Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: Гидростатикалық қысымды өлшеу тәсілін оқу.
Жұмыс мақсаты: 1. Қысымды өлшеуге керек құралдармен танысу (пьезометр, манометр, вакуумметр, салыстыруда керек манометрлермен).
2. Манометр мен пьезометр көмегімен тәжірибе жүзінде өлшеуді жүргізу:
а) артық қысымды (манометрмен);
б) вакуумдық қысымды (атмосфера қысымына жетпейтін қысым).
Негізгі теориялық мәліметтер
Кез келген нүктедегі тыныштық қүй сүйықтық қысымын алсақ та, оны гидростатиканың негізгі теқдеуімен анықтаймыз:
р=р0+үһ, (1)
мүнда: р-абсолюттік (толық) гидростатикалық қысым;
ро-еркін жатқан сүйықтық үстіндегі қысым; ү-сүйықтықтың меншікті салмағы;
һ-қаралатын нүктедегі сұйықтық баганының биіктігі.
Ауа атмосфера қысымынан, келісілген нольден бастап қысымды санаймыз ( 1 сурет).
Артық қысым деп - абсолютті қысымның, атмосфераның қысымнан артық болғанда айтамыз:
ри=р – ра (2)
Атмосфера қысымына, қысым жетпесе оны - вакуумды қысым дейміз. Қысымды өлшеуші құралдар:
Атмосфералық қысымды өлшеуші құрал-барометрлер.
Артық р мен вакуумды р өлшеуші құралдар.
Артық р өлшейді- манометрмен, вакуумды р өлшеуші- вакуумметр дейміз. Ал егер артық р мен вакуумды р бірге өлшесе, оны мановакуумметр дейміз.
3. Қысымдардың айырмашылығын өлшейтін құралды- салыстырмалыманометр дейміз.
4. Аз өлшемдегі артық р мен вакуумды р өлшейтін қүрамды-микроманометр дейміз. Сурет 2 - Манометр
Сүйықтық қүралдарына жатады, әрі өлшенетін қысым теңестірілген қысымды өлшей отырып қысым шамасы ретінде сүйық салмақ бағанын қолдануға болады. Манометрлер- артық р өлшеу үшін (сурет 2). ІТ-үлгідегі манометрдің 17-үлгісі шыны түтік белгіленген деңгейге дейін жүмыс сүйықтығы (спирт, сынап) толтырылған. Бір үшы осы манометрдің өлшенетін орнына бекітілсе, екінші үшы ашық ауаға қалдырады. Екі тармақтағы биіктік деңгейі, тармақтағы жұмыс сұйықтығының айырмашылығы - қүрал көрсеткіші болып саналады.
Сол жақ тармақтағы жүмыс сұйықтығының қысымын сирету.
р = ρ р g h (3)
ρ - жұмыс сүиықтығының тығыздығы.
Сүйықтықтың А нүктесіндегі артық қысымы р мен келесі формуламен анықталады:
рƯ = ρ р g һ + ρ g h (4)
Мұнда ρ р - аспаптың оң және сол жақ тармақтарын толтыратын сұйықтык тығыздығы.
I
Сурет 3 - Ішкі қысымды өлшеуге арналған пьезометр
Пьезометр артык кысымды және сиретуді өлшеуге арналған. Оның ішкі саңылауының диаметрі 10-15 мм, бұл сұйықтықтың капиллярлық көтерілуінен болатын қателікті болдырмауга мүмкіндік береді. Пьезометрдің төменгі ұшы артық қысымды өлшеу орнымен қосылады. 3-ші суретте ішкі қысымды өлшеуге арналған пьезометр салынған. Артық қысымның әсерінен ыдыстағы сұйықтық сызықтық шкаламен өлшенетін биіктікке һ көтеріледі. Сұйықтықтың А нүктесіндегі артық қысым мынаған тең:
р = ρ р g Һ, (Па) (5)
Пьезометрлік биіктік деп сұйықтық бағанының биіктік қысымын айтамыз.
Сурет 4 - Кері пьезометр
Вакуумды өлшеу үшін, кері пьеаометр немесе вакуумметр қолданылады (сурет 4). Иіліп келген түтік 2, вакууммен 1 жалғасқан. Түтіктін төменгі ұшы ашық түтікке - 3 батырылады, онда сұйықтық толтырылады.
