ҚашықТЫҚтан оқыту факультеті

ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

жүктеу 0,84 Mb.

бет	9/11
Дата	04.06.2022
өлшемі	0,84 Mb.
	#38849

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Асанов курсовая работа

3 ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

3.1 Қарағанды облысындағы шағын және орта бизнестің дамуындағы негізгі мәселелер

Мемлекеттік қолдау және салық төлеушілерге борыштарын нөлдеу нәтижесінде банк шоттары бұғаттан шығарылды және мүлікке қойылған шектеулер алынды, бұл субъектілердің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруын жалғастыруға ықпал етті.
Шетелдік әріптестердің пікірінше, ШОБ - ты қаржыландыру әрқашан коммерциялық банктер үшін жоғары тәуекелдермен қатар жүреді, өйткені ШОБ кәсіпорындары көбінесе өтімді кепілдік мүліктің жеткілікті көлеміне ие болмайды [23]. Нәтижесінде 2021 жылы экономикадағы кредиттердің жалпы сомасындағы ШОБ кредиттік қоржынының үлесі 33,0% деңгейінде қалыптасты.
Үкімет тарапынан қабылданып жатқан барлық шараларға қарамастан, Қарағанды облысындағы ШОБ дамуын талдау қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестің тиімді жұмыс істеуіне және дамуына кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар екенін көрсетіп отыр, оларға мыналарды жатқызуға болады:

заңнамалық базаның жетілмегендігі;
ШОБ субъектілерінің қаржы ресурстарына және инвестициялық және қаржы - кредиттік инфрақұрылым объектілеріне шектеулі қол жеткізуі;
әкімшілік кедергілердің көп болуы;
шағын және орта бизнес өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі салыстырмалы түрде төмен [24].

