1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

96
3. 
Құрастыру
ситуациясы
. 
Психикалық
қасиеттерді
тексе
-
ру
тұжырымдамасы
болғанымен
, 
сапалық
талдау
мүмкіндіктері
жəне
басқа
да
талаптарды
қанағаттандыратын
өлшем
процеду
-
расы
болмауы
. 
Өлшем
процедурасын
құру
, 
оның
сенімділігі
мен
валидтілігін
тексеру
жəне
тесттік
нормаларын
құру
қажеттілігінен
пайда
болады
. 
Аударылған
психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тесттерді
бейімдеу
жəне
оларды
көбейтудің
бірден
-
бір
жолы
шетелдік
дай
-
ын
əдістемелерді
пайдалану
. 
Психологтар
үшін
бұл
сенімділік
, 
валидтілік
, 
репрезентативтілік
көрсеткіштері
дəлелденген
психо
-
диагностикалық
зерттеулерді
ұйымдастырудың
қысқа
, 
əрі
тиімді
жолы
болып
табылады
. 
Бейімдеу
барысында
əдістеме
жəне
тест
ұпайларын
валидтілік
пен
сенімділік
нормаларына
сəйкес
құру
, 
қолданылатын
ортаға
бейімдеу
, 
бұл
процедураның
теориялық
тұжырымдамасы
жəне
қолдану
шарты
болып
табылады
.
Психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тесттерді
аудару
жəне
бейімдеу
барысында
эмпирикалық
-
статистикалық
талаптар
да
қойылады
. 
Ол
талаптарды
төмендегідей
жіктеуге
болады
:
1. 
Психодиагностикалық
əдістемелер
, 
тестер
жəне
сауална
-
малар
дың
ішкі
валидтілік
сапаларын
талдау
. 
Бұл
процесс
шетелдік
əдістемелерді
құру
жəне
бейімдеудің
эмпирикалық
деңгейі
деп
есептеледі
. 
Барлық
тесттік
шкалалар
үшін
бұндай
талдаудың
бо
-
луы
міндетті
, 
бұл
талдау
, 
мысалы
, 
Е
PI 
Айзенктің
жəне
16PF 
Кэт
-
тел
сауалнамаларына
қатысты
. 
Ал
«
Бақылау
локусы
» 
сауалнама
-
сы
мен
көптеген
клиникалық
шкалаларға
(MMPI) 
аударма
талабын
қолдану
міндетті
емес
. 
Себебі
бұл
əдістемелердің
шкалалары
іштей
топтастырылмаған
. 
Көп
өлшемді
тесттер
үшін
арнайы
компютерлік
бағдарламаны
да
қолдануға
болады
. 
2. 
Психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тестерді
қайта
тек
-
серу
. 
Бұл
тексеру
белгілі
уақыт
өткен
соң
қайта
диагностикалау
үшін
қажет
. 
Қайта
тексеруде
тест
сенімділігін
талдау
оның
кейбір
зерттеулерімен
қатар
жүреді
. 
Егер
психолог
мəліметтерінде
қайта
тестілеудің
сенімділік
көрсеткіштері
болмаса
, 
оның
қарапайым
статистикалық
болжам
жасау
, 
əдістемелер
мен
тестерді
пайдалану
құқығы
болмайды
.
3. 
Ішкі
өлшемдерді
талдау
корреляциясы
. 
Психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тестер
корреляциялық
талдау
нəтижелерін
есеп
-
ке
ала
отырып
құрылған
жағдайда
, 
яғни
валидтілік
талаптарын
қанағаттандырған
жағдайда
, 
бейімдеудің
бұл
сатысы
өте
қажет
болып

97
табылады
. 
Мұндай
зерттеуді
MMPI-
дің
қысқа
жаңашаландырылған
нұсқасын
құру
үшін
Ф
. 
Б
. 
Беризин
ұжымы
ұйымдастырды
. 
4. 
Тесттік
нормаларды
тексеру
немесе
қайта
стандартизаци
-
ялау
. 
Бұл
процесс
психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тестерді
бейімдеу
барысында
өте
қажетті
, 
себебі
осы
сатыда
нақты
тексеру
нəтижелері
мені
статистикалық
қорытындыларға
қол
жеткізуге
бо
-
лады
. 
5. 
Көпөлшемдік
тест
үшін
шкалалар
арасындағы
байланысты
көрсететін
құрылымдық
тексеру
. 
Мысалы
, 
Айзенк
тестін
бейімдеу
үшін
факторлардың
тəуелсіздігін
шкалалық
-
статистикалық
байла
-
ныс
негізінде
тексеру
өте
маңызды
.
Жоғарыда
талданған
психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тестерді
бейімдеу
сатылары
оларды
құрудағы
эмпирикалық
-
статистикалық
жалпы
талаптарды
білдіреді
. 
Психолог
мамандар
бейімдеу
процесі
барысында
зерттелушілердің
жас
жəне
жыныстық
, 
кəсіби
-
мəдени
ерекшеліктеріне
баса
назар
аудару
қажет
. 
Ол
үшін
қажетті
негізгі
нəрсе
əдістемелердің
валидтілік
, 
сенімділік
сапа
-
ларын
жан
-
жақты
тексеру
жəне
сол
сапаларды
тексерудің
тиімді
жолдарын
таңдау
қажет
. 
Валидтілік
пен
сенімділікті
тексерудің
өлшемі
статистикалық
маңызы
бар
тестерді
аралық
көрсеткіштер
жəне
валидтілік
өлшемдерімен
сəйкестікте
зерттеу
. 
Егер
валидтілік
нəтижесі
қанағаттандырылмаса
(
корреляция
коэфициенті
0,5-
тен
төмен
болса
), 
жиналған
нəтиже
бойынша
тест
немесе
əдістемелер
бөлімдеріне
талдау
жасау
қажет
немесе
олардың
кейбір
бөлімдерін
қайта
қарау
керек
. 
Сауалнамалар
түсінікті
, 
маңызды
, 
мағыналы
болуы
керек
. 
Егер
сауалнамалар
мағынасыз
жəне
зерттеуге
қатысушыларда
біркелкі
жауап
болған
жағдайда
оның
мағынасы
ашылмаған
бо
-
лып
саналады
. 
Сонымен
, 
психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тестерді
құру
, 
қолдану
нақты
құжаттармен
, 
зерттеу
талаптарымен
мазмұндас
ұйымдастырылса
, 
онда
бұл
салада
көптеген
нəтижелерге
қол
жеткізуге
болатыны
сөзсіз
.
«
Тест
» - 
ағылшын
тілінен
аударғанда
«
тексеру
», «
сынау
», «
сы
-
налу
» 
деген
мағыналарды
білдіреді
. 
Балаларды
тестілеу
даралық
айырмашылықтар
көрсеткіштерінің
өлшемі
ретінде
түсіндіріледі
.
Отандық
жəне
шетел
əдебиеттерде
психологиялық
тест
ұғымының
сипаттамасы
əртүрлі
болып
берілген
. 
Психологиялық
тест
– 
мінез
-
құлықты
іріктеудегі
объективті
жəне
стандартты
өлшемдер
болып
табылады
. 
Тест
–
стандартты
, 
уақыты
шектеулі
, 
психологиялық
даралық
ерекшеліктерді
сапалық
жəне
сандық
көрсеткіштерін