ССурет 5 - Кеселік манометр
Мұнда түтіктегі қысым 1, атмосферадан аз, ал түтіктегі сүйыктык біраз биіктікке көтеріледі, оны - вакуумметрлік биіктік дейміз.
Кеселік манометр (сурет 5) Іі-үлгідегі манометр модификациясына үқсайды, бір тармағы кесемен ауыстырылған. Қысымның әсерінен жүмыс сүйықтығы шыны түтіктегі һ - биіктікке көтеріледі. Қүралдың ноль шкаласы, кесе бетіндегі жүмыс сүйықтығы атмосфералық қысым кезінде, түтіктегі жүмыс сүйықтығы орналасқан мениске деңгейіне орналастырады. Мүндай нольдік тәсілді қондыру кезінде, капиллярдағы түзетуді есепке алған жөн.
Кеседегі жүмысхүйықтығының деңгейінде, артық қысым
рƯ = ρ р g (һ + Δh2) (7)
мүнда һ - қүрал көрсеткіші;
Δh2=һd2/D2 - түтікте сүйықтық
Δһ - биіктікке көтерілгенде кеседегі жүмыс сүйықтығының түзетілген мәліметі;
d - қүралдағы түтік саңылауы;
D- кесе саңылауы.
Мүнда D»d және Δһ2 түзетілген деңгейлерді.
Кеселік манометр U-үлгідегіден артықшылығы, біріншісі «О» түраушы және қысымды өлшеу үшін бірнеше биіктіктерді өлшеуді талап өтпейді. Серпелі манометрлерде деформация бүл элементтердің тығыздығында (толық түтік, мембрана және т. б.). Сурет 6 қара.
Шақырылған қысым, бүл Гук зандылығы бойынша - қысымға тікелей пропорциональ және оның өлшемі ретінде қолданылады. Бір орамды серіппелі түтікті манометрде (Бурдон манометрі) негізгі тетік ретінде, майыстырылған жартылай түтікті доға, оның бір үшы сопақталау түрде келеді. Үлкен сопақша осі, осы түтіктің жазықты осіне перпендикулярлы келеді. Ал екінші үшы балқытылып бекітілген. Өлшенетін қысым, түтіктің ашық үшы арқылы беріледі.
Сурет 6 - Серіппелі манометр
Қысымның әсерінен түтіктің сопақша кесіндісі деформацияланады: үлкен білік осі кітірейіп, кішісі үлкейеді. Осындай деформация кезінде, түтік кесіндісінің әрбірінде (м), осы түтіктерді ажыратушы күй болып түрады. Прибордың көрсеткіші, түтіктін бос үшымен байланысқан, ол өлшенген қысымға, аз бүрышқа ығысады.
Серіппелі приборлардың суйыктық приборлардан айырмашылығы, ол ықшамдылығында, жекелігінде, өлшейтін қысымды кең диапозонда жүргізе алатындығында.
Ал кемшілігі, бұл түрақты көрсеткішті көрсете алмауы. Ол әртүрлі себебтермен түсіндіріледі: элементтердің деформациялық тығыздығының өзгергіштігінде, берілетін механизмдердің төзімсіздігі. Осылардың арқасында, әрдайым түзетілулер жасалады.
Халықаралық бірлік жүйесінде (СИ) қысымды Паскальмен өлшейді.
1 Па= 1 Н/м2= 10 -3кПа= 10 -6МПа 1КГ/см2=1ат=9,81*104Па
1мм су. бағ.= 9,8Па
1мм сын.бағ.=133,ЗПа
γсудын=9700Н/м3
γсынаптын=13600Н/м3
γспирттын=8000Н/м3
t =20 0С болғанда
ρ -тығыздық, біртекті сүйықтықтардың көлемдегі бірлік салмағы.
g = 9,81м/c2 ρсудын=1000 кг/м3, ρспирттын =900, ρсынаптын = 13546 кг/м3
Зертханалық қондырғының сипаттамасы
Қондыргы екі ІІ-үлгідегі монометрден 6 мен 7, онда су мен спиртті сүйық толтырылған, бір үшы шыны түтік арқылы атмосферамен, ал екінші ұшы цилиндрлі ыдыспен байланысқан 2, онда сүйықта бар. Мүнда түтіктегі қысым өлшенеді ("К" нүктеде). Артық қысымды тудыру үшін, түтікті 2 атмосферамен байланысушы жерін бүрандамен бұрап жабамыз және бүранданы 1 ашамыз резенкелі груша көмегімен артық қысым түзіледі. 3 бұранда пьеаометр сүйықтық биіктігінің бағаның анықтау үшін. 5 бүранда суды жылдам ағысу насосы арқылы түтіктегі 8 қысымды сирету үшін.
