1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

110
икемділікті
қалыптастыру
жетістіктермен
сипатталады
. 
Жеке
адамға
арнайы
жəне
жалпы
қабілеттіліктер
тесттері
қолданылады
(
интел
-
лект
тесті
). 
Арнайы
қабілеттіліктердің
тесті
белгілі
іс
-
əрекет
түріне
байланысты
кəсіби
таңдау
жəне
бағдар
саласындағы
міндеттерді
ше
-
шуге
бағытталған
. 
Психология
ғылымында
арнайы
қабілеттердің
екі
топтамасы
болады
.
1) 
психикалық
функциялар
түрі
бойынша
(
моторлы
, 
сенсорлы
).
2) 
іс
-
əрекет
түрлеріне
байланысты
(
техникалық
жəне
кəсіптік
, 
яғни
белгілі
мамандыққа
сəйкес
артисттік
, 
көркемдік
жəне
т
.
б
.).
 
Жетістіктер
 
тесті
. 
Қабілеттілік
тесті
қандайда
бір
іс
-
əрекеттің
орындалу
барысын
болжау
үшін
қолданылса
, 
жетістіктер
тесті
индивидтің
нақ
осы
шақтағы
жетістігін
бағалауға
мүмкіндік
береді
.
Жетістіктер
тестінің
екі
тобы
бар
: 
кең
қамтылған
жетістіктер
мен
нақты
оқу
материалымен
байланысты
жетістіктер
тесті
.
Кең
қамтылған
жетістіктер
тесті
оқудың
негізгі
мақсаттары
бойынша
дағдыларды
бағалауға
бағытталған
(
мысалы
, 
ғылыми
принциптерді
түсінуге
бағытталған
тесттер
).
Нақты
пəндер
бойынша
жетістікке
жету
тесті
(
математика
мен
оқудағы
жетістіктер
) 
оқу
бағдарламасы
элементтерін
иемденуді
бағалауға
бағытталған
. 
Мұндай
тесттер
бірнеше
функцияларды
атқарады
.
– 
білімді
тексеру
тəсілі
ретінде
жүреді
;
– 
оқудың
жетіспеушіліктерін
анықтайды
;
–
оқудың
кейінгі
бағытын
анықтайды
;
– 
оқушының
мотивациясын
қамтамасыз
етеді
;
– 
оқуды
индивид
қажеттіліктеріне
бейімдеуге
көмектеседі
;
– 
оқушының
жинақталған
білімі
бойынша
мағлұмат
береді
.
Жеке
 
адамды
 
зерттеудегі
 
негізгі
 
бағыттар
L-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəлімет
күнделікті
өмірдегі
мінез
-
құлқы
негізге
алынады
.
Q-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəліметтік
сұрақнама
, 
өзіндік
бағалау
əдісі
арқылы
алынады
. 
T-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəлімет
объективті
тесттерді
жүргізу
көмегімен
алынады
.
Қабілеттерді
зерттеу
Ч
. 
Спирмен
теорияларынан
басталды
. 
Ал
оны
ары
қарай
американ
психологтары
Т
. 
Кими
жəне
Л
. 
Тэрстон
жалғастырды
. 
Қабілеттілік
тестер
негізінен
белгілі
оқиғаның
тал
-

111
дауына
жəне
жіктелуіне
қарай
қарастырылады
. 
Белгілі
оқиғаның
талдануы
эксперименттік
психология
тұжырымына
негізделген
тестердің
көмегімен
жүзеге
асады
. 
Мұнда
бөлек
психикалық
функ
-
циялар
нақты
іс
-
əрекетте
, 
жағдайда
өлшенеді
де
өзара
байланысын
құрайды
.
«
Клиникалық
психологияның
жеңісі
» 
деген
серияда
, 
Д
. 
Шультенің
«
Мінез
-
құлық
терапеясындағы
диагностика
» (1974) 
деген
кітабы
жарыққа
шықты
, 
ол
бихевиористік
позицияда
жазылса
да
, 
онда
психодиагностиканың
болашақта
дамуы
үшін
өте
керекті
жағдайлар
бар
. 
Автор
өз
ойын
былай
түйіндейді
: «
Жеке
адам
диагностика
-
сында
дəстүрлі
əдістер
мен
мінез
-
құлық
ерекшеліктерін
анықтауға
бағытталған
болжамдар
негізге
алынады
». 
Осындай
тəсілдер
арқылы
өзінің
мақсатын
білдіру
, 
қазіргі
кезде
көп
қолданылатын
жеке
адам
тестінен
көрінеді
.
Психодиагностикалық
стандартты
əдістердің
нормаларының
си
-
паттамасы
тест
нəтижелерін
талдау
барысында
қажет
етеді
. 
Мысалы
: 
интеллект
тестінің
алғашқы
IQ 
көрсеткіштері
норма
көрсеткішімен
салыстырылады
(IQ 43, 44, 45 
балл
-
Равен
тесті
бойынша
). 
Егер
IQ 
көрсеткішінен
төмен
болса
, 
онда
ол
орташа
деп
бағаланады
. 
Психологиялық
тесттердің
келесі
бір
түрі
интеллект
 
тесті
. 
Интеллектіні
тестілеу
мəселелері
, 
ақыл
-
ой
тесті
немесе
жалпы
қабілеттілік
тесттер
, 
яғни
адамның
интеллектуалды
даму
деңгейін
өлшеу
үшін
арналған
. 
Интеллект
түсінігі
ақыл
-
ой
тесттердің
дамуы
ба
-
рысында
əртүрлі
өзгерістерге
ұшырап
отырады
. 20 
жылдары
интеллект
психологиясында
дағдарыс
жағдайлары
пайда
болды
. 
Психологиялық
ұғымдар
қатарында
«
интеллект
» 
терминін
қолданылу
барысында
көптеген
сұрақтар
туындайды
. 
Интеллектуалды
тест
ежелгі
бағыт
шеңберінде
зерттелінеді
: 
тестология
жəне
эксперименттік
психоло
-
гия
. 
Тестология
бағытының
мəні
интеллектілік
тесттер
емес
, 
нақты
таным
қабілеттер
жиынтығын
өлшеуімен
түсіндіріледі
. 
Бұл
бағыттағы
дағдарыс
себебі
«
интеллект
» 
түсінігін
«
оқуға
қабілеттілік
» 
деп
түсіну
. 
Интеллекттің
неотестологиялық
теориясы
IQ 
концепциясын
мойын
-
дайды
, 
мұнда
IQ 
когнитивті
процестердің
баламасына
сəйкес
келеді
: 
қабылдау
, 
ес
, 
ойлау
т
.
б
.
Психологияның
эксперименттік
бағытын
Ж
. 
Пиаже
интеллектіні
генетикалық
идея
ретінде
түсіндіреді
. 
Л
. 
С
. 
Выготский
интеллект
да
-
муына
əлеуметтік
-
мəдени
фактордың
əсерін
қарастырады
.
 IQ 
түсінігі
.
Интеллект
тесттер
бірнеше
тапсырмалардан
тұрады
, 
олар
интеллект
функцияларды
өлшеуге
бағытталған
(
логикалық

112
ойлау
,
мағыналық
жəне
ассоциативтік
ес
). 
Мысалы
, 
Векслер
балалардың
интеллектісін
зерттеуге
арналған
интеллект
тестінде
əрбір
субътест
11 
ұпаймен
көрсетеді
, 
яғни
əрбір
субътестке
1 
минут
беріледі
. 
Тест
бойынша
мəліметтердің
нəтижелері
профилді
түрінде
ұсынылады
. 
Тестті
бағалау
барлық
субътесттер
бойынша
орта
мəнді
табумен
жүзеге
асырылады
. 
Векслер
жалпы
нəтижені
IQ-
дің
мəні
ретінде
ұсынылады
.
IQ – 
интеллект
дамудың
сандық
көрсеткіші
. 
Ол
формула
бойын
-
ша
есептеледі
.
Ақыл
-
ой
жасы
IQ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _* 100
хронологиялық
жасы
Математикалық
-
статистикалық
аппараттық
даму
барысында
IQ-
дің
сандық
көрсеткіші
, 
стандартты
IQ 
көрсеткіштерімен
ауыстыры
-
лады
. 
Векслер
ең
бірінші
болып
IQ 
стандарттық
шкаласын
ендірді
.
Талдау
барысында
жалпы
IQ 
көрсеткішіне
сүйенуге
болмай
-
ды
. 
Субътест
бойынша
нəтижелер
профилін
талдау
мазмұндық
мəлімет
береді
. IQ-
дің
мəні
қандай
субътестте
нəтиже
орташа
, 
төмен
екендігін
анықтауға
мүмкіндік
бермейді
, 
сондықтан
субътесттерді
бөлек
қарастыру
керек
. 
Ч
. 
Спирменнің
зерттеу
нəтижелері
, 
ин
-
теллект
тесттердің
арасында
жағымды
корреляция
бар
екендігі
анықтады
. 
Ч
. 
Спирмен
пікірінше
, 
жағымды
корреляцияның
интел
-
лект
əрекеттердің
ортақ
факторлардың
бар
болуымен
байланысты
. 
Бұл
факторды
Спирмен
немесе
«G» 
фактор
деп
атады
. 
Спирмен
со
-
нымен
бірге
, 
іс
-
əрекеттің
бір
түріне
тəуелді
, 
басқа
факторлар
да
бар
екендігін
атап
көрсетеді
(S 
фактор
). 
Терстоун
(
көпфакторлы
теория
) 
зерттеуі
бойынша
, 
тесттер
арасындағы
корреляцияның
анықталуы
тек
бір
«G» 
факторымен
түсіндірілмейді
. 
Ол
12 
факторды
анықтап
, 
«
алғашқы
ақыл
-
ой
қабілеттілігі
» 
деп
атады
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: