47
2 МПА қысылған ауаның қысымында110 кВ тең. ВВБК модулінің номиналды
кернеуі 220 кВ көрсетеді, ал сөну камерасындағы ауаның қысымы 4 МПа.
ВНВ сериялы ажыратқыштарда аналогтық құрылымдық сұлбасы ұқсас келеді:
220 кВ кернеуде 4 МПа қысым.
ВВБ сериялы ажыратқыштарда доға сөндіретін камералардың саны
кернеуге тәуелді болып келеді (110 кВ – бір; 220 кВ – екі; 330 кВ – төрт; 500
кВ – алты; 750 кВ – сегіз), ал үлкен модульді ажыратқыштарда модульдар
саны екі есе аз болып келеді.
Элегаздық ажыратқыштар.
Элегаз (SF6 – шестифтористая сера) ауаның тығыздығанан 5 есе көп
болып келетін инертті газ. Элегаздың электрлік беріктілігі ауаға қарағанда 2-3
есе көп; 0,2 МПа қысымда элегаздың беріктігі майдың беріктігімен бірдей.
Атмосфералық қысымдағы элегазда доға сол күйде ауада өшетін токтан 100
есе асатын токпен сөнуі мүмкін. Элегаздың доға сөнуінің ерекше қасиеті -
оның молекулалары доғалық столбтың электрондарын ұстайды және соған
байланысты жылжымайтын теріс иондарды пайда болдырады деп
түсіндіріледі.
Электрондардың жоғалуы доғаны берік емес қылып жасайды, сондық-
тан ол оңай өшеді. Элегаз ағынында, яғни газдық үрлеуде доғалық бағаннан
электрондардың жұтылуы интенсивтік түрде болады.
Элегаздық ажыратқыштарда автопневматикалық доға сөндіретін
құрылғылар қолданады. Ол өшу процесі кезіндегі газ поршеньдік құрылғымен
қысылып, доға аумағына жылжитын құрылғы. Элегаздық ажыратқыш газды
сыртқа
шығармайтын
жабық
жүйе
ретінде
қарастырылады.
Вакуумдық ажыратқыштар.
Вакуумның электрлік беріктігі басқа ажыратқышта қолданылатын
орталарға қарағанда үлкен. Бұл аз мөлшерлі қысымда электрондардың,
иондардың және молекулалардың орташа пробег ұзындығының көбеюімен
түсіндіріледі. Электрлік беріктіліктің қалпына келу процесі және токтың
өшкен кездегі түйіпелердің арасы вакуумда газдарға қарағанда тезірек ағады.
Вакуумдық камераның қабығын жасау арнайы вакуумды берік,
араласқан газдардан таза металдар – мыс және арнайы қоспалар және де
арнайы керамика қолданылатынын ескеру қажет. Вакуумдық камера
түйіспелері үлкен өшіргіштік қасиет, беріктік және түйіспелердің үстінде
пісірімдеу нүктелерінің пайда болуын қамтамасыз ететін металкерамикалық
заттан (ереже сияқты медь-храмнан жасалады 50 %-50 % немесе 70 %-30 %)
жасалады.
Цилиндрлік керамикалық оқшаулағыштар ажыратылған түйіспелерi бар
вакуумдық аралықпен бірге ажыратқыштың өшкен күйіндегі камера
тесіктерінің оқшаулануын қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта вакуумдық ажыратқыштар электрлік тізбекті 6-36 кВ
арасындағы кернеуде басым аппараттар болды. Осылай, вакуумдық
ажыратқыштардың бір бөлігі Еуропа мен АҚШ-та 70% дейін, ал Жапонияда –
100%-ға дейін шығады. Ресейде соңғы жылдары аппараттарды шығаруда
48
күнделікті өсу байқалады. 1997 жылы бұл көрсеткіш 50%-дан асты. ВВ-ның
басты басымдылықтары: оларға деген нарықтағы сұраныстың көбеюі, үлкен
сенімділігі және қызмет көрсетуіне аз мөлшерде қаражат кетуі.
12 дәріс. Айырғыштар.
Қысқа тұйықтағыштар мен
бөлгіштер
Д
әрicтi
ң
мақсаты:
айырғыштар,
қысқа
тұйықтағыштар
мен
бөлгіштердiң.
Айырғыштар түйіспелерінде ұзын ашық электрлік доға пайда
болмайтын электрлік тізбектерді өшіріп, қосу үшін қолданылатын
коммутациялық аппарат. Бөлгіштің өшіп тұрған күйінде түйіспелерінде
көрінетін ажырау пайда болады.
Айырғыштардың,
қысқа
тұйықтағыштар
мен
бөлгіштердiң
ажыратқышқа қарағанда ерекше қасиеті – доға сөндіретін құрылғыларының
болмауы.
Айырғыштардың басты тағайындалуы электрлік тізбектің өшкен
бөліктерін құрылғының қауіпсіз ремонты мақсатында оқшаулауы.
Айырғыштар ток пен кернеудің бүкіл шкаласына ішкі және сыртқы орнату
үшін жасалады. Олар жалпы рамада үш полюсті болып жасалынса (әдетте 35
кВ дейінгі кернеуде), үлкенірек кернеулерде бір полюсті болып жасалынады.
35 кВ-тан көп кернеуде фаза арасындағы кажетті қашықтық үлкен болады
және жалпы рама ауыр болып келеді.
Айырғыштың түйіспелері оның негізгі элементі болып табылады. Олар
номиналды режим кезінде, қысқа тұйықталудың өтпелі тогы кезінде сенімді
жұмыс істеу керек. Айырғыштарда жоғары түйіспелік басылулар
қолданылады.
Айырғыштарда жетек болуы мүмкін: қолмен – оперативтік штангалы,
иiнтiректi
немесе
штурвалдық
және
қозғалтқыштық-электрлік,
пневматикалық.
Токтағы ажырау сияқты үлкен авариялар мен кездейсоқ жағдайға әкеліп
соғатын қате қимылдарға ұшырамас үшін айырғыштар ажыратқыш арқылы
блокқа түседі. Айырғыштардағы блокировка тек ажыратқыш өшіп тұрғанда
ғана операция жасатады. Атқарылуына байланысты блокировка механикалық,
механикалық-құлыптық, электрмагнитті-құлыптық болады.
Айырғыштардың
жеке
түрлері
арасындағы
құрылымдық
айырмашылығы жылжымалы түйіспенің қозғалыс сипатына байланысты
болады. Бұл қасиет бойынша айырғыштар:
- пышығының жазықта айналуымен және көлденең-айнымалы
(врубного) және тік-айнымалы, берілген полюсті қолдайтын осьтермен
параллелді немесе перпендикулярлы;
- тұйықталған аралықтағы түзу сызықты қозғалыспен тек қана пышақ
не оқшаулағышпен бірлескен пышақпен (бұрылыс пен бүктелетін);