Аталған проблемаларды шешу Үкіметтен неғұрлым прагматикалық тәсілді және қазіргі уақытта іске асырылып жатқан шаралардың бір бөлігі бойынша егжей-тегжейлі пысықтауды талап етеді:
1. ШОБ пен биліктің өзара іс-қимылының стратегиясы мен тактикасын жетілдіру. Шағын және орта бизнес іргелі өзегі болуға тиіс кәсіпкерлікті дамытудың пәрменді ұлттық доктринасын әзірлеу қажет деп санаймыз.
2. Шағын және орта бизнеске жәрдемдесу саласындағы заңнаманы (салықтық, қаржылық және инновациялық) жетілдіру. Келесі сұрақтарды нормативтік реттеу қажет:
1) ғылыми әзірлемелердің өнімдеріне, сондай - ақ меншік құқығы мен өкілеттілігін бөлу, яғни алдағы нәтижелерге қандай құрылымдар үміткер болатынын нақтылау (қызметтерге тапсырыстар нысанындағы ақшалай түсімдер, қолданбалы әзірлемелер, жаңа өнімнің үлгілері және т. б.).);
2) бюджет қаражатының тек іргелі зерттеулерді ғана емес, сондай - ақ дайындық әзірлемелерін, инновациялық қызметтің дербес субъектілерін бастапқы қаржыландыруды өтеусіз қаржыландыру нысанында қатысуы (бизнес - инкубаторлар немесе технопарктер жүйесі арқылы);
3) жергілікті атқарушы органдардың коммуналдық мүлікті ағымдағы қолданудың жеңілдікті шарттарын көрсету және коммуналдық қызметтерге ақы төлеу арқылы ШОБ-қа жәрдемдесуге қатысуына рұқсат беру;
4) коммерциялық және коммерциялық емес (мемлекеттік кредит беруді қамтитын) кредит беру мақсатында кепілдіктер беру болып табылады.
3. Шағын және орта бизнестің қаржы ресурстарына қол жеткізуін қамтамасыз ететін тетіктерді жетілдіру. Осыған байланысты мыналар қажет деп санаймыз:
- ШОБ ақпараттық, консалтингтік және қалған инфрақұрылымын қалыптастыру;
- бірінші кезекте лизингтік операцияларды пайдалана отырып, қаржыландырудың жаңа дәстүрлі емес көздерін іздеу;
- мемлекеттің ҒЗТКЖ - ны қаржыландыру үлесін ұлғайтуы.
4. Кадрларды даярлау жөніндегі мемлекеттік бюджет қаражатынан қаржыландырылатын орталықтарды құру: шағын және орта кәсіпорындар ішіндегі басқару процесін ұтымды етуге; бухгалтерлік және салық есебін дұрыс жүргізуге; фирманың меншікті және Қарыз қаражатын оңтайлы шегергенге; Фирмаішілік жоспарлауға және өзара әрекеттесуге [25] бағытталған.
5. Бизнес-интеграцияның қазіргі заманғы нысандарын дамытуды қарқындату: шағын бизнесті қолдау қауымдастықтары мен қорлары, технопарктер, халықаралық және өңірлік маркетингтік ақпараттық орталықтар, франчайзинг және бизнес - инкубаторлар.
Коронавирус пандемиясы аясында кәсіпкерлік сектордың іскерлік белсенділігінің баяулауы жағдайында Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша шағын және орта бизнесті қолдау бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Себебі төтенше жағдай және карантиндік шараларды енгізу Қазақстанның бизнесіне теріс әсер етті.
Шамамен 300 мың кәсіпкерлік субъектісі өз қызметін кейінге қалдырды, шамамен 1,6 млн адам ұстаусыз демалысқа жіберілді, 4,5 млн адам 42500 теңге көлемінде әлеуметтік төлемдер төленді, шамамен 1 млн кәсіпкерлік субъектісі пандемиядан шығынға ұшырады, Екінші деңгейдегі банктерде қарыздары бар 14-15 мың кәсіпкерлік субъектісі мерзімін кейінге қалдыруға жүгінді [26].
Covid–19-ға байланысты Қарағанды облысында бизнесті қолдау жөніндегі дағдарысқа қарсы шараларға мыналарды жатқызуға болады:
1. ШОБ несиелеу. ТЖ-дан зардап шеккен шағын және орта бизнесті жеңілдікпен несиелендіру бағдарламасы аясында 600 млрд теңге бөлінді.
2. Кредиттер бойынша төлемдерді кейінге қалдыру. ТЖ салдарынан зардап шеккен ШОБ қарыздары бойынша борыш пен пайыздардың негізгі бөлігінің сомаларын 3 айға дейінгі мерзімге төлеуді тоқтата тұру. Банктер карантин енгізу салдарынан туындаған төлемдердің мерзімін өткізіп алған жағдайда айыппұлдар мен өсімпұлдарды есептемейді.
3. Ұлттық банктің валюталық интервенциялары. Теңгенің айырбас бағамын тұрақтандыруға қол жеткізу үшін 2020 жылғы наурызда 1487 млрд, АҚШ доллары көлемінде интервенция жүргізілді.
4. АӨК қолдау бойынша іс-шаралар. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер бойынша жер салығын жою, сондай-ақ 2020 жылдың соңына дейін АӨК биологиялық активтерінің импортын ҚҚС-тан босату.
5. ШОБ салықтарын төлеуді кейінге қалдыру. Шағын, орта және белгілі бір ірі бизнес секторларының субъектілеріне 2020 жылғы наурыздан бастап 2020 жылғы 1 маусымға дейінгі мерзімде салықтың барлық түрлері мен басқа да міндетті төлемдерді төлеуге рұқсат етілді.
Қарағанды облысындағы ШОБ субъектілеріне мынадай салықтық және кедендік жеңілдіктер берілді:

