Əдістерде
қолданылатын
теориялық
сұрақтарды
өңдеу
.
Əдістердің
валидтілігін
,
дəлдігін
жəне
сенімділігін
тексеру
.
Практикалық
тұрғыда
тексеру
мақсатында
берілген
əдістемелер
арқылы
барлық
балаларға
зерттеу
жүргізу
.
Мектепке
баратын
балалардың
зерттеу
жұмысында
ғылыми
жұмыстардың
барлық
əдістерін
қолдануға
болады
.
Бірақ
кейбіреулері
өте
күрделі
жəне
ар
-
найы
бір
құралдарды
қажет
ететіндері
де
кездеседі
.
Зерттеу
кезінде
психологтық
-
педагогтық
эксперимент
сенімді
болу
үшін
нəтижелер
дұрыс
,
психодиагностикалық
əдістер
ғылыми
негізделген
болуы
керек
. «
Валидтілік
»
деген
термин
европа
тілінен
аударғанда
толық
,
жарамды
деген
мағынаны
білдіреді
.
Валидтілік
мінездемесі
ол
əдістемені
қолдану
сферасы
,
жағдайы
туралы
да
түсінік
береді
.
Валидтіліктің
бірнеше
түрлері
бар
.
Олар
теориялық
жəне
практикалық
,
ішкі
жəне
сыртқы
болып
бөлінеді
.
Теориялық
валидтілік
–
зерттеудің
сапасы
мен
көрсеткіштері
91
басқа
əдістемелердің
сапасы
мен
көрсеткіштеріне
сəйкес
келуімен
анықталады
.
Теориялық
валидтілік
теорияға
сүйеніп
,
бірнеше
əдістемелер
арқылы
анықтайды
жəне
психодиагностикалық
құралдар
арқылы
зерттеудің
өлшемін
анықтайды
.
Эмпирикалық
валидтілік
–
зерттелінушінің
шынайы
мінез
-
құлқына
алынған
нəтижелердің
сəйкес
болуы
.
Ішкі
валидтілік
–
əдістемелердің
тапсырмалары
,
тесттері
əдістеменің
мақсатына
сəйкес
келуін
жəне
тестің
бағалануы
даму
көрсеткіштерінен
көрсетеміз
.
Олар
5
элемент
арқылы
көрінеді
.
Сыртқы
валидтілік
–
бұл
жерде
көрсеткіштер
мен
əдістеме
арасындағы
байланыстар
маңызды
,
зерттелінушінің
мінез
-
құлқының
сыртқы
белгілеріне
сəйкес
келеді
.
Тұрақты
валидтілік
-
психикалық
белгілерді
репрезентативтік
тап
-
сырмалар
мен
тесттер
арқылы
бағалау
.
Əдістемені
құрған
кезде
оның
валидтілігін
анықтау
өте
қиын
.
Ол
бірнеше
рет
қолданғаннан
кейін
тексеріледі
жəне
анықталады
.
Валидтілік
критерийлері
–
берілген
əдістеме
валидті
ме
,
жоқ
па
деп
анықтаудағы
негізгі
белгілер
.
1.
Мінез
-
құлық
көрсеткіштері
-
əртүрлі
өмір
жағдайындағы
зерттелінушінің
реакциялары
жəне
əрекеттері
.
2.
Зерттелінушінің
əртүрлі
əрекеттегі
,
оқудағы
,
еңбектегі
,
шығармашылықтағы
жетістіктері
.
3.
Əртүрлі
бақылау
тапсырмаларын
орындаудағы
мəліметтер
.
4.
Басқа
əдістемелер
арқылы
алынған
мəліметтер
,
тексерілген
əдістемелердің
валидтілігі
мен
байланысының
нақтылығы
.
Əдістеменің
сенімділігі
–
нақты
көрсеткіштердің
алынуы
.
Психологиялық
тестілеу
нəтижелері
өлшеу
аспабының
сапасына
,
зерттелінушінің
нұсқауды
дұрыс
түсінуі
,
экспериментатордың
мінез
-
құлқы
,
зерттелінушінің
психологиялық
жағдайының
өзектілігіне
байланысты
.
Психодиагностикалық
əдістемелердің
сенімділігі
екі
əдіспен
анықталады
.
Көп
адамдардың
нəтижелерін
жəне
бір
адамның
нəтижесін
салыстыру
арқылы
іске
асады
.
Əдістеменің
нақтылығы
–
эксперимент
кезінде
қасиетті
бағалаудағы
сəл
өзгерістерге
икемді
болуын
айтады
.
