1.2
Психодиагностиканың
ғылыми
-
теориялық
негізі
Психологиялық
ілімдер
ерте
заманнан
бастау
алады
.
Ежелгі
дүние
елдерінде
жан
туралы
ілім
Үндістан
,
Қытай
,
Мысыр
,
Ва
-
вилон
,
Грек
елдерінде
тіршілік
пен
өмір
,
жан
мен
тəн
,
оқыту
мен
тəрбие
жəне
т
.
б
.
негізгі
мəселелер
ретінде
күн
тəртібіне
қойылып
келген
.
Жан
мəселесіне
қазақ
халқы
да
ерекше
мəн
берген
.
Мəселен
,
жанға
байланысты
ой
-
пікірлер
,
мақал
-
мəтелдер
мен
нақыл
сөздер
,
эпостар
мен
жырлардың
халық
психолгиясы
үшін
маңызы
зор
болған
.
Олардың
мазмұнынан
халқымыз
жанның
заттық
қасиеті
жоқ
болғандықтан
,
оны
танып
білу
шектеулі
екендігін
де
жақсы
аңғарған
.
Қазіргі
психология
ғылымында
жанды
көбіне
психика
ұғымының
баламасы
ретінде
қарастырады
.
Сол
дəуірде
Френсис
Гальтон
Англияда
биологиялық
тестілеудің
негізін
қалаушылардың
бірі
болды
.
Ол
тұқымқуалаушылық
арқылы
берілетін
биологиялық
қасиеттерді
зерттеу
арқылы
диагностикаға
ғылыми
қызығушылық
туғызғанын
атап
көрсетуге
болады
.
Тұқымқуалаушылықты
зерттеу
барысында
Гальтон
бірге
туған
адамдар
мен
қандас
емес
адамдарды
өлшеу
қажеттілігін
зерттеп
,
адамның
ата
тегі
мен
егіздік
арасындағы
нақты
ұқсастық
деңгейін
анықтады
.
Сонымен
бірге
,
осы
мақсатта
зерттеулер
жүргізген
Гальтон
1884
жылы
бүкілəлемдік
көрмеде
антропометрикалық
лаборатория
ұйымдастырды
.
Онда
адамдар
өздерінің
физикалық
мінездемесіне
сəйкес
көру
немесе
есту
тереңдігін
зерттеуге
арналған
тестік
тексеруден
өтті
.
Мұндай
тестік
зерттеулер
алғаш
рет
тұлғаның
дамуын
жəне
ақыл
-
ой
деңгейін
анықтауда
да
қолданылды
.
Англияда
алғаш
рет
арнайы
психометриялық
меке
-
мелерде
адам
қабілетінің
статистикалық
мəліметтерін
жинақтауға
бағытталған
корреляция
əдісін
қолдану
ұсынылды
.
Гальтон
зерт
-
теулер
барысында
дисперсиялық
талдауды
ұсынса
,
ал
Спирмен
факторлық
талдауды
ұсынды
.
Сонымен
қатар
,
Г
.
Айзенк
,
Г
.
Кэттел
тұлға
қасиеттерінің
психодиагностикасын
анықтау
үшін
факторлық
талдауды
қолданды
.
Қорыта
айтқанда
,
ғасырлар
бойына
қалыптасқан
жеке
адамды
зерттеу
тəсілдері
қазіргі
кезеңде
олардың
құндылығын
8
арттыра
түсетін
психодиагностикалық
зерттеулер
мазмұнын
толықтыра
түсері
сөзсіз
.
Психодиагностикалық
əдістемелер
жеке
адамды
зерттеп
,
даму
бағыттарын
көрсетумен
қатар
,
психолог
қызметінің
кəсіби
,
əдеп
жəне
моральдық
қалыптарына
бағыт
берді
.
Олай
болса
,
психодиагностиканың
ғылыми
-
қолданбалы
мақсаты
тұлғаның
жас
ерекшелігіне
байланысты
психикалық
даму
дина
-
микасын
,
мінез
-
құлық
ауытқуларын
,
қабілеті
мен
қоршаған
ортаға
бейімделуін
зерттеу
.