Кері пьезометр 9, 8 түтік арқылы байланысқан, онда осы түтікте болатын қысымды көрсетеді.
Жүмысты орындаудың тәртібі
І.жүмысты бастамас бүрын, барлық бүрандалардың жабық екіндігіне көз жеткіз.
2.Резенкелі груша көмегі арқылы, 1 бүрандамен байланысқан резервуардағы 2 артық қысымды жасаймыз. Резервуарда артық қысымды жасаймыз. Резервуарда артық қысым 2 болады.
3. Екі манометрдегі 6 мен 7 сүйықтық баған деңгейлерін анықтаймыз жәнетікелей пьезометрмен байланысқан бүранданы ашамыз.
Менискідегі сүйықтық арқылы, шыны түтіктегі жүмыс сүйықтығы есептелінеді.
Тәжірбиеден алынған мәліметтерді (һь һ2, һ3, һ4, һ5) 1.1 кестеге толтырамыз. Жүйедегі қысымдарды теңестірілу 4 бүранда арқылы жүргізіледі, яғни бағандағы сүйықтың биіктігі бірдей болу керек .
Тәжірибеіі қайтала, алынған мәліметті 1.1 кестеге толтыр.
4. Қысымды сирету үшін 5 бүранданы аш, жүмыс сүйықтығы шыны түтіктен аға бастағанда, қысымдар үлкен айырмашылыққа өзгірсе, онда жылдам 5 - жүмыс бүранданы жап.
Тәжірбие нәтижелерін (һь һ2, һ3, һ4, һ5) 1.1 кестеге толтырып болған соң, манометрдегі қысымдар 4 бүранда көмегімен теңестіріледі.
Тәжірбиені қайтала. Мәліметтерді 1.1 кестеге толтыр.
Жүйені бастапқы күйге келтір, барлық бүрандаларды жаб.
Кесте 1.1. - Өлшеулердің нәтижелері
Аспаптар
|
U- тәріздес
манометр (су), м
|
U - тәріздес манометр (спирт), м
|
Пьезометр,
м
|
Кері
пьезометр,
м
|
тәжірибе
№
|
һ,
|
һ2
|
һз
|
һ4
|
һ5
|
һ6
|
1. pвак > pa
|
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
|
3. pвак < pa
|
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
|
Тәжірибедегі мәліметті өңдеу
1. Манометрмен, түтіктегі 2 артық қысымды келесі формуламен табамыз:
pизб =ρg (һ1 - һ2); pизб = ρg (һ3-һ4);
paбс = pa + pизб
2. Кері және тікелей пьеаометрбегі қысым келесі формула арқылы жабамыз:
pизб =ρg (һ6- R); pизб = ρg (һ5-R);
мұнда: R - цилиндрлі түтік радиусы 2;8.
3. Сіретілген қысымды келесі формуламен табамыз:
paбс = pa – pвак
pвак =ρg (һ2 – һ1); ри = ρg (һ4-һ3);
4. Есептеу нәтижелердін келесі 1.2 кестеге толтыр.
ри- артық қысым, pb- сіретілген қысым, р.
Кесте 1.2. Есептеулердің нәтижелері
Аспаптар
тәжірибе-
нің №
|
Аспаптардың көрсеткіштері бойынша сұйыктықтың еркін бетіндегі қысым p0, кПа
|
U - тәріздес
манометр (су)
|
U - тәріздес
манометр
(спирт)
|
Пьезометр
|
Кері пьезометр
|
|
pизб
|
paбс
|
pизб
|
paбс
|
pизб
|
paбс
|
pизб
|
paбс
|
1.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |