Аязбай м. Д., Имандосов а. Т., Семернин а. Н. Жолаушылар тасымалын жобалау

2.2. Жылжымалы құрамды таңдау

Жолаушыларды тасымалдау үшін әртүрлі моделдермен және сиымдылықты автобустар және автобустар пайдаланылуы мүмкін.

Алайда, егер желідегі нақты жолаушы кернеулілікке автобустардың номиналды сиымдылығы сәйкес болса, тасымалдық өнімділігі мен тиімділігі бірдей болмайды.[2].

Рационалды сиымдылықты автобустарды таңдау жағдайда жүргізіледі тасымалдарды перспективті жоспарлау және опреративті жоспарлау кезінде.

Рационалды сиымдылықты автобустарды таңдауға әртүрлі факторлар әсер етеді.

Желідегі және оның жеке бөліктеріндегі жолаушыағымы мен жолаушылар тасымалының көлемі; желінің ұзындығы мен тәуліктің сағаттары бойынша жолаушыағымдарының өзгеру сипаттамасы; желідегі автобустардың жұмыс тәртібі; жұмыс жылдамдықтары; желідердың ұзындығы; қозғалыс

интервалы; жолдың өткізу мүмкіндігі, автобустардың тиімді жұмысы және жолаушылар тасымалдарының сапасының жоғары деңгейі болып табылады.

Жоғары сиымдылықты автобустарды пайдалану, сиымдылықты пайдалану көрсеткішінің деңгейінің біруақыттағы төмендеуі кезінде отыру мен жолаушылар жүрісінің ыңғайлы шарттарын қамтамасыз етеді.

Алайда үлкен және өте үлкен сиымдылықты автобустарды пайдалану тек қана желідегі ең жоғарғы жолаушыкернеулілік сағаттарда ғана өзін өздері ақтай алады.

Ал жолаушыағымның азаюы сағаттарында қозғалмалы құрамның бірлігіне табыс пен өнім қысқарады. Осы сияқты желідегі жоғары жолаушыкернеулілік негізде аз және орта сиымдылықты автобустарды пайдалану, жолаушылармен автобустардың өте толуынан пайдаланудан табыстың төмендеуіне әкеледі.

Автобустарды таңдау кезінде олардың сиымдылығы жолаушыларды кепілді және сапалы тасымалдауды ғана қамтамасыз етіп қоймай, оларды пайдаланудан максималды мүмкін болатын табыс әкелуі керек.

Келтірілген мысалдардан, рационалды сиымдылықты автобустар таңдауға әсер ететін негізгі факторлар, автобус желілеріндағы жолаушыайналымы мен тасымал көлемі болып табылатынын көруге болады.

Тасымалдың жоғары көлемін, қозғалыстың минималды мүмкін болатын интервалдарымен жұмыс жасайтын үлкен сиымдылықты қозғалмалы құраммен жүргізеді және керісінше тасымалдың аз көлемі кезінде тасымалдың сапалық көрсеткіштерін төмендетпей аз сиымдылықты автобустар пайдаланады.

Қазіргі заманғы автобустардың динамикалық сапасы бір-біріне жақын болуына қарамастан, бұл сапалар өздерін әртүрлі көрсетіп, тасымалдың көліктің процесіне әсер етуі мүмкін.

Автобустардың сиымдылықтарының көрсеткіштері, массаның параметрлерімен тікелей өзара байланыста болады, сондықтан үлкен сиымдылықты автобустарды пайдалану жолдарының төсенішінің жетілдірілген түрлерінде, азғантай көтерілулерге және иілістің мүмкін болатын радиустары бойынша ғана мүмкін[3].

Желінің ұзындығы мен аялдамалар арасындағы орта қашықтық автобустарды таңдауға үлкен әсер етеді.

Аялдама пунктерінің жоғары саны мен аялдамалар арасындағы аз қашықтық, желідегі төмендетіп, басқа желідегі көліктердің паралелді жұмысына кесел тигізеді.

Қозғалыстың жоғары интервалдарымен, жұмыс жасап, олар жолаушылардың автобус күтуге уақыт шығынын жоғарылатады және

жолаушыауысу кезінде аялдама пунктерінде тұру уақытының шығынын жоғарылатады.