Осы
мақсатқа
қол
жеткізуде
төмендегідей
міндеттерді
шешуді
көздейді
:
1.
Жеке
адамның
қасиеттерінің
даму
динамикасын
нақты
уақыт
өлшемдеріне
байланысты
анықтау
.
2.
Жеке
адамның
,
топтың
психологиялық
іс
-
əрекетіндегі
нақты
өзгерістерді
көрсету
.
3.
Жеке
адамның
психологиялық
даму
жəне
қалыптасу
жағдайларын
ұйымдастыру
.
Ал
практикалық
психодиагностика
төмендегідей
міндеттерді
көздейді
:
-
мінез
-
құлық
ерекшеліктері
мен
психологиялық
қасиеттерді
анықтау
;
-
психологиялық
ерекшеліктердің
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
анықтау
;
-
топта
тұлғаның
психологиялық
даму
ерекшеліктеріне
салы
-
стырмалы
талдау
жасау
.
Психодиагностикалық
əдіс
түрлерін
дұрыс
пайдалана
білу
үшін
жеке
адамның
психикалық
ерекшеліктерін
,
психоаналитиканың
теориялық
негіздерін
толық
меңгеру
қажет
,
сол
жағдайда
ғана
жеке
психикалық
ерекшеліктерді
бағалау
немесе
өлшеу
барысын
-
да
нақты
өлшемдерге
қол
жеткізуге
болады
.
С
.
Л
.
Рубинштейн
психодиагностикалық
зерттеуді
ұйымдастыруда
зерттеудің
негізгі
екі
базасын
атап
көрсеткен
.
Бұл
бақылау
(
өзін
-
өзі
бақылау
жəне
обьективті
бақылау
,
өздігінен
тура
жəне
жанама
бақылау
)
жəне
экс
-
перимент
.
Одан
соң
əдістерді
төмендегідей
жіктейді
:
-
іс
-
əрекетті
орындау
барысындағы
психикалық
ерекшеліктерді
зерттеу
əдісі
;
-
сұхбат
алу
əдісі
;
-
анкета
əдісі
;
-
тест
əдісі
;
-
генетикалық
əдіс
.
9
Б
.
Г
.
Ананьев
жіктеулері
бойынша
психологиялық
зерттеулер
төрт
топқа
бөлінеді
:
1.
Ұйымдастыру
,
лангитюдті
салыстыру
жəне
жинақтау
əдісі
.
2.
Топтық
мəліметтерді
жинақтаудың
эмпирикалық
тəсілдері
;
бақылау
жəне
өзін
-
өзі
бақылау
,
лабораториялық
эксперимент
жəне
психодиагностикалық
əдіс
(
тест
,
анкета
,
сауалнама
,
сұхбатттасу
):
а
)
тапсырманы
орындау
барысында
іс
-
əрекетті
бағалау
жəне
оған
сапалық
талдау
жасау
;
ə
)
жобалау
(
математикалық
,
кибернетикалық
);
б
)
биографиялық
əдіс
(
адамның
өмір
жолын
зерттеу
,
құжаттық
тал
-
дау
).
3.
Эксперимент
жəне
бақылау
нəтижелерін
талдау
,
мəліметтерді
статистикалық
өңдеу
жəне
сапалық
сипаттама
беру
.
4.
Талдау
əдісі
:
а
)
Генетикалық
(
жалпы
даму
ерекшеліктерін
көрсететін
материалдарды
талдау
);
ə
)
Құрылымдық
(
жеке
адаммен
топты
жəне
өзгеде
тұлғалар
мен
байланысты
сипаттау
).
Сонымен
қатар
,
психодиагностика
əдістерді
əдіснамалық
бағытын
өлшеу
технологиясына
қарай
топтастырады
.
С
.
Г
.
Болтыгин
диагно
-
стиканы
зерттеу
тəсілдері
ретінде
«
дедуктивті
»
жəне
«
индуктивті
»
əдістер
деп
бөледі
.
Ал
,
Розенцвейг
психодиагностикалық
əдістерді
үш
түрге
бөліп
қарастырды
.
Бірінші
түрі
:
субьективті
əдіс
–
субьектінің
өзін
-
өзі
обьект
ретінде
бақылауы
.
Екінші
түрі
:
обьективті
əдіс
–
жеке
адамды
сырттай
бақылау
арқылы
ішкі
құрылымдық
байқау
.
Үшінші
түрі
:
жобалау
əдісі
–
жеке
адамға
кері
əсерін
тигізбейтін
стимулдарға
зерттелінушілердің
əсерін
талдау
.
Мəскеу
университетінде
1987
жылы
жалпы
психодиагностика
ав
-
торлары
технология
бағыттарын
негізге
ала
отырып
,
келесі
топтама
-
ны
ұсынды
.
Бірінші
топтамаға
дұрыс
жауапты
қажет
ететін
тапсыр
-
малар
жатқызылады
:
1.
ақыл
-
ой
дамуы
жəне
арнайы
қабілеттер
тесті
,
жеке
адам
ерекшеліктерін
анықтауға
арналған
тесттер
;
2.
дұрыс
жауабы
жоқ
,
бірақ
белгілі
бір
бағытты
көздейтін
тесттер
.
Екінші
топ
тестері
вербальды
жəне
вербальсыз
психодиагнос
-
тикалық
əдістерден
құралған
.
Үшінші
топқа
өлшеу
қағидаларына
негізделген
психодиагнос
-
тикалық
əдістер
жатады
:
1.
Обьективті
теттер
диагностикалық
міндетті
дұрыс
шешуді
та
-
лап
етеді
.
10
2.
Стандартты
өзіндік
есеп
беру
тесттері
.
3.
Проективті
техникалар
.
4.
Пікірлесу
(
интерактивті
техникалар
).
5.
Психофизиологиялық
жəне
ақпаратты
талдау
əдістері
.
Психодиагностика
əдістерінің
топтамасы
қолданылу
бағытына
қарай
төмендегідей
топтастырылады
:
1.
Объективті
əдістер
.
2.
Субъективті
əдістер
.
3.
Жобалау
əдістері
.
Іс
-
əрекеттерді
орындау
тəсілдері
мен
нəтижелеріне
қарай
:
1.
Жеке
тұлғаны
зерттеу
тестері
.
2.
Іс
-
əрекетті
зерттеу
тестер
3.
Ситуациялық
тестер
4.
Ақыл
-
ойды
зерттеу
тестері
5.
Қабілетті
зерттеу
тестері
6.
Жетістікке
жетуді
зерттеу
тестері
.
7.
Бағыт
-
бағдарды
зерттеу
тестері
Зерттелушінің
өзі
туралы
берген
мəліметіне
негізделген
өлшемдер
:
1.
Тұлғалық
жəне
арнайы
сауалнамалар
.
2.
Сауалнамаларлар
.
3.
Өзекті
жəне
өткен
мəселелер
жөнінде
сұхбат
алу
.
4.
Биографиялық
əдіс
.
5.
Белгілі
бір
жағдайларға
байланысты
жеке
тəртібін
баяндау
.
Психологтың
алдына
қойған
мақсатына
сəйкес
орындала
-
тын
психодиагностикалық
міндеттерді
шешуде
қолданылатын
əдістемелер
объективті
,
субъективті
жəне
проективті
əдістер
жүйесінде
жинақталса
,
оңтайлы
шешімін
береді
.
Бекіту
сұрақтары
:
1.
Психологиялық
диагностика
ғылымының
зерттеу
объектісі
?
2.
Психодиагностика
ғылымын
дамытуға
үлесін
қосқан
ғалымдар
кімдер
?
3.
Психодиагностика
қандай
ғылым
салаларында
қолданылады
?
4.
Психодиагностиканың
практикалық
мазмұны
қандай
?
5.
Психодиагностика
ғылымының
мақсаты
,
міндеттері
,
əдіс
на
ма
-
лық
бағытын
өлшеу
мазмұнының
топтамасы
қандай
?
6.
Объективті
,
субъективті
,
проективті
əдістер
деген
не
?
11
2-
БӨЛІМ
.
ПСИХОДИАГНОСТИКАНЫҢ
ДАМУ
Достарыңызбен бөлісу: |