Бөлек
субтесттермен
жұмыс
жасау
уақыты
(
мин
)
Субтест
1
Субтест
2
Субтест
3
Субтест
4
1-
бөлім
4
4
3
3
2-
бөлім
3
3
3
3
Нəтижелерді
өңдеу
:
Тесттің
негізінде
бағалау
зерттеушінің
интеллектуалды
дамуының
интегралды
көрсеткішін
білдіретін
І
Q
интеллектінің
коэффициенті
мен
берілген
тесті
толықтырма
пайыздық
шкаласы
болып
есептелінеді
,
яғни
ол
таңдау
стандартизациясындағы
индивидтердің
проценттік
бөлігін
білдіреді
.
Процентілік
нəтижесі
І
Q
көрсеткішінен
төмен
болады
.
Тесттік
1-
ші
жəне
2-
ші
бөлім
нəтижесінің
динамикасы
зерттелушінің
оқу
бөлімі
туралы
көрініс
береді
.
Тест
нəтижесіне
маман
-
психолог
қорытынды
121
жасау
керек
.
Психолог
оқыту
мен
даму
психологиясы
саласында
жалпы
біліктілік
сипатын
білу
керек
. «
Еркін
интеллект
»
мəселесінің
теориялық
аспектісін
түсінбей
,
нақты
,
ауқымды
нəтиже
шығару
мүмкін
емес
.
Тестілеуді
ұйымдастыру
алдында
зерттелінушілерге
жауаптар
парағы
мен
тест
дəптері
беріледі
.
Нұсқау
оқылып
,
мысал
-
дар
арқылы
жұмыс
барысы
түсіндіріледі
(
Қосымша
1).
Жалпы
тапсырмаларды
орындауға
60
минут
беріледі
.
Зерттелінушілер
жұмысты
аяқтап
болған
соң
,
жауаптар
парағы
жи
-
нап
алынады
.
Оқушылардың
нəтижелері
арнайы
«
кілтпен
»
өңделіп
,
субтесттің
бірінші
жəне
екінші
бөлімдері
бойынша
жалпы
жиынтық
саны
есептелінеді
.
Ол
сан
«
шикі
»
ұпайлар
шкаласы
аударылып
,
пайыздық
шкаласы
шығарылады
(
Қосымша
2).
Р
.
Кэттелл
əдістемесі
бойынша
тəжірибиелік
-
психологиялық
зерттеуден
алынған
нəтижелерді
статистикалық
өңдеу
үшін
,
көп
жағдайда
вариациялық
-
статистика
қолданылады
.
Сонымен
бірге
,
соңғы
уақытта
кеңінен
қолданылатын
жəне
ең
та
-
нымал
интеллектуалды
тесттердің
бірі
-
Рудольф
Амтхауердің
«
ин
-
теллект
құрылымы
»
тесті
.
Ол
1953
жылы
құрылған
(
соңғы
редак
-
циясы
1973
ж
.
жарыққа
шықты
).
Тест
13
тен
61
жас
аралығындағы
адамдардың
интеллектуалды
даму
деңгейін
анықтауға
арналған
.
Тест
жақсы
əдіснамалық
көрсеткіштермен
ерекшеленеді
:
тестілік
коэффициент
сенімділігі
(
интервал
1
жыл
);
паралельді
формалар
сенімділігінің
коэффициенті
– 0,95,
тест
бөлімдерінің
сенімділігі
коэффициенті
(«
расщепление
»
əдісі
бойынша
) – 0,97;
үлгерім
бай
-
ланысы
бойынша
анықталатын
валидтілік
– 0,46,
интеллектуалды
даму
деңгейін
эксперттік
бағалау
валидтілігі
– 0,62.
Тесттің
стандар
-
тизициясы
4076
зерттелінушінің
ішінен
таңдау
бойынша
жүргізілді
.
«
Шикі
»
балдар
бойынша
көрсеткіш
82-
ге
тең
.
