Сулин топтастыруы2. В.А.Сулин топтастыруы 1946 жылы, негiзiнен, м±найлы кенiштердегi жерасты суларын зерттеу үшiн ±сынылған. Б±л топтастыруда сулар иондар ара қатынасы, басым иондар және Пальмер сипаттамасы бойынша бөлiнедi. Жерасты сулары иондарыныњ ара қатынасы бойынша 4 негiзгi гидрохимиялық түрге бөлiнедi:1хлор-магнийлiк (Mg Cl2)2сульфатты-натрийлiк (NaSO4)3гидрокарбонатты-натрийлiк (NaHCO3)4хлоридтi-кальцийлiк (CaCl).Басым аниондар бойынша әр түрi 3 топқа бөлiнедi: гидрокарбонаттық, сульфаттық, хлоридтiк.Єр топ басым катиондары бойынша топшаларға бөлiнедi: кальцийлiк, магнийлiк, натрийлiк.Олар Пальмер тәсiлiмен табылған ерекшелiк мәнi бойынша кластарға бөлiнедi.В.А.Сулин табиғи жағдайдыњ 3 негiзгi түрiн атайды: тењiздiк, қ±рылықтық, терењдiк.Тењiздiк қалыптасу жағдайы-сулар мен жыныстардыњ қ±рамында тењiз т±здары қатысады. Тењiздiк сулар шөгiндi жыныстардан қ±ралған тењiз және қ±рғақтағы учаскелерде таралған. Жалпы, тењiз суы хлор-магнийлiк болып келедi, ал басым иондары бойынша хлор-натрийлiк түрге жатады. Ондай учаскелердегi тау жыныстары шаймалану мен шаюдыњ бастапқы кезењiнде болғандықтан, және т.б. т±ратын тењiздiк т±здыњ кешенiндегi т±здар сақталады.Жерасты сулары қалыптасуыныњ қ±рылықтық қалыптасу жағдайы тау жыныстарыныњ шаймалануыныњ келесi сатысына жатады. Онда магний хлоридi толық кетiп, тау жыныстарында көбiнесе гипс түрiндегi сульфаттық т±здар қалады.Терењдiктегi сулардыњ қ±рамында кальций хлоридi қатысады. Терењдiктегi, гидрогеологиялық жабық қ±рылымда, жерасты сулары өте баяу қозғалыста немесе уақытша тыныштықта болады.В.А.Сулин бойынша, шаймаланудыњ бастапқы кезењiндегi хлор магнийлiк сулар жоғары минералды хлор кхальцийлi суға айналады. Өйткенi, терењдiкте судыњ т±здық қ±рамыныњ өзгеру процесi жұредi де, онда кальций хлоридi жиналады.Кальций хлоридi терењдiктегi жерасты суларыныњ минералдылық мәнiнен байланыссыз, өзiнше ерекше болып саналады.Сонымен, Сулиннiњ ±сынып отырған судыњ пайда болуыныњ 4 түрi: а) хлор-магнийлiк – тењiз жағдайында қалыптасады, б) сульфатты-натрийлiк – қ±рылықтық жағдайда, в) гидрокарбонатты-натрийлiк – қ±рылықтық, бiрақ тау жыныстарыныњ өте қарқынды шаймалануы кезiнде, г) хлоридтi-кальцийлiк – терењдiктегi гидрогеологиялық жабық қ±рылымда қалыптасады.
Сұйықтың ламинарлық қозғалыс заңы. Гидравликалық градиент. Сүзілу еселеуіші.Жерасты суларының ламинарлық қозғалысы кеуектік және жарықшақтық тау жыныстарында фильтрацияның сызықтық заңына бағынады. мұнда, Q - фильтрациялық ағынның шығыны – уақыт бірлігінде берілген ағынның көлденең қимасы арқылы өтетін судың мөлшері, м3/тәу; k - тау жынысының фильтрация коэффициенті, м3/тәу;F - ағынның көлденең кесіндісінің ауданы, м2; – арын немесе екі кесіндідегі деңгей айырмасы; - фильтрациялық жолдың ұзындығы;- гидравликалық градиент немесе гидравликалық еңкіштік.Формуланың екі жағын F-ке бөліп, оның жылдамдығын – v=Q/F пайдалана отырып, Дарси заңын мына түрге өзгертеміз: v=kI.Бұл формуладан фильтрация жылдамдығы арын градиентіне тура пропорционалды екенін көреміз. Егер, арын градиенті 1-ге тең болған жағдайда, v=k болады. Яғни, арын градиенті 1-ге тең болғанда, фильтрация коэффициенті фильтрация жылдамдығына тең болады.Арын градиенті немесе гидравликалық еңкіш. Грунт суларының бетінде гидравликалық еңкіштік, ал арынды сулардың бетінде арын градиенті пайда болады. Грунт суларының бетіндегі бұл еңкіштік депрессия қисығы, арынды сулардың бетіндегі еңкіштік пьезометрлік қисық деп аталынады.Сүзілу еселеуіші К тау жыныстарының су өткізгіштігін сипаттайды. Ол анықталуы бойынша бірдей бірлік арынды градиент кезінде сүзілетін сұйықтың тығыздығы мен жабысқақтығы ,гидродинамикалық қасиетіне және кеуектік кеңістіктің құрылымына байланысты. Оның бірлігін өлшеу 1м/тқу(СИ м/с) деп қабылданған.
Сырғыма процестері.Сырғымалар дамыған аудандағы инженерлік-геологиялық зерттеулер жекелеген телімдердегі қазіргі және бұрынғы беріктіліктің бұзылу себептерін көрсетеді, сырғыманың типтерін, олардың микрорельефтерінің ерекшеліктерін, инженерлік құрылыстардың саны мен күйін, жерасты суларының сырғыма пайда болуындағы ролін, жобаланған құрылыстарға байланысты ертеректе қолданылған сырғымаға қарсы шаралардың беріктілігінің бағалануын анықтайды. Сырғымаларға қарсы қолданылатын шаралар өте күрделі, қымбат және көбінесе тиімсіз болып келеді.Ол шаралар екі жолмен жүргізіледі. Біріншісі – грунт қабатына түскен қысымды азайту, екіншісі – қысым түскен грунттың орнықтылығын бекіту.Сырғымалардан қорғауды қамтамасыз ету шаралары, негізінен, беткейлерде адам әрекетін шектеуге байланысты болып келед жасыл белдемде (орманды шабуға, бақша егуге, талдар мен шөпті шабуға тиым салу;құрылыс салуда (құрылыстың түрі мен мөлшерін анықтау, салынған ғимараттарды бұзу, т.б.);жермен жұмыс істеуде (тау етегіндегі грунтпен жұмыс істеуге тиым салу, орнықсыз грунтты ашу жұмыстары, т.б.);су шаруашылығында (жербеті және суаратын суды түсіруге тиым салу, суды бұру және құрғату қондырғыларын, су құбырлары мен канализацияны реттеп ұстау, т.б.).
Достарыңызбен бөлісу: |