Əдістеменің
нақтылығы
техниканы
өлшеу
аспаптарының
дəлдігімен
салыстыруға
болады
.
Əдістеменің
бір
мағыналылығы
–
əдістеме
көмегімен
алын
-
ған
нəтиже
қаншалықты
дəрежеде
қасиеттің
өзгерісін
аша
алатындығында
.
Əдістемелерден
басқа
психодиагностикада
нəтиже
-
92
лерге
жағдаяттар
да
əсер
етеді
.
Ол
зерттелінушінің
нұсқауды
түсінуі
,
экспериментатордың
тұлғасы
мен
мінез
-
құлқының
тест
кезінде
өзін
ұстауы
.
Нұсқау
мейілінше
қарапайым
жəне
түсінікті
болу
керек
.
Жазбаша
түрде
ұсынылса
өте
жақсы
болады
.
Экспериментатор
бай
-
салды
,
мінез
-
құлқы
мейірімді
,
зерттелінушіге
сыйластықпен
қараса
,
зерттеу
өз
нəтижесін
дұрыс
береді
.
Сондықтан
практикада
салыстырмалы
жеңіл
тесттерді
сұ
-
рақ
намаларды
бақылауды
,
құжаттарды
талдауды
жəне
психо
-
диагностикалық
эксперименттерді
қолданады
.
Психодиагностикалық
негізгі
құрал
–
тесттер
.
Олардың
көптігіне
байланысты
индивидуалды
жəне
топтық
,
вербалды
жəне
вербал
-
ды
емес
,
сапалығы
мен
саны
,
альтернативті
мен
градуалды
,
жал
-
пы
жəне
арнайы
сияқты
болып
негізгі
бөліктерге
бөлінеді
.
Индиви
-
дуалды
тесттермен
психолог
,
əрбір
сынаушылармен
бөлек
жұмыс
өткізеді
,
ал
топтық
(
ұжымдық
)
тестте
бірнеше
сыналушымен
бірге
жүргізіледі
.
Вербалды
тесттерде
сыналушының
өзінің
қатысуымен
талдау
жасалынады
,
ал
вербалды
емес
тесттілеуді
жалпылау
үшін
жəне
сөйлеуден
басқа
белгілерді
бөлу
үшін
қолданады
.
Жалпы
тест
-
тер
балалардың
жалпылама
мінез
-
құлқын
зерттеу
үшін
,
мəселен
,
жалпы
интеллектісін
анықтайды
,
арнайы
тесттер
басқа
балалардан
өзгеше
болатын
ерекше
қасиеттерді
зерттейді
.
Белгілі
бір
іс
-
əрекетті
немесе
белгілі
бір
мəселені
шешу
үшін
,
осы
жағдайларға
байланыс
-
ты
бірнеше
балалар
таңдалады
.
Қазіргі
кезде
,
психодиагностикалық
өңдеуге
жəне
объективті
əдістеменің
бақылауына
енгізілген
керекті
мəліметтер
қамтылған
сандық
даму
деңгейінің
арқасындағы
барлық
мектептегі
оқу
түрлерінің
тиімділігін
көрсетуге
болады
.
Бірақ
та
бұл
жағдайлар
өте
аз
қолданылады
.
Осыған
байланысты
оқу
құралының
бағдарламасының
оптимизациясы
,
əсіресе
,
оқытылатын
қолдану
материалдарының
тиімділігі
бұл
қатысушылардың
өзгеше
қабілетінің
индивидуалды
диагностикасын
оқуда
қолдана
алу
процесіне
тəуелді
болуында
.
Сапаның
басқа
көрсеткіші
оның
валидтілігі
болып
табылады
.
Американдық
психолог
А
.
Анастази
бойынша
тест
валидтілігі
–
түсінігі
,
бізге
тесті
өлшейді
жəне
оның
бұны
қаншалықты
жақсы
істейтінін
көрсетеді
. “
Валидтілік
”
анықталған
əдістеменің
өлшем
са
-
пасы
мен
ерекшеліктерін
жəне
қаншалықты
тиімді
екенін
көрсетеді
.
Валидтіліктің
тағы
бір
түрі
–
прагматикалық
валидтілік
-
практикалық
мəнін
,
əдістемені
,
тиімділігін
,
қажеттілігін
тексеру
.
Ере
-
же
бойынша
осындай
зерттеуді
тексеру
үшін
тестке
тəуелсіз
сыртқы
93
критерийлер
қолданылады
.
Осындай
сыртқы
критерийлер
үлгерім
,
мамандандырылған
жетістік
,
əр
түрлі
іс
-
əрекет
түріндегі
табыс
,
субъективті
баға
(
немесе
өзін
-
өзі
бағалау
)
болуы
мүм
кін
.
Валидтілік
тестін
тексеру
үшін
«
танымал
тобы
»
əдістемесін
қолда
ну
ға
болады
,
əйгілі
адамдар
шақырылғанда
критерий
бойынша
қандай
топқа
жа
-
татыны
(
мысалы
:
тəртіпті
студенттер
-
табысты
,
жоғары
критерий
болса
,
ал
үлгерімі
нашар
,
тəртіпсіз
студенттер
-
төмен
критерий
бо
-
лады
да
,
орташа
үлгерімдегі
студенттер
тестке
қатыспайды
).
Тест
жүргізеді
жəне
тест
нəтижелерімен
критерий
арасындағы
корреля
-
цияны
табады
.
Мұндағы
тесттің
жоғарғы
тобына
кірген
зерттелінушілер
саны
-
С
-
критерий
бойынша
жоғары
топқа
кірген
жəне
тест
нəтижесі
төмен
зерттенушілер
саны
.
Толық
валидтілігінің
тест
элементі
б
жəне
с
0-
ге
тең
болу
керек
.
Топтың
шеткі
корреляция
тестінің
өлшемін
Фи
–
коэффициентін
Гилфорд
былай
бағалайды
:
Р
=ad-cb (a+b)(c+d)(a+c)(b+d).
Егер
зерттелінуші
30
адам
болса
,
онда
тесттің
статистикалық
маңызды
байланысын
константтауға
болады
-
Р
үлкен
0,36.
Коэффициент
валидтілігінің
мөлшері
коэффициент
сенімділі
-
гіне
қарағанда
,
əр
түрлі
себептермен
үнемі
төмен
болады
.
Психодиагносттардың
пікірінше
,
коэффициент
валидтілігінің
ретінің
төмендігі
- 0,20-0,30,
орташа
- 0,30 - 0,50,
жоғары
- 0,60.
Специфика
диагностикасының
əдістемесін
жəне
сыртқы
критерийінің
бірнеше
түрін
көрсетуге
болады
.
«
Біркелкі
»
валидтілік
немесе
қазіргі
валидтілік
,
ішкі
критерий
көмегімен
анықталады
(
мысалы
:
үлгерім
,
шығармашылық
,
еңбек
т
.
б
.).
Алдын
ала
болжау
немесе
болжау
валидтілігі
.
Зерттеу
өткен
соң
,
бірнеше
уақыттан
кейін
мағлұматтар
сыртқы
критерий
бойын
-
ша
жиналады
.
Болжау
валидтілігі
тестін
өткізу
үшін
300
адамды
зерттеу
ке
-
рек
,
мысалы
абитуриенттер
,
ал
2-3
жылдан
кейін
осы
адамдар
арасындағы
«
бестік
»
тобы
мен
«
екілік
»
тобын
бөліп
көрсету
керек
,
бұрынғы
көрсеткіштері
бойынша
корреляциясын
санау
.
Егер
корре
-
ляция
жоғары
болса
- 0,4-0,6,
онда
тестті
абитуриенттердің
оқуының
табыстылығына
,
күштілігіне
қарап
өткізуге
болады
.
Ретроспекті
валидтілік
,
күй
сапасын
негіздейтін
немесе
өткен
оқиғаны
бейнелейді
.
Ол
,
сонымен
қатар
,
əдістеменің
болжамының
мүмкіндігін
көрсетеді
.
Псисиходиагностикалық
əдістеменің
стандарттылығы
,
бір
жағынан
,
бір
ғана
стандартты
процедураның
94
өткізілуін
жəне
нəтижесін
өңдеу
,
ал
,
екінші
жағынан
,
тест
балының
стандартты
базасына
тест
нəтижесінің
бірінші
«
ішкі
»
аударылымын
қосады
,
статистикалық
тест
нормасын
анықтайтын
таңдау
стандарт
таңдауы
деп
аталады
,
қатысушылар
200
адам
болуы
керек
.
Норма
процедурасы
(
тесттің
стандартты
шкаласындағы
ішкі
нəтижелері
)
операция
тобын
қосады
.
Стандартты
балл
бағасы
.
Z= X_
Мх
______Dx
х
-
тест
бойынша
ішкі
балл
,
Мх
-
стандартты
таңдаудың
орташа
балы
Дх
-
дисперсия
немесе
стандартты
ауытқу
.
Стандартты
баллдағы
ауыспалы
Z
психодиагностикада
қолданатын
кез
келген
стандартты
тесттік
шкалада
3
түрін
қолданады
.
