II
кезең
.
Психологиялық
тест
стандартизациясына
тесттің
орын
-
далуын
бағалау
жүйелілігі
мен
алынған
нəтижелердің
өңделуі
жа
-
тады
.
Аталған
кезеңде
респонденттің
жас
ерекшелігі
,
жыны
-
сы
ескеріледі
.
Тапсырманы
орындау
нормалары
мен
алынған
көрсеткіштер
салыстырылады
.
III
кезең
.
Тесттің
орындалуы
нормаларға
сəйкес
анықталады
жəне
мамандықтардың
ерекшелігіне
байланысты
болады
.
Практикалық
мəселелерді
шешуде
Ф
.
Гальтон
тесттерді
кеңінен
пайдалануды
ұсынды
.
Бұл
ұғым
кейіннен
қолданбалы
психоло
-
гияда
«
психотехника
»
деген
атаққа
ие
болды
.
Сонымен
қатар
,
бұл
ұғымды
Д
.
Кэттелдің
«
Ақыл
-
ой
тесттері
жəне
өлшемдер
»
деген
мақаласынан
кейін
психологтар
кеңінен
қолданылып
келеді
.
Д
.
Кэт
-
тел
мақаласында
былай
деп
жазған
болатын
: «
Психология
физикалық
ғылымдар
секілді
тұрақты
əрі
нақты
ғылым
болу
үшін
эксперимент
пен
өлшемдерге
сүйенуі
тиіс
.
Көптеген
адамдарға
ақыл
-
ой
тесттерін
қолдану
психология
саласындағы
алғашқы
қадам
болып
табыла
-
ды
.
Мұның
нəтижелері
психикалық
процестердің
тұрақтылығын
,
олардың
өзара
байланысы
мен
əр
түрлі
жағдайда
өзгеруі
ғылымның
құндылығын
арттыра
түседі
».
XIX
жəне
XX
ғасырлар
əлеуметтік
практика
қабілеттерімен
даралық
өзгешеліктерін
зерттеудің
ғылыми
мəселелерін
алға
қойды
.
1884
жылдан
бері
практикалық
психодиагностикада
тесттерді
қолдану
дəуірі
басталды
.
Психодиагностикадағы
мəселелерді
ғылыми
тұрғыдан
шешу
үшін
тестологиялық
зерттеу
практикалық
психодиагностика
аумағындағы
көптеген
мəселелерді
шешуге
мүмкіндік
береді
.
Тестологияның
негізін
салушы
Ф
.
Гальтон
болып
табылады
.
Ол
өзінің
зерттеулерін
кең
эксперименталды
іріктеуден
бастады
.
Бұл
жұмыстардың
нəтижесінде
психикалық
қасиеттер
мен
ағзаның
физикалық
жəне
физиологиялық
көрсеткіштері
бойынша
эмперикалық
мəліметтер
алынған
болатын
.
Барлығы
17
көрсеткіш
100
бойынша
талдау
жасалды
.
Д
.
Кэттел
жұмыстарының
нəтижесі
психологияның
шынайы
жəне
нақты
ғылымға
айналуына
мүмкіндік
берді
. 1885
жылы
ол
адамның
психикалық
қасиеттерін
өлшеу
тəсілдерін
анықтады
. 1890
жылы
тесттердің
50
түрін
қолдануға
ұсынды
.
Мəліметтерді
өңдеу
барысында
математикалық
статистика
жəне
эмпирикалық
əдіс
кеңінен
қолданылды
.
Осыдан
кейін
психо
-
метрия
ұғымы
да
жан
-
жақты
пайдаланыла
бастады
.
Тесттің
алғашқы
дамуы
ХІХ
ғасырмен
байланысты
.
Тесттің
теориялық
жəне
практикалық
дамуына
Француз
дəрігері
А
.
Бинэ
үлкен
үлес
қосқан
.
Альфред
Бине
(1857-1911)
Франциядағы
экс
-
перменталды
психологияның
жəне
тестологияның
негізін
салу
-
шы
болып
табылады
. 1889
жылы
Сарбонда
Франциядағы
алғашқы
эксперименталды
психология
лабороториясының
негізін
салды
.
ХХ
ғасыр
басында
Симонмен
бірге
балалардың
ақыл
-
ойы
мен
та
-
ным
процестерінің
даму
деңгейін
анықтайтын
тест
құрастырды
.
Сана
жəне
жеке
адам
патологиясы
,
ақыл
-
естің
тежелуін
,
ойлау
,
ес
процестерінің
индивидуалды
ерекшеліктері
жəне
т
.
б
.
мəселелерді
өңдеумен
шұғылданды
.
Қазіргі
кезде
Стэндфорд
–
Бине
тесті
кеңінен
қолданылады
.