мерзімі ішінде жүзеге асырылмаған салық міндеттемелері бойынша өсімпұл есептеуді тоқтату;
жер салығынан босату (белгілі бір салық төлеушілер үшін);
мүлік салығынан босату (белгілі бір салық төлеушілер үшін);
қызметкерлердің кірістерін салықтардан және одан әрі жалақыдан босату;
табыс салығынан босату;
әлеуметтік маңызы бар азық - түлік тауарларының импорты мен өткізілуіне ҚҚС-ның төмендетілген ставкасы (8%) ;
Мемлекеттік кірістер органдары ұйымдастыратын тексерулер жүргізу ұзақтығы ағымының тоқтатылуы;
барлық санаттағы бизнес субъектілеріне қатысты жаңа регламенттік салық тексерулерін қысқарту;
салық есептілігін тапсыруды кейінге қалдыру.

Зерттеу нәтижелері бойынша келесі қорытындылар жасалды:

Қарағанды облысында коронавирус пандемиясына байланысты мемлекеттік қолдауға ие болу шағын және орта бизнестің зардап шеккен кәсіпорындарының аз ғана үлесі үшін ғана мүмкін. Қалғандарына қатысты көмек қол жетімді болмады.
мемлекеттік қолдау ақпараттық порталының жетіспеушілігі және белгілі бір мемлекеттік бағдарлама бойынша бір ғана оператордың болуы, респонденттердің басым бөлігі мемлекеттік қолдау жобаларына қатысу үшін маңызды операциялық кедергілердің бірін анықтайды;
респонденттердің 90% пікірінше, бизнеске ықпал ететін салалық өлшемдер мен мемлекеттік бағдарламалардың «реинжинирингін» кеңейту керек;
респонденттер бизнесті мемлекеттік қолдау шараларының сапасын «ортадан төмен» деңгейінде сипаттады»;
Қарағанды облысындағы кәсіпорындардың 50% - дан астамы мемлекеттік қолдау алу мерзіміне 3 апта және одан көп уақыт кеткенін атап өтті;
Қарағанды облысындағы кәсіпорындардың 34% - ы бағдарламалардың өміршеңдігі мен қол жетімділігін тең бағалайды
«орташа деңгейден төмен»;
Қарағанды облысындағы компаниялардың 50% - дан астамы ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігін «орташа» деңгейде бағалайды;
Қарағанды облысындағы компаниялардың тек 11% - ның пікірі бойынша, «салықтық каникулдар» қолдау жоспары қаржылық жағдайды нығайту үшін жарамды болып табылады [27].

Шағын бизнеске келетін болсақ, жағдай одан да күрделі. Оларға жеке тұлға ретінде несие алу, тұтынушылық несие арқылы, инфляцияланған ставка бойынша несие алу оңай, банктердің табалдырығын көптеген құжаттармен растап, төлем қабілеттілігін растамай, банкке өз бизнестерін дамыту жоспарын, кірістердің болжамын және тағы басқа құжаттарды беру жеңіл болады
Үшіншіден, мемлекеттік қолдау, сондай-ақ бөлінген қаражат, кепілдік әрдайым талап етілетіндігіне қарамастан, олар үшін өтімділік коэффициенттері екінші деңгейдегі банктердің кепіл саясатының талаптарына қайтадан сәйкес келіп отырады. Екінші деңгейлі банктердің қауіпсіздік шарттары әрдайым қолайлы болмайды.
Шағын және орта бизнес 90% өз кепілдемесі жоқ екенін ескере отырып, шағын және орта бизнестің 90% мемлекеттік қолдаудың қаржы құралдарына мүлдем қол жетімділігі жоқ болуы ең өзекті мәселе болып отыр. Олар толығымен кесілген.
Бұл жағдайда ШОБ-ті қолдауға арналған үлкен немесе кіші маңызды мемлекеттік бағдарламаларды ШОК 10%-ф ғана қатысатын болса, оны тиімді деп санауға бола ма.
Төртіншіден , біздің тәжірибеміз көрсеткендей, банктер шағын және орта бизнесті несиелеуге мүдделі емес. Банк тұрғысынан аз мөлшердегі сомаларды және үлкен тәуекелдерді қоса ескергенде тиімсіз болып келеді. Яғни, барлық мемлекеттік бағдарламалардың орындалуы банктерге тиімсіз. Соңғы 10 жыл ішінде ЕДБ бөлген мемлекеттік қолдау қорларының мақсатты пайдаланылуын тексеру қажет деп есептейміз.
Шынында да, несие ставкалары бойынша субсидиялар ала отырып, банктер өздеріне ыңғайлы басқа несиелерді оңай алмастыра алады. Осылайша, банктер өздерінің тәуекелдерін азайтады: олар берілген несиелерін мемлекет төмен пайыздық мөлшерлемемен кепілдік беретін несиеге ауыстырады.
Осы күнге дейін шағын және орта бизнес үшін несиелер бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемелерді ЕДБ-нің түсіндіруі берілген несиелер бойынша дефолт қаупінің жоғары болуы болып табылады [28].
Біздің көзқарасымыз бойынша, осы саладағы жағдайды қалыпқа келтіру үшін тиімді шаралар қабылдау үшін, ең алдымен, заманауи макроэкономикалық тұрақты жағдайда тұрған, тұрақты профициті, қорлардағы қалдықтардың артуымен ШОБ үшін несиелер бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемелердің себептерін нақты анықтауға тырысу қажет. кәсіпорындардың шоттарында және т.б.
11-суретте ҚР шағын және орта бизнес тиімділігін және инновациялық белсенділігін арттырудың тетіктері беріледі. Жоғарыдағы талдау мен бағалаудың нәтижесі ретінде, ШОБ тиімділігіне әсер ететін нормативті-құқықтық, инновациялық, экономикалық және инфрақұрылымдық тетіктердің маңызы жоғары болып келеді.

11-сурет. ҚР ШОБ субъектілерінің тиімділігін арттыру және оған жағдай жасау механизмі

ҰКО-ның негізгі мақсаты - ұйымның мүшелеріне микрокредиттер беру және бизнесті бастауға байланысты қызмет көрсетуге көмек көрсету. ҰКО мүшелік жарналардан ақша қорын құрады және осы қорлардан қарыздар береді. ҰКО жұмысы әлеуметтік капиталды пайдалануға негізделген - мүшелердің бір-біріне деген сенімі, олардың бірлескен даму үшін өзара ынтымақтастығы. Мысалы, сыртқы факторлардың әсеріне қарсы тұру үшін (экономикалық дағдарыс, табиғи апаттар, заңнамалық өзгерістер). Өзара сенім, оның ішінде ҰКО мүшелерінің саласына байланысты мәдени іс-шаралар, мерекелер мен көрмелерді ұйымдастыру және қатысу арқылы қалыптасады. Бұл іс-шаралар сонымен қатар халықты қызықтырады және сіз мұнда өнімдер мен қызметтердің қосымша нарығын таба аласыз.

Біздің пікірімізше, ҰКО-ның ресми несиелік ұйымдардан (ЕДБ, микроқаржы ұйымдары) артықшылығы мынада: несие туралы шешім қабылдағанда олар тек формальды ерекшеліктерге (кепіл, бизнес жоспар және т.б.) ғана емес, сонымен қатар факторларға да сүйенеді. әлеуметтік капитал, мысалы, ҰКО-ның басқа мүшелерінің сенімі мен кепілдемесі. Бұл факт бастапқы кезеңде бизнесті дамыту үшін несие алу мүмкіндігін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, ҰКК мүшелері несиелендірілген бизнестің сәттілігіне қызығушылық танытады, өйткені несиені қайтару бизнестің табыстылығына байланысты. Осылайша, мысалы, Камерунда бір ҰКК мүшелері барлық достары мен туыстарына ҰКО есебінен несиеге алынған мейрамхананың қызметтерін пайдалануға кеңес берді. Сонымен бірге, біз көріп отырғанымыздай, ҰКО бизнесті қаржылық қолдау ғана емес, сонымен қатар осы жобаның нарығын кеңейтті.
Біздің ойымызша, несиелік бюролар жұмысының маңызды құралдарының бірі несиелік скоринг болуы керек. Несиелік скоринг - бұл ай сайынғы кірістер, төленбеген қарыздар, қаржылық активтер, ағымдағы жұмыс орнындағы жұмыс ұзақтығы, алдыңғы несиелер тарихы, мүлікке меншік құқығы сияқты ай сайынғы мәліметтер жиынтығы. Несиелік скоринг несие берушінің қарызды төлеуден немесе төлем кестесін бұзудан бас тартуға бейімділігін болжауға мүмкіндік береді. Осылайша, кредиттік скорингті қолдану ШОБ-қа несие беру мүмкіндігін арттырады. Мысалы, Аллен Бергер, Скотт Фрэмам және Натан Миллер жүргізген зерттеу ШОБ үшін несиелік скорингті есептеу ШОБ несие алуының артуымен байланысты екенін көрсетті [30, 103 б.].
Схема келесідей жұмыс істеуі керек.

12-сурет. Несие жайлы ақпараттың орын ауыстыру схемасы

12-суретте көрсетілген диаграмма қаржылық нарық субъектілерінің несие туралы шешім қабылдау үшін пайдаланатын қаржылық нарық субъектілерінің қаржылық және материалдық жағдайы туралы ақпаратты қалай беру керектігін көрсетеді.

Бұл тізбектің тиімділігі бірқатар параметрлерге байланысты:
- деректерді таратуды компаниялар да, жеке тұлғалар да жүзеге асыруы керек;
- қаржы институттарының мәліметтеріне қосымша, бөлшек сауда және коммуналдық қызметтерден алынған мәліметтер де таратылуы керек;
- кемінде 2 жыл ретроспективті деректерді тарату. Несиелік тізілімдер мен несиелік ақпарат бюролары 10 жылдық аралықта теріс ақпарат туралы мәліметтерді таратуы керек және олар төленгеннен кейін де міндеттемелерді орындамау жағдайлары туралы мәліметтерді сақтауы керек;
- ақпарат барлық несиелер бойынша таратылуы керек, тіпті егер бұл сома жан басына шаққандағы кірістің 1 пайызынан аз болса да;
- қарыз алушылардың елдің ең ірі несиелік бюросында немесе тізілімінде бар мәліметтерге еркін қол жетімділікке құқығы заңмен бекітілуі керек;
- деректерді пайдаланушылардың желіде қарыз алушылардың несиелік ақпаратына қол жетімділігі болуы керек (мысалы, онлайн платформалар арқылы);
- бюролар мен тіркеушілердің несиелік рейтингтері қарыз алушылардың несиелік қабілеттілігін бағалауда деректерді пайдаланушыларға көмек ретінде қосымша қызметтер ретінде ұсынылуы керек.
Біздің білуімізше, қазіргі уақытта Қазақстанда бөлшек сауда дүкендерінен, несие берушілерден немесе коммуналдық қызметтерден ақпараттар жинау реттелмеген. Жалпы, несиелік бюролар несие ақпаратының дерекқорын жасау бойынша жұмыс жүргізуде, белгілі болғандай, 2016 жылдың қорытындысы бойынша 2,8 млн фирма тізімге алынды, шамамен 6,6 млн жеке тұлға, яғни Қазақстан Республикасының ересек тұрғындарының 81,4% -ы. жеке несиелік бюролар негізінде. ШОБ инвестициялық қорлары заңнамаға сәйкес әр жеке қордың жарғылық капиталын құрайды. Олар шағын және орта бизнеске салынған және жоспарланған инвестициялар портфелін қайта қаржыландыруға өтініш береді. ШОБ субъектісін қаржыландыру мерзімі 7 жылмен шектеледі, өйткені бизнесті 1 жылдан 7 жылға дейін сатып алады.

жүктеу 0,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11