Линияға әртүрлі сиымдылықты автобустарды шығару, желідегі жолаушыағымның өзгеру сипаттамасына сәйкес болуы керек.

НИИАТ-ың мәліметтері бойынша, қала желілеріндағы сағаттық жолаушыкернеулілікке автобустардың келесі рационалды сиымдылығы сәйкес келеді:
2.5-кесте

Автобус сиымдылығын тандау

3. ЖЕЛІДЕГІ АВТОБУСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ КӨРСЕТКІШТЕРІ 3.1.Көрсеткіш түрлері

Бұл көрсеткіштерді анықтау өте қажет, өйткені зерттеу нәтижелері бойынша алынған мәліметтерді жоспарланған мәліметтердің көрсеткіштерінің мәндері бойынша салыстырып, негізделген қажетті өзгертулерді еңгізуге және желініқ жоспарларды тиімділеуге қол жеткізуге болады.

Желілер бойынша автобустар жұмысының негізгі көрсеткіштері: жолаушыайналмалы мен жасаушылар тасымалының көлемі; жолаушылар жүрісінің орта қашықтығы; автобустардың сиымдылығы; желідегі жұмыстың ұзақтығы; рейстердің саны және уақыты; нарядтағы уақыт ішіндегі желінін бойынша жалпы жүріс; жүрісті пайдалану коэффициенті, қозғалыс жылдамдықтары; қозғалыстың жиілігі мен интервалдары; пайдаланудан түсетін табыс.

Жолаушылар тасымалының көлемі берілген желідегі бір күн ішіндегі зерттеулер нәтижесі бойынша анықталады.

Желінін бойынша жолаушыайналымы да зерттеулер нәтижесі бойынша анықталады, яғни бір күн ішіндегі тасымалданған жолаушылар санын бір жолаушының жүрісінің орта қашықтағына көбейтумен анықталады.

Желідегі автобустар саны мен өнімділігін есептеу үшін алғашқы мәліметтер үшін алғаш мәліметтер таблицада келтірілген.

1. Жобаға дейінгі тасымалдаудың негізгі техникалық көрсетіштер

Тасымалды ұйымдастыру негізіндегі техникалық пайдалану көрсеткіштерін есептеу үшін келесі мәліметтер негізге алынды:

-желінің ұзындығы -L_м =20,8 км;

-автобустардың айналым уақыты -t_аб=2:00 сағат,немесе 120 минут;

-нарядтағы уақыт-Т_н=20:30-6:40=13 сағат 50 минут;

-автобустардың саны (ескі/жаңа) - А_м=12/8 дана;

• 
  жүргізушілер жұмысының үзіліс уақыты - t_пер=40+40 минут;
  
• 
  нөлдік жүріс қашықтығы, - l_н=4 км;
  

-аралық аялдамалар саны - n=33;

-автобустың жолаушылар сыйымдылығы: ескі және жаңа автобустардың -

q_в=11 және 23 жолаушы.

2. Жоба бойынша тасымалды ұйымдастыру кезіндегі техникалық пайдалану көрсеткіштерін есептеу

Тасымалды ұйымдастыру кезіндегі техникалық пайдалану көрсеткіштерін анықтау үшін автобустардың желідегі жұмыс уақытын, желідегі автобустардың рейс уақытын, автобустардың күндізгі өнімді жүрісін және жолаушы километр айналымдағы өнімділікті есептейміз.

Автобустардың желідегі жұмыс уақыты

Т_м=Т_н-t_пер-t_н, сағат (3.1)

мұнда: Т_н – нарядтағы уақыт Т_н =13,83 сағ;

=1,33 сағ;

мұнда: l_н – нөлдік жүріс қашықтығы;

Нөлдік жүріс кезіндегі жылдамдықты мына формула бойынша анықтаймыз:

Желідегі техникалық жылдамдықты желінің сипаттамалық немесе техникалық-ұйымдастыру паспортынан алынады.

Сонда:

V_тн=35*1,2 = 42 км/сағ

t_н=2*2/42 = 0,09 сағат

Т_м=13,83-1,33-0,09 = 12,41 сағат

Желідегі автобустардың рейс уақыты

Жоба бойынша:

Желідегі автобустардың рейс уақытын жобаға дейін t_о= 118,2 минут, немесе t_о = 1 сағат 58,2 минут, немесе t_о= 1,97сағат деп қабылдаймыз.

Желідегі автобустардың рейс уақытын жобадан кейін: t_о= 99,7 минут, немесе t_о =1сағат 39,7 минут, немесе t_о= 1,66 сағат деп қабылдаймыз.

Ауысымдағы (сменадағы) рейс санын мына формуламен анықтаймыз:

мұнда: t_p – желідегі автобустардың рейс уақыты,сағат.

Жобаға дейін:

n_p=12,41 сағ /1,97 сағ = 6,3 рейс немесе 7 рейс деп қабылдаймыз.

Жоба бойынша:

мұнда: L_м– желінің ұзындығы,км.

Орта тәулік жүрісті анықтаймыз[3]:

Жүрісті пайдалану коэффициенті

Бір автобустың күндізгі өнімділігі жолаушылардағы:

Желідегі жолаушылардың ауысу коэффициентін мына формуламен анықтаймыз:

Жобаға дейін де жобадан кейін де желідегі жолаушылардың ауысу коэффициентінің мәнін бірдей шамада қабылдаймыз:

Жобадан кейін:

Жолаушы километрдегі өнімділік

мұнда: l_п.п. – жолаушы жүрісінің орта қашықтығы,км.

Жобаға дейін:

W_a= 280,3 *4 = 1121,2 жол.км.

Жобадан кейін:

Желідегі автобустар санының қауырыт(пик) сағаттағы жолаушылар ағымдарын игеру мүмкіншілігін тексереміз.

Қауырыт(пик) сағаттағы жоғары жолаушылар кернеулілігі:

Q_max=388 жолаушы.

Жобаға дейін:

Желідегі автобустар санын есептеулер бойынша: жобаға дейін А_м=35,0 автобус, жобадан кейін А_м=17,0 деп қабылдаймыз, яғни жоба бойынша есептеулерді автобустар саны мен қозғалыс интервалын өзгертумен, ал қалған техникалық пайдалану көрсеткіштерін өзгеріссіз қалдыру арқылы жүргіземіз.

Желідегі интервал уақытын анықтаймыз[2].

J = t_о/А_м, мин. (3.13)

Жобаға дейін:

Жобадан кейін:

Желідегі жиілік жобаға дейін:

Жобадан кейін:

Жобаға дейінгі және жоба бойынша есептелген, анықталған мәліметтерді 3.1-кесте түрінде көрсетеміз.

3.1-кесте

Желінің бастапқы және жобадағы(есептелген) негізгі көрсеткіштері

Белігілі бір сағат бойынша автобустардың қажетті санын есептейміз

23 1,0 1,0

Тәулік уақытының таңертеңгі 7 мен 8 сағат, 8 бен 9 сағат аралығындағы

сияқты 9-10, 10-11 .....20-21 аралықтарына сәйкесінше есептеулер жүргіземіз.

Есептеулер нәтижелерін 3.2-кестеде келтіреміз.

Белігілі бір сағат бойынша автобустардың қозғалыс интервалын мына формуламен есептейміз:

Тәулік уақытының таңертеңгі 7 мен 8 сағат аралығы бойынша автобустардың қозғалыс интервалын анықтаймыз:

Сағат 8-9 аралығындағы автобустардың қозғалыс интервалы

Қалған уақыт аралығындағы автобустардың қозғалыс интервалын сәйкесінше есептейміз.

Есептелген мәліметтерді төмендегі кестеге енгіземіз.

Автобустардың сиымдылықты пайдалану нақтылы коэффициентін мына формуламен анықтаймыз:

Сағат бойынша автобустардың қажетті саны

Сурет 3.2-Желідегі автобустардың есепті(1) және түзетілген(2) саны мен жүріс интервалының (3) диаграммасы

3. Желідегі автобустардың қозғалыс кестесі

Жұмыс кестесі автобустың әр шығысына құрап диспечерлік пункте немесе автокөлік кәсіпорнынан шығысында жүргізушінің қолына тапсырылады.

Кестеде автокөлік кәсіпорнынан шығу уақыты және желідегі бастапқы соңғы аялдамаға келуін, үзіліс уақытын көрсетеді.

Кестеде вертикаль бойынша бастапқы, сонғы және аралық аялдамалар жазылады, ал горизонталь өсі бойынша әр рейс бойынша автобустың өту уақыттары (сағат, минут) көрсетіледі.

Желідегі автобус қозғалысының кестесін дұрыс құрастыру, жолаушылар тасымалдарын ұйымдастыру жоғары деңгейін қамтамассыз етудің, қозғалмалы құрамды, тиімді пайдаланудың және тасымалдың өзіндік құнын төмендетудің маңызды шарты болып табылады.

Автобустар қозғалысының кестесі, желідегі автобустар қозғалысының тәртібін, желідегі жұмыстың басталуы мен аяқталуының уақыты, тәуліктің сағаттары бойынша автобустар қозғалысының жиілігі мен интервалдарын және жүргізушілер бригадаларының еңбегін ұйымдастырудың қажетті формасын анықтайтын маңызды құжат болып табылады.

Қозғалыс кестесін құрастыру кезінде, келесі пунктарда қамтамассыз ету үшін, желідегі жолаушыағымдарын зерттеу нәтижелері мен барлық факторлар есепке алынады[9]:

• 
  желінің барлық ұзындығы бойынша автобустар қозғалысының жоғары реттілігі;
  
• 
  желінін бойынша жүру мен автобусты күтуге жолаушылар уақытының минимум шығыны;
  
• 
  қозғалыс қауіпсіздігін толық сақтау кезінде автобустар қозғалысының максималды жылдамдығы;
  
• 
  желідегі автобустарды ең тиімді пайдалану;
  
• 
  желінің жұмысының барлық сағаттарында жолаушылар жүрісінің ыңғайлылық шарттары,
  
• 
  берілген желідегі автобустар қозғалысын, көліктің басқа түрлерінің желілерімен және басқа автобус желідегі автобустар қозғалысымен бірлестіру;
  
• 
  жүргізушілер мен кондукторлардың еңбектерінің қалыпты тәртібі.
  

Желідегі автобустар қозғалысы кестесін жасау кезінде келесі берілгендерді саламыз:

• 
  автобус рейсінің уақыты;
  
• 
  желінің жұмыс сағаттары бойынша автобустар қозғалысының интервалы;
  
• 
  тәуліктің сағаттары бойынша желідегі автобустар саны;
  
• 
  бір жұмыс күні ішіндегі автобустар рейсінің жалпы саны;
  
• 
  автобустардың желіде және нарядта болуының орта уақыты мен бір күн ішіндегі желідегі және нарядтағы автомобиль – сағаттардың жалпы саны;
  
• 
  нөлдік жүріске кететін уақыт;
  
• 
  автобус жүргізушілерінің ауысу орны;
  
• 
  автобустың желіден үзіліске шығу орны немесе қарбалас уақыт аралығында желіге шығуды күту орны;
  
• 
  желінін жұмысының басталуы мен аяқталуының уақыты;
  
• 
  желідегі жолаушыларын зерттеу материалдары;
  
• 
  күннің кезеңдері бойынша рейс уақытының қабылданған нормативтері;
  
• 
  жүргізушілер еңбегін ұйымдастырудың қабылданған түрлері.
  

4. Желіні тарификациялау және төлемдерді жинауды ұйымдастыру

Жолаушыларды тасымалдауға тарифтерді қолданудың дұрыстығы, жолаушылар тасымалының көлемі мен жүрісінің қашықтығына, автобустарды пайдаланудан АКК-ның пайдасының деңгейіне және олардың жұмысының рентабелдігіне көп әсер тигізеді[9].

Қала желілерінда жүру үшін тариф қала әкімшілігінің шешімі мен үлкен сиымдылықты автобустарда 30 теңге және микроавтобустар мен “Газель” тәріздес аз сиымдылықты автобустарда 40 теңге болып бекітілген.

Желідегі төлемді жинау кондуктормен жүргізіледі. Жолаушылар билеттермен қамтамассыз етілмейді. Өз кезегінде мұндай жағдай желідегі төлемдерді жинаудың бақылаусыздығына әкеледі.

5. Желідегі автобустар қозғалысын диспечерлі бақылау және реттеу

Линиядағы қозғалмалы құрамның басқару мен жолаушылар тасымалын ұйымдастырумен байланысты сұрақтарды шешу, жолаушы АКК-ның пайдалану бөлімдеріне жүктелген.

Қарастырылған жобада желідегі автобустар қозғалысын диспечерлі басқарудың қазіргі технологиясының талдауы мынаны көрсетеді:

• 
  линияға автобустардың уақытында шығуын бақылау шығару бойынша диспечермен жүргізілетінін;
  
• 
  желідегі автобустар қозғалысының реттілігін бақылау соңғы аялдамадағы линияның диспечермен жүргізілетінін;
  
• 
  күннің кезеңдері бойынша желідегі автобустардың толуына бақылаудың ретін жүргізілмейтінін және тиімділігі жоқ екенін;
  
• 
  кестеден ауытқу кезінде автобустар қозғалысын реттеу линиялық диспечермен жүргізілетінін;
  
• 
  жүргізушілерге линияда техникалық қызмет көрсетілмейтін, өйткені автопаркте бұндай қызметтің жоқ екенін көрсетеді.
  

Бұл жүйенің мәні немесе маңызы, қозғалысты диспечерлі басқару мен линиядағы қозғалмалы құрамның жұмысын ұйымдастыру біріккен орталықта жолаушылардың пайдалану қызметінде шоғырланған.

Тасымалмен айналысатын бірнеше ірі кәсіпорындарының болуы кезіндегі біздің қаланың желілерінда линиядағы қозғалмалы құрамның жұмысын басқарумен ұйымдастыру сұрақтарын көлік басқармасының пайдалану қатынасуымен шешеді.

Линиядағы қозғалмалы құрамның жұмысын орталықтандырылған басқару үшін, көлік басқармасы құрамында, орталықтандырылған диспечерлік станциялары құрылады. (ОДС) өз жұмысында, көлік басқармасымен бекітілген линияға шығу графиктерімен автобус қозғалыстарының кестелерін басшылыққа алады.

Қозғалмалы құрам жұмысымен тасымалдар үшін төлемдерді жинау бойынша барлық қаржы операцияларының есебімен бақылауын жүргізеді.

Көлік процесін басқарудың орталықтандырылған жүйесінде, ішкі паріктік және қозғалмалы құрам жұмысын линиялы диспечерлі басқару деп ажыратады.

Ішкі парктің диспечерлі басқару, тасымалдаушы мекеменің пайдалану бөлімімен жүргізіледі де, өзіне диспечерлік және линиялық құжаттарды уақытында дайындауды, қозғалмалы құрамды линияға шығаруды, линиядан уақытынан ерте қайтып әкелу себептерін анықтап, талдау және линиядан уақытында қайтып оралуды бақылауға алуды қарасады.

Диспечерлік аппарат табыстар мен тасымалдар жоспарын орындалуын оперативті бақылау мақсатында, күнделікті жоспардың орындалу анализімен тәуліктік диспечерлік есеп жасайды.

Линиялық диспечерлік басқаруды, линиядағы қозғалмалы құрамның барлық жұмысын ұйымдастыратын және желідер бойынша автобустар қозғалысының реттілігіне, жолаушылар тасымалының сапасына және линиядағы жүргізушілер жұмысының уақытына бақылау жүргізетін ОДС аппаратымен жүргізіледі.

ОДС-тың штаттық санымен ұйымдастыру құрамы, желініқ тораптың конфигурациясымен ұзындығына байланысты қаладағы жолаушы тасымалдарының тәуліктік көлемімен, жолаушы тасымалдаушы мекемелер санымен, линиядағы қозғалмалы құрамның саны мен қозғалмалы құрамның жұмысы туралы түсетін мәліметтердің анализі мен оперативті өңдеу әдістерімен сәйкесті бекітіледі.

ОДС жұмыстық масштабымен байланысты бір немесе екі орынбасар ұстауға құқы бар, бастықпен басқарылады.

Автобус және техникалық пайдалану бөлімдерін, қозғалмалы құрамның жұмысын өз шамасында оперативті басқаруды жүргізетін желінің диспечермен бірге аға диспечерлер басқарады. ОДС-тың аға диспечеріне, оның тапсырмасы бойынша линиядағы такси мен автобустар қозғалысын басқару мен бақылауды қамтамасыз ететін линиядағы диспечерлері желініқ диспечерлеріне оперативті бағынады.

Линияның диспечерлер саны, - желілердің ұзындығы мен санынан, автобустар қозғалысының жиілілігінен, желілердегі жолаушы кернеуліліктен және қозғалмалы құрамы жұмысының қабылданған тәртібімен байланысты бекітіледі.

ОДС автобус пен такси жүргізушілерінен, - жоспарланған рейс саны мен линиядағы жұмыс уақытын міндетті түрде орындалуын, жолаушылар тасымалдарының жағдай туралы және бақылау пунктарына келу уақыты туралы әр рейс бойынша тұрақты түрде мәлімет береді, қозғалыс реттілігін міндетті түрде сақтауды және басқа желіге ауыстыру бойынша бұйрықтардан орындалуын талап етеді[10].

ОДС-тың автобус бөлімінің диспечерлік аппаратымен, - жолаушылар тасымалының үзіліссіздігін қамтамассыз ету мен қозғалыстың бұзылған реттілігін қалпына келтіруге бағытталған келесі әдістер қолданылады:

а) желінің соңғы станциясындағы автобустың тұру уақытын ұлғайту немесе азайту;

б) кезекті рейстегі кешігуін жою;

в) екі қатар рейс кешігуін жою және қозғалыс интервалдарын жою; г) автобустарды оперативті интервал бойынша жіберу;

д) автобустарды қысқартылған рейчке жіберу; е) рейс уақытын ұлғайту;

ж) бір желілерін екінші желіге автобустарды ауыстыру; з) қордағы автобустарды пайдалану.

ОДС диспечерлік аппараты өзінің күнделікті тұрмысында, әр желідер бойынша автобустар жұмысының ерекшеліктерін көрсететін алдын ала дайындалған технологиялық карталармен сәйкесті көлік процессін басқарудың әр түрлі тәсілдері мен әдістерін пайдаланады.

6. Жүргізушілердің қажетті санын анықтау

Автобусқа жүргізушілердің қажетті санын есептеу үшін желідегі жұмыстардың ұзақтылығы бойынша топтасытыру қажет.

Әр топтағы жүргізушілердің саны келесі формуламен анықталады[2]:

Әр топтағы бір автобусқа шаққанда жүргізушілер қажеттілігі

мұндағы шыққан мәнді n_вод бүтін санға дейін айналдырып n_вод=2 деп қабылдадауға болады.

Егер, есепті нақты дәлдікпен жүргізетін болсақ, онда әр автобусқа келетін жүргізушілер санын ауысым бойынша анықтау қажет.

Негізінде жүргізушілер санын әр автобусқа шаққанда n=28/17=1,65 жүргізуші қажет.

Сонымен, әр автобусқа орнташа есеппен 1,65 жүргізуші қажет болса, онда, 11 автобуста екі-екіден жүргізуші болса, қалған 6 автобуста бір-бірден жүргізуші керек деп қабылдаймыз.

11 автобустың жүргізушілері екі ауысыммен жұмыс жүргізсе, 6 автобустың жүргізушілері бір ауысыммен жүмыс жүргізеді.

Бұдан кейін жүргізушінің еңбегін ұйымдастыру формасын және қабылдаймыз және әр топтағы жүргізушінің жұмыс графигін құраймыз. Жүргізушілердің еңбегін ұйымдастыру кезінде нормаланған жұмыс режимін және демалыс, таңғы, күндізгі және кешкі жұмыс ауысуы ретін және артық жұмысын қатал қамтамасыз ету керек.

Жолаушылар тасымалын ұйымдастыру жағдайы әр түрлі болғандықтан жұмыс күнінің ұзақтығы нормалық қиындау.

Ауысымдағы жұмыс уақыты шыққанға байланысты, сондықтан әр түрлі болу мүмкін яғни ауысымның ұзақтығы нормадан көп немесе аз болу мүмкін, бірақ бір айға жалпы жұмыс уақыты айлық қордан аспауы керек.

4. ЖОЛ ҚОЗҒАЛЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША ШАРАЛАР

1. 
   
   
   
   жүктеу 1,43 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: