37
- өзіне тартатын катушка тұтынатын қуат (ваттпен көрсетіледі).
10 дәріс. Реле
Д
әрicтi
ң мақсаты: релелердiң арналуынмен, жіктелуiнмен, түрлерiмен,
функционалдық және конструктивтiк құрылғыларымен, сипаттамаларымен,
жұмыс істеу әрекеттерiмен танысу.
Реле құрылғысы – кіру сигналы белгілі бір деңгейдегі мәнге жеткенде
болатын кіру сигналының өзгеруінен немесе түйіспелердің жабылуынан
басты тізбекте пайда болатын ток немесе кернеу.
Реленің жіктелуі.
Контакттардың бастапқы күйі бойынша реле ашылатын, түйіспелермен
жабылатын және ауысатын болып бөлінеді:.
Реле қолданылатын техника салалары бойынша телеграфтық,
телефондық, авиациондық және т.б. бөлінеді. Реле әрекетін тудырушы
физикалық табиғи сыртқы құбылыстарғы сәйкес оларды электрлік (ток,
кернеу, қуат, кедергі, жиілік), механикалық (реле алмасу, жылдамдық,
жеделдету, қысым, дәреже және т.б.), жылулық, оптикалық, акустикалық,
химиялық, магниттік және т.б. деп бөледі. Олардың атқаратын функциясына
қарай реле қорғау, басқару, тексеру, сигнализация және т.б. болып бөлінеді.
Реленің атауына көбінесе оның негізгі органдары (электрмагнитті, түйіспелі,
түйіспесіз, биметалды және т.б.) немесе реленің толығымен құрылымы
(герметикалық, герметикалық емес) көрсетіледі. Реле бірнеше тәуелсіз
электрлік тізбектерді бір уақытта басқара алады.
Орамды қоректендіретін токтың түрі бойынша реле.
Тұрақты токты (бейтарап реле: басқарылатын сигналдың полярлығы
ешқандай мәнге ие емес, оның тек бар болуы/жоқ болуы тіркеледі; полярлы
реле: ауыстырған кезде қосылатын басқарушы сигналдың полярлығыны
сезімтал; аралас реле: басқарушы сигналдың бар болуына/ жоқ болуына,
сондай-ақ оның полярлығына қарайды.
Айнымалы токты.
Түйіспелердегі рұқсат етілген жүктеу бойынша.
Уақыт арқылы іске қосылуы бойынша реле тез әсер ететін, қалыпты
және уақыт ұстанымы бар деп ажыратады.
Орындау типі бойынша: электрмеханикалық реле; электрмагниттік
реле;
магнитэлектрлік
реле;
геркондық
реле;
термореле;
электродинамикалық реле; ферродинамикалық реле; индуктивтік реле;
статикалық реле; ферромагниттік реле; иондық реле; жартылай өткізгіштік
реле болып бөлінеді.
Тексерілетін шамасы бойынша:
-
кернеу релесі,
-
ток релесі,
-
қуат релесі,
38
-
пневматикалық қысым релесі,
-
оқшаулауды бақылау релесі деп ажыратылады.
Элементтің әсер ету түрі бойынша реле тікелей әсер ететін реле және
жанама әсер ететін реле деп бөлінеді. Тікелей әсер ететін реле басқару
тізбегіне әсер етсе, жанама әсер ететін реле басқа аппараттар арқылы тексеру
тізбектеріне әсер етеді.
Атқарушы элемент әсерінің тәсілі бойынша орындаушы элементі
басқару тізбегіне тікелей әсер ететін тура әсерлі, орындаушы элементі басқару
тізбегіне басқа аппарат арқылы әсер ететін жанама әсерлі реле деп бөледі.
Қабылдаушы элементті қосу бойынша бастапқы, кейінгі және аралық реле деп
ажыратылады.
Бастапқы реле басқару тізбегіне тікелей қосылады.
Кейінгі реле токтың немесе кернеудің өлшемдік трансформаторлары
арқылы қосылады.
Аралық реле басқа релелердің атқарушы органдарына жұмыс істейді,
сигналды арттыруға және көбейтуге аранлады, яғни әсерді бірнеше тізбекке
бөлу.
Реле құрылғысы.
Әдетте реле 3 негізгі функционалдық элементтен тұрады: қабылдаушы,
аралық және атқарушы.
Қабылдаушы элемент бақыланатын шаманы қабылдайды және оны
басқа физикалық шамаға түрлендіреді.
Аралық элемент осы шаманың мәнін берілген мәнмен салыстырады
және шегінен шыққан кезде атқарушы элементке алғашқы әсер береді.
Атқарушы элемент әсер етуді реледен негізгі тізбекке берілуін
қамтамасыз етеді. Барлық элементтер анық байқалуы немесе бір-бірімен
біріккен болуы мүмкін.
Қабылдаушы элемент өзі әсер ететін реленің тағайындалуына және
физикалық шамасы мен түріне қарай әсер ету принципі және құрылғы
бойынша әртүрлі орындауларға ие болуы мүмкін. Мысалы, максималды ток
релесінде немесе кернеу релесінде қабылдаушы элемент электрмагнит түрінде
жасалған, қысым релесінде мембрана немесе сильфон түрінде, саты релесінде
поплавка түрінде және т.б. жасалған.
Атқарушы элементтің орналасуы бойынша реле түйіспелі және
түйіспесіз деп бөлінеді.
Түйіспелі реле басқарылатын тізбектің ашық немесе жабық күйінде
толық тұйықталуға немесе механикалық алшақтыққа әкелетін электрлік
түйіспелер арқылы негізгі тізбекке әсер етеді.
Түйіспесіз реле басқарылатын тізбекке шығыс электрлік тізбектерінің
параметрлерін күрт өзгеруінен не кернеу деңгейінің өзгеруінен әсер етеді.
Реленің басты сипаттамалары кіру және шығу параметрлерінің шамасы
арқылы анықталады.
Реленің келесідей негізгі сипаттамаларын ажыратады:
