрған 

орталықтарды ғана емес, сонымен бірге тұтас алғанда бүкіл организмді қажытады.  Жазу 

жұмысы тез қажытпауы үшін қалам мен оның ұшын тисінше тандай білу қажет. Сонымен 

қатар,  қолдың,  қол  басы  мен  саусақтардың  дұрыс  қалпын  сақтау  дағдыларын 

қалыптастыруы керек. 

Парта оқушының бойы сай келмейінше, оның бетінің керекті кӛлбеулігі ( 12 – 15

0 

) 

сақталмайынша жазу ережесін сақтау мүмкін емес. 

Қиғаш жазу кезінде дәптер денеге қарама – қарсы, оның парта қақпағының жиегіне 

кӛлбеулік бұрышы 30 – 40

0 

болып орналасуы тиіс. Сонда қиғаш сызықтар мен штрихтар 

стол жиегімен тік бұрыш түзеді. Оқушы әріп сызықтарын бір – біріне параллель түсіреді 

немес қағаздың қиғаш сызықтарының үстіне жүргізеді. Оқушы денесінің екі иық буынын