Акционерлік қоғам

55 

 

Разрядник  –  электртехникалық  қондырғыларда  және  электрлік 

тізбектерде артық кернеуді шектейтін  электрлік аппарат. 

Электрлік 

желілерде 

электраппараттардың 

коммутациясынан, 

атмосфералық разрядтардан және басқа да себептерден туындаған  кернеудің 

импульстік  шайқалулары  жиі  байқалады.  Мұндай  артық  кернеулер  қысқа 

уақытты  болғанымен  оқшаулауды  жою  үшін  және  істен  шығудың  басты 

себебі саналатын қысқа тұйықталу салдары үшін жеткілікті. Қысқа  тұйықталу 

ықтималдығын  жою  үшін  сенімді  оқшаулауды  қолдануға  болады,  бірақ  ол 

қондырғы  бағасын  едәуір  қымбаттады.  Осыған  байланысты  электрлік 

желілерде бәсеңдеткіштерді қолданады. 

Вентильді  разрядник  екі  негізгі  компоненттен  тұрады:  көп  еселі 

ұшқынды аралық және жұмыс резисторы.  Көп еселі ұшқынды аралық жұмыс 

резисторымен  тізбектеле  жалғанған.  Вилит    суланған  кезде  қасиеттерін 

ауыстыруына  байланысты  жұмыс  резисторы  қоршаған  ортадан  ауа 

кірмейтіндей  жабылады.  Артық  күш  жұмсау  кезінде  көп  еселі  ұшқынды 

аралық  бұзылады,  сол  кезде  жұмыс  резисторы  –  токтың  мәнін  ұшқынды 

аралық  өшіре  алатындай  етіп  түсіру.  Вентиль  ерекше  қасиетке  ие,  –  оның 

вольт-амперметрлік  сипаттамасы  сызықтық  емес,  сондықтан  токтың  күші 

өскен  сайын  түседі.  Осы  қасиеті  кернеу  аз  төмендесе  үлкен  ток  беруге 

мүмкіндік береді. Вентильді разрядник  бұл қасиетіне байланысты өз атауына 

ие  болған.  Вентильді  разрядниктің  басқа  да  ерекшеліктерінің  бірі  дыбыссыз 

жұмыс жасауы және газ немесе жалын шығуының жоқтығы. 

РВС-10  типті  бәсеңдеткіш  13.2  суретте  көрсетілген.  Негізгі    элементі 

болып вилитті сақиналары 1, ұшқынды аралықтары 2 және жұмыс резисторы 

3 саналады. Бұл элементтер разрядниктің орнатылуына арнайы фланцы 5 бар 

фарфорлық қаптама 4 ішінде орналасқан. 

Жұмыс  резисторы    3  ылғал  болған  жағдайда  өз  сипаттамасын 

ауыстырады.  Одан  басқа  разрядниктердің  ішінде,  қабырғасында  және 

бөлшектерінде су қалса, оның оқшаулануы нашарлайды және жабынды пайда 

болады. Судың кірмеуі үшін разрядниктердің қаптамасы тілім 6 және озонға 

төзімді резинадан 7 жасалған қалыңдатылған төсемелер арқылы жасалады. 

Разрядниктің жұмысы келесі тәртіпте жүреді. 

Артық  кернеу  пайда  болған  кезде  үш  тізбектей  қосылған  ұшқынды 

аралық  шығырлары  бұзылады  2.  Ол  бола  тұра  токтың  импульсі  жұмыс 

резисторы  арқылы  жерге  тұйықталады.  Пайда  болған  тасымалданатын  ток 

тасымалданатын  ток  доғасын  өшіруге  жағдай  туғызатын  жұмыстық 

резистормен шектеседі. 

Құбырлы  разрядниктер  ВЛ  оқшауламасын  артық  кернеуден  және 

кернеуі 3 кВ-тан 110 кВ дейінгі қосалқы стансалар мен электр жабдықтарын, 

электр  тарату  желілеріндегі  зағымдалған  бөліктерін    қорғау  үшін  қызмет 

етеді.  

56 

 

                             

 

 

13.2

 

сурет 

- 

Вентильді разрядник РВС-10 және оның сипаттамасы 

 

 

Құбырлы  разрядниктерді    электртарату  желісінің  ток  жүретін 

бөліктеріне сыртқы ұшқындық аралық арқылы қосылады.  

Құбырлы разрядниктерді  келесі белгілермен белгілеу қабылданған: 

-  Р - разрядник; 

-  Т- құбырлы;  

-  В  немесе  Ф  –  газгенерациялайтын  құбырдың  винипластты  немесе 

фибробакелитті материалы;  

-  У – күшейтілген.  

Мысалы:  РТВ  –  винипластты,  құбырлы  разрядник,  кернеуі  35  кВ, 

өшіретін тогы жуық шамамен 2-10 кА. 

Құбырлы разрядниктер  7-8 сәтті қосылуды қамтамасыз етеді, сосын газ 

шығаратын  құбыр  керекті  қысымды  бермейді  және  доға  сөндіретін  қасиеті 

төмендейді. Винипласттық газ шығаратын құбыр фибробакелиттіге қарағанда 

тезірек  жанады.  Разрядниктер  қанша  рет  іске  қосылғанын  санау  үшін  бір 

немесе көп реттік көрсеткіштермен жабдықталады. 

                       

                 

 

 

                        13.3 сурет -  Құбырлы разрядник 

57 

 

Құбырлы  разрядник  қалыпты  жұмыс  кезінде    ауалық  аралықпен  S2 

бөлінген.  Артық  күш  пайда  болған  кезде  S2  және  S1  аралықтары  бұзылады 

және импульстік ток жерге қарай бағытталады. Импульстік ток разрядниктен 

өткен кезде өндірістік жиіліктегі алып жүруші ток ағады. Қысаң каналда газ 

шығаратын материалдан жасалған құбырдың оқсауыты 1 мен S1 аралығында 

электрод  2  мен  3  арасында  доға  жанады.  Оқсауыттың  ішінде  қысым 

көтеріледі.  Пайда  болған  газдар  сақиналы  электродта  3  қуыс  арқылы  шыға 

алады.  

Токтың нөлден өткен кезде S1 аралығының разрядниктен шығып жатқан 

газдармен суытуы арқылы доғаның сөнуі болады. Жерлендірілген электродта 

4  қысылған  газдың  потенциалдық  энергиясы  жиналатын  буферлік  көлем  5 

бар.  Токтың  нөлден  өткен  кезде  буферлік  көлемнен  газдық  үрлеу  пайда 

болады.  Ол  доғаның  сөнуіне  жағдай  жасайды.  Өндірістік  жиіліктегі  шекті 

өшетін  ток  оқсауыттың  механикалық  беріктілігімен  анықталады  және  10  кА 

фибробакелитті оқсауытқа және 20 кА винилпластинді оқсауытқа беріледі. 50 

Гц  жиіліктегі  алып  жүруші  ток    бәсеңдеткіштің  орналасуымен  анықталады 

және  энергожүйенің  жұмыс  режиміне  байланысты  диапозоны  анықталады. 

Сондықтан  қысқа  тұйықталу  тогының  минималды  және  максималды  мәнін 

білу керек. 

Разрядниктің  минималды  тогы  құбырдың  доға  сөндіргіш  қасиетімен 

анықталады. Шығатын каналдың диаметрі кіші болып, ұзындығы көп болған 

сайын  өшетін  токтың  астыңғы  шамасы  кіші  болады.  Бірақ  та  үлкен  мәнді 

токтарда  құбырда  үлкен  қысым  пайда  болады.  Механикалық  беріктігінің 

жетпейтіндігінен  құбырда  разрядниктің  бұзылуы  болуы  мүмкін.  Қазіргі 

уақытта  үлкен  беріктілікті,  өшетін  тогы  20  кА  жететін  винипластты 

бәсеңдеткіштер шығып жатыр. 

Құбырлы  разрядниктің  жұмысы  қатты  дыбыстың  әсерімен  және  газ 

шығарылумен  беріледі.  Осылай    РТВ-110  разрядниктің  газ  шығару  зонасы 

конустық  түрге  ұқсайды,  диаметрі  3,5,  биіктігі  2,2  м.  разрядникті 

орналастырған  кезде  үлкен  потенциалды  болатын  элементтер  түспеуін 

бақылау қажет. 

 

Бәсеңдеткіштің  қорғаулық  сипаттамасы  ұшқынды  аралықтың  вольт-

секундтық  сипаттамасына  тәуелді.  Құбырлы  разрядникте  аралық  электрлік 

өрістің  әртүрлілігінен  үлкен  вольт-секундтық  сипаттамаға  ие    өзекті 

электродтармен  жасалған.    Сол  уақытта  электрлік  өрісі  қорғалып  отырған 

аппараттардың және қондырғылардың бірқалыпты жұмыс жасауға тырысады. 

Өйткені  оқшаулағыш  материалдарды  толықтай  қолданып,  аумақтарды  және 

салмақты  азайту  керек.  Жазық  өрісте  вольт-секундтық  сипаттама  уақытқа 

тәуелсіз  жазық  болып  қалады.  Сондықтан  да  вольт-секундтық  сипаттамасы 

бар  құбырлы  разрядниктер  қосалқы  станса  жабдығын  қорғауға  дәрменсіз. 

Негізінен  олардың  көмегімен  желілік  оқшаулама  қорғалады.  Құбырлы 

разрядникті  таңдау  барысында  орнатылатын  жердегі  ҚТ  тогының 

минималдығы  мен  максимальдығын  тексеріп  алу  қажет.  Осы  токка  сәйкес 

разрядникті  таңдаған  дұрыс.  Разрядниктің  номинальды  кернеуі  желінің