Актуальные вопросы специального и инклюзивного образования

58 
 
Сөйлеу тілінің жүйелік бұзылысы кезінде балаларды оқытуда кемшілік құрылымын есепке 
алу  қажет:  жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  бар  балаларда  алынған  дағдыларды  өзектендіру 
қиындығы  және  оның  сөйлеу  тілі  дамуының  үйлесімсіздігі  негізінде  педагогтың  сұрағын 
қайталаудың  жетіспеушілігі  тән.  Осы  санаттағы  балаларда  сұраулы  пікір  білдірудің  қалыптасуы 
бойынша  педагогикалық  жұмыс  біздің  көзқарасымыз  бойынша,  дифференцияланған  тәсілді 
қолдану  мен  құрылымдық  -  семантикалық  қағида,  онтогенетикалық  қағиданы  есепке  алынып 
құрылынған мақсатты бағытталған, жүйелі болуы қажет. 
Ерекше  білімді  қажет  ететін  балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеу  туралы  әдістемелік 
әдебиеттерде балалардың сөйлеу тілінде сұрақты қалыптастырудың кейбір тәсілдері көрсетілген. 
Сөйлеу тілі зақымдалған балаларды оқыту үдерісінде сөйлеу тілінің бастапқы формасы мен 
өзіндік  тілдік  нәтижені  меңгерумен  саналы  тілдік  әрекетті  қалыптастыруды  қарастырады. 
Зерттеушілер  бұл  тілдік  қарым-қатынас баланың  өмірлік  қажеттілігіне  айналғанда  ғана  оқытуды 
арнайы ұйымдастыру кезінде ғана болуы мүмкін екенін айтады. Ауызша сөйлеу тіліне оқыту екі 
бағытқа  бөлінеді:  фразалық  бірлікті  автоматизациялау  және  пікір  білдірудің  логикалық  типін 
өңдеу.  Балалар  алдымен  таныс  тақырыпта  мұғаліммен  диалог  жүргізуді  үйренеді,  содан  кейін 
сурет  бойынша  диалог  балалар  арасында  ұйымдастырылады.  Тірек  сұрақтар  және  көрнекі 
материалдар  түрінде  жауап  қолданылады.  Жасырын  затты  табу  арқылы  жабық  суретпен  жұмыс 
тәсілін қолдану ұсынылады. Диалогті вербальді әрлеуде мұғалім балаға табиғи ым-ишараны, бет 
мимикасын қолдануды үйретеді. 
Әдістемелік әдебиетте бұзылыспен диалогті сөйлеу тілін мақсатты қалыптастыру қажеттілігі 
дәлелденеді.  Бірақ  зерттеушілер  жауап  беру  арқылы  пікір  білдіруді  қалыптастыруды  артық 
жасайды.  Заманауи  кезеңде  психолингвистиканың  дамуымен  арнайы  педагогиканың  дамуы, 
коммуникативті  ықпалдың  дәлелімен,  тілдік  әрекетті  қалыптастыру  жағдайы  өзгерді:  тіл 
бұзылыстарын алдын алу бойынша жұмыстағы ерекше акцент инициация-сұраққа жататын сөйлеу 
тілі функциясы және коммуникативті формасын дамыту және қалыптастыру жасалады.  
 
Сөйлеу тілі бұзылысы бар балаларды оқыту кезінде диалог сұрақ қоюға оқыту қажеттілігі 
айқындалады.  Бұл  бөлім  оқыту  бағдарламасында  бар.  Қойылған  сұрақты  шешу  үшін  көмекші 
тәсілдер көрсетіледі: үлгі бойынша сұрақты қайталау, балалардың сұрағын түзету. Сонымен қатар 
мұғалімге сұрақты жалпы және арнайы бөлу қағидасы ұсынылады[5]. 
Кейбір тілдік және дидактикалық ойындарды өткізу жалпы және арнайы сұрақты меңгеруді 
қарастырады. Бірақ бұл оқыту тәжірибесінде жүргізу негізгі болып табылады. 
Зерттеушілер  «кім?»,  «не?»,  «қайда?»  сұрақтарымен  сұрақ-жауап  сөйлеу  тіліне  оқыту 
үдерісінен  бастауды  ұсынады.  Кейін  мұғалімнің  балаға  сұрағы  күрделенеді,  біртіндеп  балалар 
сұрақ үлгісі түрінде тіректі қолданумен өзбетінше сұрақ қоюға көшеді. Әрі қарай, жұмыстың екі 
бағыын  жіктеуге  болады:  жаңа  морфологиялық  және  синтаксистік  нұсқауды  меңгеру,  сөйлеу 
тілінің өзбетінше жеңгейін жоғарылату. 
В.П.Глухов тірек-мағыналы семантикалвқ бірлік ретінде сұраулы сөзді балалардың меңгеру 
маңызын көрсетеді, балаларды сұрақ-фраза схемасын құруға үйретеді[6]. 
Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  бар  мектепке  дейінгі  жастағы  балалар    коммуникативті 
әрекетті  сәтті  меңгеру  үшін  түзетушілік-дамытушы  үдерістің  жеке  міндеті  ретінде  бастама  пікір 
білдіруді  қалыптастыруды  қарастыру  қажет.  Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  бар  балалардың 
сөйлеу  тілін  қалыптастыру  бойынша  жұмыс  байланыстырып  сөйлеу  тілінің  дамыту  бөлігі  кіреді 
және  педагогикалық  әсер  етудің  мақсатты  бағытталған  кезеңдеп  жүйесінің  теориялық  дәлелін 
қарастырады. 
Педагогикалық, психолингвистикалық, лингвистикалық талдау негізінде, біз  жалпы сөйлеу 
тілінің  дамымауы  бар  балаларда  коммуникативті  әрекетті  қалыптастыру  бойынша  жұмыс 
үдерісінде  сұраулы  пікір  білдіруді  қолданудың  теориялық  негізін  анықтадық.  Зерттеудің 
тұжырымдамалық негізі нақтыланды.  
Әдебиеттерді талдау, сұраулы пікір білдіруді зерттеу мәселесі көптеген ғалымдарды ғылыми 
білімнің  әр  түрлі  аймағына  назар  аудартты  және  пәнаралық  мәселе  болып  табылады.  Сұрақтың 
жалпыға  бірдей  мәні  оқыту  үдерісінде  баланың  танымдық  және  тілдік  белсенділігін  жоғарылату 
құралы ретінде қарастырылады. 4 жастан 7 жасқа дейін диалогті жүргізу қажет екені дәлелденген 
(сұрақ қою және оған жауап беру) [7]. 
Зерттеушілер  жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  бар  балалардың  коммуникативті  әрекетін 
қалыптастыру  бойынша  жұмыстың  әсерін  жоғарылатудың  әр  түрлі  жолын  ұсынады.  Олардың 
біреуі сөйлеу тілінің бастама фомасының түзетушілік жүйесін жүргізу болып табылады. 