Жаңа
стандартизици
-
ядан
кейін
орташа
100-
ге
,
ал
сигма
10-
ға
теңестірілді
.
Тест
,
біріншіден
,
жалпы
қабілеттіліктер
деңгейін
кəсіби
психо
-
диагностика
мəселесімен
байланысты
диагностикалау
тесті
ретінде
өңделді
.
Тесті
құру
кезінде
Р
.
Амтхауер
біртұтас
екі
құрылымында
арнайы
құрылым
болып
табылатын
ерік
жəне
эмоционалды
сфера
,
қызығушылықтар
жəне
қажеттіліктерге
негізделген
тұжырымдамаға
жүгінді
.
Р
.
Амтхауер
интеллектті
кейбір
психикалық
қабілеттіліктер
бірлігі
деп
түсіндіреді
.
Ол
тестке
интеллекттің
вербалды
,
есептік
–
математикалық
,
мимикалық
компоненттерін
диагностикалауға
арналған
тапсырмаларды
енгізді
.
122
Тест
9
бөлімнен
тұрады
.
Олардың
əрқайсысы
интеллекттің
түрлі
қызметтерін
анықтауға
бағытталған
.
1. «
Логикалық
іріктеу
» –
жеке
адамды
ойлау
,
тіл
сезгіштігін
зерттеуге
арналған
.
Зерттеушінің
міндеті
–
келтірілген
сөздердің
бірімен
сөйлемді
аяқтау
.
Тапсырмалар
саны
– 20.
Орындау
уақыты
– 6
мин
.
2. «
Жалпы
белгілерді
анықтау
» –
вербальды
түсініктерді
абстрак
-
циялау
қабілеттілігін
зерттеу
.
Тапсырмалар
саны
5
сөзден
беріледі
,
ал
олардың
4-
де
белгілі
мағыналық
байланыс
бар
да
,
ал
1-
еуі
артық
.
Орындау
уақыты
– 6
мин
.
3. «
Аналогтар
» –
комбинаторлы
қабілеттіліктерді
талдау
.
Тап
-
сырмалар
саны
3
сөзден
тұрады
.
Бірінші
жəне
екінші
сөз
арасында
белгілі
байланыс
бар
,
ал
үшінші
сөзден
кейін
-
көп
нүкте
қойылған
.
Берілген
5
сөздің
ішінен
1-
ші
2
сөз
сияқты
3-
ші
сөзден
де
байланы
-
сынан
сын
табу
керек
.
Тапсырмалар
саны
– 20.
Орындау
уақыты
– 7
мин
.
4. «
Классификация
» –
ой
-
пікірін
шығара
алу
қабілеттілігі
.
Зерттелуші
2
сөзді
жалпы
түсінікпен
белгілеу
керек
.
Тапсырмалар
саны
- 16,
орындау
уақыты
– 8
мин
.
Бағалау
0
ден
2
балға
дейін
жал
-
пылау
деңгейіне
тəуелді
жасалады
.
5. «
Есептеу
» -
практикалық
-
математикалық
ойлаудың
даму
деңгейін
бағалауға
арналған
.
Субтест
20
арифметикалық
тапсырма
-
дан
тұрады
.
Орындау
уақыты
– 10
мин
.
6. «
Сандар
қатары
» –
индуктивті
ойлауды
талдау
,
анықтауға
арналған
. 20
тапсырмадан
сандық
қатар
заңдылығын
тауып
,
оны
жалғастыру
қажет
.
Орындау
уақыты
– 10
мин
.
7. «
Фигураларды
таңдау
» -
кеңістіктік
қиял
,
комбинаторлы
қабілеттілікті
зерттеуге
арналған
.
Тапсырмаларда
бірнеше
бөлікке
бөлінген
геометриялық
фигуралар
келтірілді
.
Жауапты
таңдауда
бірнеше
бөлікке
бөлінген
фигураға
сəйкес
келетін
фигураны
табу
.
Тапсырмалар
саны
– 20.
Орындау
уақыты
– 7
мин
.
8. «
Кубиктер
» –
кеңістіктік
ойлауды
зерттеуге
арналған
.
Тапсыр
-
маларды
орындауда
кубты
белгіленген
идентификациялау
қажет
.
Орындалу
уақыт
– 7
мин
.
9. «
Сөздерді
еске
сақтау
» –
зейін
аудару
мен
оны
есте
сақтау
қабілетіне
арналған
тапсырмалар
болып
табылады
.
Заттардың
түрлі
топтарына
жататын
сөздер
қатарын
тауып
,
ал
кейін
оперативті
ес
қасиетін
пайдаланатын
тапсырмаларды
орындау
қажет
.
Есте
сақтау
уақыты
- 3
мин
.
Орындау
уақыты
– 6
мин
.
123
Барлық
тапсырманы
орындаудың
таза
уақыты
– 80
мин
.
Əр
дұрыс
орындалған
тапсырмалар
үшін
1
балл
қойылады
.
Субтест
бойынша
балдар
суммасы
–
біріншілік
субтесттік
бағалау
.
Əр
субтест
бойынша
біріншілік
бағалау
шкалдық
бағаға
ауысты
-
рылады
.
Осылай
,
интеллект
құрылымын
бөлек
топ
тапсырмаларын
танысты
шешу
профилі
бойынша
сипаттауға
болады
.
Біріншілік
балдар
жинағы
интеллект
деңгейінің
жалпы
бағасына
ауысты
-
рылады
.
Тест
ұйымдастыру
алдында
респонденттер
нұсқауымен
таныстырылады
.
Олардың
жұмыс
барысына
түсінгеніне
көзіміз
жеткен
соң
,
арнайы
жауап
парағы
мен
тест
дəптері
беріледі
.
Олар
жұмыс
аяқталысымен
жинап
алынады
.
Əр
дұрыс
жауапқа
1
балл
қойылды
.
Рециденттердің
нəтижелері
арнайы
кілтпен
өңделеді
жəне
тесттің
эксперименталды
-
психологиялық
зерттеу
жұмысынан
алынған
нəтижелері
статистикалық
өңдеуге
салына
-
ды
.
Тест
9
тараудан
тұратындықтан
, 9
баған
бойынша
ұпайлардың
жалпы
саны
шығарылады
.
Одан
кейін
зерттелінушілер
бойынша
мына
формуламен
арифметикалық
орташасы
алынады
.
Мұндағы
,
x
–
барлық
балдардың
жалпы
саны
N
–
респонденттер
саны
.
Үлкендерге
арналған
интелектуальды
жəне
жеке
тесттерді
,
кішкентай
балаларға
қолдануға
болмайды
жəне
керісінше
,
кішкентай
балаларға
арналған
тесттерді
ересектерге
қолдануға
болмайды
.
Балалардың
танымдық
дамуының
жəне
мектептегі
оқуға
бейімделу
қабілеттілігінің
психодиагностикасы
,
олардағы
кемшіліктерді
жөндеу
мақсатында
жүргізіледі
.
Диагностиканың
алғашқы
мəні
балалардың
оқуға
дағдылырын
жəне
оның
потен
-
циальды
қабілеттерін
анықтайды
.
Осылай
,
интеллектуалды
қабілеттілік
пен
креативтіліктің
арақатынасы
жөнінде
бірдей
пікір
жоқ
.
Бірақ
бұл
мəселе
дарын
-
ды
балалармен
жұмыс
жасаудың
теориясы
мен
практикасында
қызығушылық
туғызып
отырғаны
күмəнсіз
.
Англиялық
психолог
Г
.
Айзенктің
интеллект
түрлері
кеңінен
танымал
.
Олар
: «
биологиялық
– (
негізінде
мидің
құрылымы
мен
орындалуы
бар
)
оларсыз
ешқандай
таным
процестері
орындалуы
мүмкін
емес
; «
психометриялық
» – IQ
ақыл
–
ой
дарындылығы
көрсеткішінің
коэфициентін
құрайды
жəне
көбіне
тəрбие
мен
білім
беруден
тəуелді
; «
əлеуметтік
» –
ақпаратты
сынай
отырып
124
өңдеу
,
стратегияны
өндіру
болып
табылады
.
Г
.
Айзенк
бойынша
,
интеллекттің
бұл
түрлері
өзара
байланысты
.
Интеллект
(
лат
.intellectus-
түсіну
,
тану
) -
жаңа
өмірлік
міндеттерді
иемдену
барысында
таным
процестерін
жүзеге
асыру
жəне
мəселелерді
қолайлы
шешу
қабілеттілігі
.
Интеллектіні
түсінумен
сипаттау
барысында
əртүрлі
принциптер
бар
.
Ж
.
Пиаже
пікірінше
,
интеллект
субъекттің
қоршаған
ортамен
тепе
-
теңдік
орнатуының
жоғары
тəсілі
,
ол
адамның
жан
-
жақтылығын
(
универсальный
)
көрсетеді
.
Когнитивтік
бағыт
бойынша
интеллект
когнитивтік
опе
-
рация
жиынтығы
ретінде
қарастырылады
.
Факторлы
-
аналитикалық
бағыт
бойынша
көптеген
тестік
көрсеткіштер
негізінде
нақты
фак
-
торды
қарастырады
(
Ч
.
Спирмен
,
Л
.
Терстаун
,
Х
.
Айзенк
,
Д
.
Векслер
).
Қазіргі
таңда
интеллект
психикалық
қабілеттің
əмбебаптылығын
білдіреді
,
оның
негізінде
жүйке
жүйенің
генетикалық
қасиетіне
негізделген
қандайда
бір
мəліметті
өңдеу
жылдамдылығымен
нақтылығы
жатыр
(
Х
.
Айзенк
).
Əсіресе
,
генетикаға
тəуелді
вербаль
-
ды
интеллект
табылады
.
Психометриялық
интеллект
.
Интеллект
тесттермен
өлшенеді
.
Психометриялық
интеллект
түсінігі
адам
психикасын
құраушы
фак
-
тор
,
ол
адамның
мəліметті
өңдеу
тиімділігі
үшін
жауап
береді
.
Биологиялық
интеллект
.
Ф
.
Гальтонның
пікірінше
,
табиғи
,
физиологиялық
дамуында
басымдылық
бар
адамдардың
интелектісі
басқа
адамдарға
қарағанда
жоғары
.
Психометриялық
интеллект
.
Биологиялық
интеллектке
тура
тəуелді
болмағанымен
,
олардың
арасындағы
корреляциялық
бай
-
ланыс
анықталған
.
Психометриялық
интеллект
стандартты
те
-
стермен
өлшеніп
анықталады
,
яғни
адамның
есту
қабілеттілігі
,
қабылдауы
мен
реакция
уақытының
деңгейі
сияқты
физиологиялық
көрсеткіштер
тесті
орындау
барысында
маңызды
орынға
ие
.
Г
.
Айзенк
пікірінше
,
əлеуметтік
жəне
психометриялық
интелек
-
ттер
биологиялық
интелекттің
сыртқы
көрінісі
болып
табылады
.
Əлеуметтік
интеллект
.
В
.
Штерн
бойынша
интеллект
адамның
жаңа
өмір
жағдайына
бейімделу
қабілеттілігі
«
Бейімделу
актісі
»,
интеллект
көмегімен
өмірлік
міндеттерді
шешу
,
ол
ойлау
іс
-
əрекеті
арқылы
жүзеге
асырылады
.
Отандық
психологияда
Б
.
Ф
.
Теплов
практикалық
ойлауды
аб
-
страктілі
ойдан
практикаға
өту
іс
-
əрекеті
ретінде
анықтады
.
Интелект
зерттеу
барысында
психикалық
жүйемен
оның
қызмет
ерекшелігіне
назар
аудару
керек
.
|