IQ
шкаласы
-
интеллектіні
өлшеуде
қолданады
(IQ
шкаласында
М
ортасы
100-
ге
тең
,
ал
дисперсия
Д
=15),
онда
ауысым
формуласы
IQ
шкаласы
=15Z+100;
«
Қабырға
»
шкаласы
,
М
-
ортасы
5,5-
ке
тең
,
ал
Д
-2
ауытқу
,
онда
«
қабырға
»
шкаласының
формуласы
=2Z+5.5;
Т
-
шкаласы
,
М
-50-
ге
тең
,
ал
ауытқу
Д
=10.
Ауысымның
қорытылған
формуласы
шала
ұпаймен
берілген
стандартты
шкаласының
түрін
көрсетеді
.
Y=DZ+M;
Ү
-
стандартты
шкала
,
М
-
ортасының
стандартты
ұпайы
,
Д
-
ауытқуы
.
Үлкен
топ
адамдарының
тесттік
норма
заңдылығын
қолданудың
репрезентативтілігін
ескере
кеткен
жөн
.
Егер
тесттік
нормалар
шкаладағы
зерттеуде
көрінсе
,
онда
бұл
нормалар
автоматты
түрде
сту
-
денттерге
апарылмайды
,
тесттен
стандарттылығын
өткізу
керек
.
Тесттің
лайықтылығын
да
атап
өткен
жөн
,
тестті
мотивационда
бағдарламадан
қорғау
қабілеттілігі
(
саналы
жəне
санасыз
)
əлеуметтік
жəне
жауап
тілегінің
бұзылуы
.
Егер
тест
қызығушылықпен
жəне
адамның
өзінің
сұрауы
бойынша
өткізілсе
(
консультация
жағдайы
),
онда
адамның
жа
-
уабы
шындық
.
Тестті
өңдейтіндер
тесттің
психометриялық
өлшемін
сипаттауына
болады
,
бірақ
қолданатындар
тест
қаншалықты
сенімді
,
валидті
,
стандартты
,
репрезентативті
,
нақтылы
екенін
білуі
жəне
түсінулері
керек
.
Осы
бейнеде
əр
психодигностика
сапасы
оның
əдістемесінің
стандарттылығы
дəреже
сапасынан
,
сенімділігінен
жəне
валидтілігінен
көрінеді
,
диагностикалық
əдістемелерді
өңдегенде
,
оның
авторы
тексеру
жүргізу
керек
жəне
алынған
нəтижелерді
басшылыққа
хабарлап
отыруы
тиіс
.
95
Валидтілік
жəне
сенімділікке
байланысты
ұғымдар
.
Олардың
байланысын
мынадай
мысалдан
көре
аламыз
.
Мысалы
,
А
жəне
В
атты
екі
атқыш
бар
дейік
.
А
атқышы
100-
ден
90
ұпай
,
ал
В
атқышы
100-
ден
тек
70
ұпай
жинады
.
Демек
,
А
атқыштың
сенімділігі
0,90,
ал
В
атқышының
сенімділігі
0,70.
Алайда
А
атқышы
əрдайым
бөтен
көздемеге
атады
,
сондықтан
оның
ұпайлары
жарыстарда
санал
-
майды
.
Ал
екінші
атқыш
көздемені
дұрыс
таңдайды
.
Сондықтан
А
атқышының
валидтілігі
нөлге
тең
,
ал
В
атқышынікі
0,70,
яғни
мөлшері
сенімділікке
тең
.
Егер
А
атқышы
көздемені
дұрыс
таңдаса
,
оның
валидтілігі
мен
сенімділігі
тең
болады
.
Ал
кейде
ол
көздемені
шатастырып
алса
,
тек
дұрыс
таңдағаны
есептеліп
,
валидтігі
сенімділігінен
төмен
болады
.
Біздің
мысалымызда
сенімділік
анало
-
гы
атқыштың
дəл
көздеп
атуы
болса
,
валидтігі
атқыштың
көздемені
дұрыс
таңдауы
болады
.
Бір
қасиетті
өлшеу
үшін
оқиғадағы
белгілі
жағдайда
тест
танылған
инвалидті
болады
,
ал
басқалар
үшін
валидтілікті
көрсетеді
.
Демек
валидтілікке
қажет
сенімділік
.
Сенімді
тест
валидті
бола
ал
-
майды
,
керісінше
,
валидті
тест
əрдайым
сенімді
.
Тесттің
сенімділігі
валидтіліктен
төмен
болуы
мүмкін
емес
,
керісінше
,
валидтілік
сенімділіктен
жоғары
болуы
мүмкін
емес
.
Достарыңызбен бөлісу: |