Ол
тест
сөйлеудің
даму
деңгейін
,
қабылдауын
,
ес
пен
логикалық
ойлау
қабілетін
бағалауға
арналған
шкалалардан
тұрады
.
Бұл
тест
арқылы
зерттелушінің
ақыл
-
ойы
мен
психологиялық
жасын
анықтауға
бо
-
лады
.
Векслер
тесті
–
ақыл
-
ойдың
даму
деңгейін
бағалауға
арналған
.
Бұл
тесттің
бірнеше
варианттары
бар
,
зерттелушінің
жасына
бай
-
ланысты
қолданылады
.
Тест
жеке
субтесттерден
тұрады
.
Осы
суб
-
тест
бойынша
алынған
нəтижелер
тесттің
екі
көрсеткіш
негізінде
қорытындыланады
.
ВИП
-
вербалды
қабілеттілік
көрсеткіші
,
онда
сөздік
тапсырмалардан
тұратын
субтесттерді
ауызша
түсіндіру
арқылы
бағаланады
.
НИП
-
вербалсыз
қабілеттілік
көрсеткіші
,
онда
сөз
қолданылмайды
,
жазбаша
тапсырмаларды
орындау
бойынша
анықталады
.
1904
жылы
Францияда
ақыл
-
ойы
тежелген
балалардың
қабілетін
анықтауға
арналған
А
.
Бине
жəне
Т
.
Симон
тесттер
жиынтығын
ұсынды
.
Олар
1908
жылы
«
интеллектуалдық
коэффициентін
»
анықтайтын
шкаласын
ұсынса
,
кейіннен
ол
кəсіби
құндылығы
бар
тесттер
қатарына
жетті
.
АҚШ
-
та
Бине
-
Симон
шкаласының
кеңінен
таралуына
амери
-
кан
психологы
К
.
Халл
күш
салды
.
Ол
оқушылардың
интеллектісін
101
анықтауда
тəжірибиелік
зерттеу
нəтижесі
мен
педагогикалық
прак
-
тика
тиімділігі
арасындағы
байланыстың
бар
екендігін
анықтады
.
1891
жылы
неміс
психологы
Г
.
Мюнстерберг
трамвайлардың
ва
-
гон
басшыларын
таңдауға
арналған
тесттерін
ұсынды
.
Мектептер
-
де
тестология
кеңінен
қолданылды
.
АҚШ
-
та
балалардың
ақыл
-
ой
дамуын
анықтауға
арналған
тесттерге
баса
назар
аударылды
. 1894
жылы
АҚШ
балаларды
зерттеуге
арналған
27
лаборотория
құрылып
,
4
арнайы
журналдар
шығарыла
бастады
.
Практикалық
психологияның
бұл
бағытының
Ресейде
дамуына
В
.
М
.
Бехтерев
үлес
қосты
.
Ол
рефлексология
принциптерін
алғаш
рет
қалыптастырды
,
бұл
адамның
психофизиологиялық
қасиеттерін
бағалауға
арналған
əдістерді
өңдеуге
ықпалын
тигізді
.
Ресейде
еңбек
психологиясы
мен
психотехниканың
дамуы
,
ең
алдымен
,
И
.
М
.
Сеченов
есімімен
байланысты
.
Еңбек
психологи
-
ясы
мен
психотехника
негізін
салушылар
қатарына
А
.
Ф
.
Лазур
-
ский
,
В
.
М
.
Бехтерев
,
Л
.
С
.
Выготский
,
В
.
Н
.
Мясищев
,
М
.
А
.
Берн
-
штейн
жəне
т
.
б
.
үлес
қосып
,
бұл
кезеңде
еңбекті
ұйымдастыру
,
пси
-
хология
жəне
психодиагностика
мəселелерін
зерттейтін
12
ғылыми
зерттеу
институттары
150
лабороториялар
ашылып
,
психологиялық
əдебиеттер
шығарыла
бастады
.
ХХ
ғасырдың
20-30
жылдары
Ресейде
тестологияның
экспери
-
менталды
теориясының
дамуы
байқалды
.
Кеңестік
заманда
психо
-
логтар
тест
процедурасының
валидтілігін
төмен
бағалағанымен
,
психодиагностиканың
жедел
дамуына
өз
əсерлерін
тигізді
.
Осы
кезде
эксперименттік
психологияның
іргетасын
қалаушылар
қатарынан
И
.
П
.
Павлов
жəне
Л
.
А
.
Орбели
,
Л
.
С
.
Выготскийй
,
А
.
А
.
Ухтомский
,
Б
.
М
.
Теплов
жəне
тағы
басқа
да
ғалымдарымыздың
зерттеулерін
дүние
жүзі
мойындауына
тура
келді
.
Тесттердің
жаңа
формаларының
дамуына
де
-
ген
қызығушылықты
А
.
П
.
Болтуновтың
(1928) «
Ақыл
өлшеу
шкала
-
сы
»
қалыптастырды
.
Бине
-
Симон
шкаласының
əйгілілігіне
қарамастан
,
Болтунов
əдісі
адамның
ақыл
-
ой
дамуын
бағалауға
арналған
жаңа
суб
-
тесттерден
тұрды
.
Жаңа
нұсқау
өңделді
,
хронометраж
өзгертілді
,
жастық
ерекшеліктер
анықталды
,
тестті
топтық
формада
өткізу
ұсынылды
.
Отандық
психодиагностикалық
тарихында
М
.
Ю
.
Сыркин
еңбектері
негізгі
орын
алады
.
Жүргізілген
жұмыстар
А
.
Биненің
«
тест
-
тер
көрсеткіштері
мен
адамдардың
əлеуметтік
қасиеттері
арасында
тұрақты
статистикалық
байланыс
бар
»
деген
болжамы
дəлелденді
.
Тестологияның
дамуына
зор
ықпал
тигізген
Г
.
И
.
Россолимо
болды
,
ол
психикалық
процестердің
нормалық
жəне
патологиялық
102
көрсеткіштерін
психологиялық
профиль
өлшемін
айқындайтын
жо
-
баны
өңдеді
.
Сонымен
қатар
,
жеке
психикалық
қасиеттерді
анықтау
үшін
тұлға
туралы
толық
көрініс
беретін
сандық
бағалау
əдісін
əзірледі
.
Бұл
əдіспен
:
зейін
,
қабылдаушылық
,
ерікті
есте
сақтау
,
ассоциациялық
процестер
(
ойда
суреттеу
жəне
ойлау
) –
бес
топқа
бөлінетін
11
психикалық
процесті
бағалау
болады
.
Осының
əрбір
процесін
орындауға
қарай
арнайы
шкаламен
«
күші
»
бағаланады
.
Дұрыс
жауаптар
сызбада
нүктемен
белгіленеді
.
Осы
нүктелерді
қосып
,
адамның
«
психологиялық
бағыты
»
анықталады
.
1920
жылы
ғылыми
-
практикалық
зерттеу
бағдарламалары
өңделді
.
Олар
3
негізгі
зерттеу
бағыттарынан
тұрды
.
а
)
адамдарды
зерттеу
(«
еңбек
күйінің
субъективті
жағдайы
»)
б
)
еңбек
құрамына
икемделу
жəне
зерттеу
(«
еңбек
материалды
жағдайы
»)
в
)
еңбекті
ұйымдастырудың
рационалды
əдістері
1950
жылдың
соңына
қарай
ғана
психодиагностика
бой
-
ынша
ғылыми
-
зерттеу
жұмыстары
қайта
жаңғыртылды
. 1958
жылы
К
.
К
.
Платонов
басшылығымен
бірінші
ғылыми
зерттеу
жұмыстары
психотехникалық
мəселелер
бойынша
жүргізілді
.
1960
жылы
эксперименталды
жəне
психодиагностиканың
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштерін
зерттеу
күрт
өсті
.
Компьютерлік
пси
-
ходиагностика
іргетасы
қаланып
,
компьютер
мен
математикалық
əдістер
алғашқы
орынға
қойылады
.
Психодиагностиканың
негізгі
құралы
ретінде
құжаттарын
өнімді
еңбек
жемістерімен
жұмыс
жасай
білуге
дағдыланады
.
Қоғамның
басты
байлығы
ретінде
адам
факторларға
бетбұрыс
жасау
,
оның
интеллектуалдық
потенциалын
дамыту
,
даралық
шығармашылық
т
.
б
.
жеке
тұлғаға
тəн
басты
қасиеттерді
қалыптастыру
,
мұғалім
қызметіне
тікелей
байланысты
.
Əр
оқушының
дамуына
тиімді
жағдай
жасап
,
жеке
тұлғаны
қалыптастырудың
психологиялық
стра
-
тегиясын
жүзеге
асыратын
мұғалім
зерттеуге
деген
сұранысының
өзектілігі
жоғары
деңгейде
.
Психологиялық
диагностика
əдістерін
практикалық
түрде
қолдану
көпшілік
сипатқа
ие
болып
отыр
.
Мектептегі
оқуға
бейімділігін
анықтайтын
психодиагностикалық
дəрістің
сенімділік
дəрежесі
үш
жағдайға
:
əдіс
объективтігіне
,
тест
міндеттерінің
біртектілігіне
жəне
балалардың
өлшенетін
қасиеттерінің
тұрақтылығына
байланысты
.
Сондықтан
да
сенімділікті
тексерудің
дəстүрлі
практикасы
мен
оның
жаңа
модельдерін
қалыптастыру
қажеттілігі
туындайды
.
|