59 
 
Бірақ  та  диалог  барысында  бастама  пікір  білдіруге  оқытуда  көптеген  сұрақтарға  жауап 
толық  табылмады.  Жалпы  сөйлеу  тілінің  дамымауы  бар  балаларда  сұраулы  пікір  білдіруді 
қалыптастыру  мәселесін  арнайы  зерттеу  пәні  болып  табылмайды;  сұраулы  пікір  білдіруді 
қалыптастыру  бойынша  түзетушілік-логопедиялық  жұмыс  технологиясы  өңделмеген,  оның  әсері 
анықталмады. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Павлова О.С. «Формирование коммуникативной деятельности у детей старшего 
дошкольного возраста с ОНР». Дис.канд.пед.наук. М., 1998.-190с. 
2.  Төлебиева Г. «Мектеп жасына дейінгі жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың 
диалогтық сөзінің ерекшеліктері». Абай атындағы ҚазҰПУ, Хабаршы вестник, «Арнайы 
педагогика» сериясы, №4 (39), 2014. 
3.  Флерина Е.А. «Эстетическое воспитание дошкольника».. М., 1961.-334с.  
4.  Короткова Э.П. «Обучение рассказыванию в детском саду».                                          М.: 
Просвещение, 1978.-112с 
5.  Гриншпун Б.М., Селиверстов В.И. Развитие коммуникативных умений у дошкольников в 
процессе логопедической работы над связной речью. Дефектология. М., 1988. № З.-С. 
6.  Глухов В.П. «Формирование связной речи детей дошкольного возраста с общим речевым 
недоразвитием» М.: АРКТИ, 2002.-144с. 
7.  Кириллова Е.В. «Формирование предпосылок коммуникативной деятельности у 
безречевых детей». Дис.канд.пед.наук. -М., 2001.-202с 
 
УДК 376.3; 376.3.018.42 
МРНТИ: 14.29.27 
 
Завалишина О.В
1
. Кахриманкызы Г.
2 
 
1
к.п.н., доцент, Институт педагогики и психологии,  КазНПУ имени Абая 
2
Магистрант  1 курса Института педагогики и психологии, КазНПУ им. Абая, 
г.Алматы, Казахстан 
 
ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ КОММУНИКАТИВНОЙ 
КОМПЕТЕНТНОСТИ У ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА  
Аннотация 
Развитие  коммуникативной  компетентности  является  важным  и  необходи¬мым  этапом 
социализации  ребенка  в  общем  процессе  усвоения  им  опыта  общественной  жизни  и  общественных 
отношений.  Характеризуя  состояние  изученности  проблемы  развития    коммуникативной  компетентности 
младших школьников с нарушениями слуха, следует отметить, что, несмотря на имеющиеся представления 
о  значимости  полноценного  речевого  общения  для  социальной  адаптации  и  интеграции  в  общество 
слабослышащих, многие  аспекты данной проблемы остаются недостаточно разработанными.  Не раскрыто 
содержание понятия коммуникативной компетентности лиц с нарушенным слухом, не определены критерии 
и  показатели  ее  сформированности,  что  затрудняет  работу  педагогов  в  этом  направлении  в  системе 
специального образования и в условиях интегрированного обучения в общеобразовательной школе.  
Успешное  формирование  коммуникативной  компетентности  невозможно  в  условиях  речевой, 
социальной и коммуникативной депривации. Важным средством, влияющим на эффективное формирование 
коммуникативной  компетентности  слабослышащих  школьников,  является  их  совместное  обучение  с 
нормально  слышащими  сверстниками.  Однако  коммуникативная  компетентность  даже  в  условиях 
интегрированного обучения не формируется у слабослышащих детей спонтанно. Разработка и внедрение в 
учебно-воспитательный  процесс  комплекса  коррекционно-педагогических  приемов  и  условий  по 
формированию  коммуникативной  компетентности  младших  школьников  с  нарушениями  слуха  является 
одним из аспектов решения обозначенной проблемы.  
Ключевые  слова:  коммуникативная  компетентность,  депривация,  психолого-педагогические 
условия, дети с нарушениями слуха,  интегрированное обучение. 
 
 
 
 
Аңдатпа 
Завалишина О.В
1
. Кахриманкызы Г.
2 
1
Арнайы білім беру кафедрасы