Аязбай м. Д., Имандосов а. Т., Семернин а. Н. Жолаушылар тасымалын жобалау

Рейс уақытын дұрыс тағайындаған жағдайда, жолаушылар мүмкіндігінше ең аз уақыт шығындап, баратын межелі жеріне жетіп алады. Керісінше болған жағдайда, не көлік өте ақырын жүріп қалады да, уақыт шығыны артады, немесе уақыттың жеткіліксіздігінен жолаушылардың мініп-түсудегі қауіпсіздігін сақтау мүмкін болмай қалады.

2. Рейстегі уақыт шығынына әсер етуші факторлар

Рейстегі уақыт шығынына төмендегі факторлар әсер етеді[3]:

• 
  аялдамалардың орналасу жиілігі. Аялдама жиі болса, үдеу мен тежеуге көп уақыт шығындалып, нәтижеде техникалық жылдамдық төмендейді;
  
• 
  көлік құралының тарту-динамикалық қасиеттері. Бұл қасиеттер аялдамада тоқтап, қайта жылжығанда қарқынды үдеумен екпін алуға әсер етеді.
  
• 
  мініп-түсуге ыңғайлылығы (есіктер, баспалдақтар, ұстағыштар). Баспалдақтың саны мен биіктігі аз болса, есігі кең болса, аялдамалардағы жолаушы алмасу тез болады;
  
• 
  маршруттағы жолаушы ағынының қуаты. Өте тығыз толған көлік құралы қатты жүре алмайды, жылдамдығы төмендейді;
  
• 
  көлік құралының бір есігіне тура келетін жолаушы саны. Бір жолаушының мініп-түсуіне орта есеппен 2 секунд кетеді, ал қыста ол тағы 8...10%-ке артады;
  
• 
  маршрут жолындағы көлік ағынының қарқыны, жол жағдайы (жол төсемінің жағдайы, полоса саны, жол профилі, теміржол өткелінің бар- жоқтығы, жарықтандырылғандығы т.с.с.) және климат жағдайлары;
  
• 
  жол қозғалысын реттеуге байланысты жылдамдықтың шектелуі;
  
• 
  жүргізушінің тәжірибесі мен психофизиологиялық күйі.
  

3. Уақыт шығынын анықтаудың хронометраждық әдісі

Жылжымалы құрамның маршрут бойынша қозғалысының нормативтік уақытын тағайындауда, негізінен, хронометраждық әдісті қолданады.

Бұл әдіс, рейс пен оның элементтеріне (перегондағы жүріске, тоқтап тұруға және әртүрлі себептермен іркілулерге) шығындалған нақты уақытты өлшеуге негізделген. Өлшеулерді, көлік құралын жүргізушінің жанында отырып, көлік департаментінің пайдалану бөлімінің техниктері жүргізеді.