Акционерлік қоғам

39 

 

-  Х

і.қ

  релесінің  істеу  шамасы  –  реле  қосылатын  кіру  параметрінің 

шамасы.

 

Х < Х

і.қ

 шығу шамасы У

мін

, Х > Х

і.қ

 болған жағдайда У жылдам У

мин 

нан  У

макс

  шамасына  дейін  өзгереді  және  реле  қосылады.  Реттелген  реленің 

істеу шамасы уставка деп аталады;

 

-  Р

і.қ

  релесінің  істеу  қуаты  –    тыныштық  күйінен  жұмыс  істеу  күйіне 

өткізу үшін керек ең минималды қуат; 

-  басқарылатын  Р

бас

  қуаты  –  ауысу  процесі  кезінде  реленің 

коммутациялаушы  органдарын  басқаратын  қуат.  Қуаты  бойынша  релелерді: 

кіші  қуатты  (  25  Вт  дейін),  орта  қуатты  тізбек  релесі  (100  Вт  дейін)  және 

жоғары  қуатты  тізбек  релесі  (100  Вт  жоғары).  Бұлар  күштік  релеге  жатады 

және контактор деп аталады; 

-  іске  қосылу  уақыты  t

і.қ   

–  басқарылатын  тізбекке  әсер  етпей  тұрғанда 

кіру релесіне Х

і.қ

  сиигналын  бергендегі  уақыт  аралығы.    Іске  қосылу  уақыты 

бойынша  қалыпты,  тез  әрекет  ететін,  баяу  әрекет  ететін  реле  және  уақыт 

релесі болып бөлінеді. Әдетте қалыпты релелерде t

і.қ

  50 - 150 мс, ал тез әрекет 

ететін релелерде t

і.қ

 1 – 50 мс; 

- номиналды деректер – ток, кернеу, уақыт және релеге есептелген тағы 

басқа шамалар;

 

- реленің

 

тағайын шамасы

 

– іске қосылу шамалары реттелген реле. 

Релеге қойылатын талаптар:

 

1)  Сенімділік  –  белгілі  бір  уақытқа  дейін  көрсеткіштерін  сақтап 

отыратын заттың қасиеті.

 

2)    Селективтілігі  –  тек  іске  жарамсыз  учаскесін  өшіретін  реленің 

қасиеті. 

3)  Сезімталдығы  –  реле  жұмыс  істейтін  кіріс  параметрлерінің 

минимальды мәнін сипаттайды. 

 

4)  Тез әрекет етуі – басқарылатын функциялардың уақытта орындалуын

 

қамтамасыз ететін реленің қасиеті.

 

          5)  Дәлдігі  –  берілген  шектеулер  арқылы  параметрлердің  өзгеруін 

функциялап отыратын реленің қасиеті.

 

6)Эксплуатация кезіндегі қауіпсіздік.

 

7)  Салмақтың аздығы және габариттері. 

Электрмагниттік релелер.

 

Электромагниттік  реле  дегеніміз  –  белгілі  бір  кіру  шамасына  жеткен 

кезде шығу шамасының өзгеруін қамтамасыз ететін, басқарушы тізбекте және 

сигнализацияда қолданылатын құрылғы. 

Жұмыс істеу принципіне және мақсатына байланысты реленің көптеген 

түрлері  бар.  Олар:  механикалық,  гидравликалық,  пневматикалық,  жылу, 

акустикалық, оптикалық, электрлік және т.б. 

 

Мақсатына қарай олар автоматика релесі, қорғау релесі, атқаратын реле, 

аралық реле, байланыс релесі деп бөлінеді. 

 

 

40 

 

                                          

 

               

              10.1 сурет - Электрмагниттік реленің сұлбасы

 

           

Мысал  ретінде  айналмалы  якорі  бар  электрмагниттік  релені 

қарастырайық  (10.1  сурет).  Бұл  реле  екі  бөліктен  тұрады:  атқаратын  және 

электрлік  сигналды  қабылдайтын.  Қабылдайтын  бөлігі  болаттан  жасалған 

өзекшеге,  якорьге  2  және  серіппе    3  кигізілген  катушка  ретінде  жүретін 

электрмагниттан  1  тұрады.  Атқаратын  бөлігі  жылжымайтын  түйіспелерден, 

жылжымалы  түйіспе  пластинадан  5  және  6  түйіспелерден  тұрады.  Реленің 

атқаратын және қабылдайтын бөліктері бір-бірімен электрлік байланысы жоқ 

және де олар әртүрлі электрлік тізбекке қосылады.

 

Реле  әлсіз  сигнал  арқылы  іске  қосылады  және  де  өзі  күшті  атқаратын 

аппаратураны іске қоса алады (контактор, майлы ажыратқыш, пускатель және 

т.б.).

 

Жұмыс  істеу  принципі.  Электрмагнитті  катушкада  ток  болмаған  кезде 

серіппенің  әсерінен  якорь  үстінгі  жағдайда  ұсталып  тұрады.  Сол  жағдайда 

реленің түйіспелері үзілген. Электрмагнитті катушкада ток пайда болған кезде 

якорь  өзекшеге  қарай  тартылады  және  жылжымалы  түйіспе  жылжымайтын 

түйіспемен  жабылады.  Атқаратын  тізбектің  жабылуы  пайда  болады,  яғни 

атқаратын құрылғының қосылуы пайда болады.

 

Жылулық реле. 

 

Магнитті пускательдегі жылулық релені электрқозғалтқышты жүктеуден 

қорғау үшін орнатады. Жылулық реле төрт негізгі элементтен тұрады: тізбекті 

жүктеуден  қорғау  үшін  қосылатын  қыздырғыштан  1;  әртүрлі  сызықтық 

кеңейту  коэффицентті  бар  екі  пресстелген  металдық  пластинкадан  тұратын 

биметаллдық пластинка 2; 3-7 рычагтар мен серіппелерден тұратын жүйеден; 

8 және 9 түйіспелерден (10.2 сурет).

 

41 

 

                                                          

 

 

 

1 – қыздырғыш; 2 – биметалдық пластинка; 3 – реттейтін винт;  4 – защелка; 

5 – рычаг;  6 – серіппе;  7 – қайтару   батырмасы;   8 - жылжымалы  түйіспе; 

           9 – жылжымайтын түйіспе; 10 – қыздырғыштың шығуы. 

 

                    10.2 сурет - Жылулық реле сұлбасы 

 

 

Қыздырғыштық  элемент  1  электрқозғалтқыштың  номиналды  тогынан 

асатын  ток  өткен  кезде  биметалдық  пластинка  2-  бекітілмеген  жағы  кіші 

сызықтық  кеңею  коэффицентімен  металл  бет  жағына  майысатындай  жылу 

мөлшері  бөлінеді.  Бұл  моментте  серіппенің  6  әсерінен  рычагтың  5  үстінгі 

жағы көтеріледі де, түйіспе 8 бен 9-ды ашылады және магниттік пускательдің 

басқарылатын  тізбегін  үзеді.  Батырма  7  реленің  іске  асқан  соң  рычакты 

қалыпты қолмен келтіру үшін қызмет етеді.

 

Уақыт релесі.

 

Уақыт релесі – уақытты ұстап тұрудың  тәуелсіздігін құруға және   сұлба  

элементтерінің  жұмысының    белігілі  бір  тізбектілігін    схемасын  қамтамасыз 

етуге  арналған    реле.  Уақыт  релесі  басқару  сигналы  түскенен  кейін  

белгіленген  уақыт аралығында автоматты түрде белгілі бір әрекетті орындауда 

емес, белгіленген уақыт аралығында орындау үшін қолданылады. 

Электромагниттік баяулатқышты реленің жұмыс істеу принципі. 

Электрмагниттік  баяулатқышы  бар  уақыт  релесі  тұрақты  ток  болған 

кезде  ғана  қолданылады.  Осы  сериядағы  реленің  негізгі    орамнан  басқа 

орамдары  мысты  гильзадан  тұратын  көмекші  қысқа  тұйықталған  орамдары 

бар.    Магниттік  ағын  өсу  барысында  ол  көмекші  орамда  негізгі  магниттік 

ағынға  кедергі  келтіретін  ток  туғызады.  Соңында  нәтижелейтін  магниттік 

ағын  баяулап  көбейеді,  қосылу  кезінде  уақыт  тоқтап  тұруын  қамтамасыз 

ететін якорьдың «трогания» уақыты азаяды. Катушкадағы токтың өшуі кезінде 

қысқа  тұйықталған  орамның  индуктивтілігі  арқасында  реледегі  магниттік 

ағын  якорьды  тоқтата  тұрып,  белгілі  бір  уақытқа  сақталады.  Бұл  уақыт 

релесінің түрі іске асу уақыты 0,07 с-тан 0,11 с-қа дейін, өшу кезінде 0,5 с-тан 

1,4-с-қа дейін уақыт ұстанымын қамтамасыз етеді. 

Пневматикалық  баяулатқышты  реленің  жұмыс  істеу  принципі

 

Уақытты ұстап тұруды  реттеу – реттеуші бұранда көмегімен ауа жинау 

үшін  саңылау  қималарын  өзгерту  арқылы      жүзеге  асырылады.  Пневматтық