98
анықтауға
жəне
жеке
адамның
психологиялық
қасиеттерін
бағалауға
бағытталған
ерекше
құрал
. 
Ол
тапсырмалар
немесе
сұрақтар
жиынтығынан
тұрады
жəне
жиі
кездесетін
мінез
-
құлық
түрлерін
анықтауға
арналған
. 
Барлық
анықтамалар
ортақ
кезеңдерден
тұрады
. 
1) 
Тест
психодиагностикадағы
жобалау
, 
стандартты
өзіндік
есеп
беру
, 
сұхбат
сияқты
өлшемдік
əдістерімен
қатар
жүреді
.
2) 
Тест
жеке
адам
қасиеттерімен
интеллект
ерекшеліктерін
өлшейтін
əдіс
.
3) 
Тест
объективтілік
, 
сенімділік
жəне
валидтілік
көрсеткіштері
жағынан
жоғары
деңгейде
.
Əрбір
тест
объективтілік
, 
сенімділік
жəне
валидтілік
талап
-
тарын
қанағаттандыруы
керек
. 
Психологиялық
тест
нəтижесі
объективтік
өлшем
мен
оның
алғашқы
көрсеткіштерінің
бағалануы
зерттелінушінің
субъективті
пікіріне
тəуелсіз
болып
табылады
. 
Тапсырмалардың
өткізілу
процедурасы
мен
нəтижелердің
өңделуі
белгілі
ережелерге
сүйенеді
. 
Психологиялық
тесттердің
жүргізілуіне
қойылатын
талаптар
:
1) 
Нəтижелері
нормаға
сəйкес
болуы
тиіс
жəне
тесттерді
салыс
-
тырмалы
түрде
жүйелі
өткізу
.
2) 
Тесттер
қорытындысының
бағалануы
жүйелі
болуы
тиіс
.
3) 
Тест
нəтижелерін
өңдеу
жəне
көрсеткіштеріне
сəйкес
нормаларының
орындалуын
анықтау
.
Психологиялық
тесттердің
стандартизациялау
үш
кезеңнен
тұрады
:
I 
кезең
–
психологиялық
тесттерді
жүйелі
стандартизациялау
жəне
диагностикалау
процедурасы
деп
аталады
:
1) 
Тестілеу
жағдайы
(
орналасу
орны
, 
аудиториядағы
жарықтың
дұрыс
болуы
жəне
басқа
да
сыртқы
факторлар
негізге
алынады
). 
Таным
процестерінің
көлемін
анықтау
барысында
кері
əсер
ететін
сыртқы
факторлардың
болмағаны
дұрыс
деп
есептейміз
.
2) 
Əдістеме
мазмұнын
ұсынудың
ерекшелігі
(
дауыс
ырғағы
, 
сөйлеу
жылдамдығы
). 
Мысалы
, «
Он
сөз
» 
тестіндегі
əрбір
сөз
уақыт
интервалынан
кейін
ұсынылуы
тиіс
.
3) 
Стандартты
стимул
материалы
. 
Мысалы
, 
əдістеме
қо
ры
-
тындысы
берілген
материалдардың
мазмұнына
тəуелді
болады
. 
Мысалы
, 
Роршах
тестіндегі
карточкалар
өзіндік
түстермен
бей
-
неленген
.
4) 
Тестті
орындау
уақытының
шектеулігі
. 
Мысалы
, 
ересек
адам
үшін
Равен
тестін
орындау
уақыты
20 
минут
.

99
5) 
Тестті
орындауға
арналған
арнайы
бланктардың
болуы
тестің
өңдеу
процедурасын
жеңілдетеді
.
6) 
Диагностикалық
тест
процесі
нəтижелеріне
əсер
етеді
. 
Мы
-
салы
, 
экспериментатордың
респондентке
«
дұрыс
жауапты
» 
айтып
беруі
, 
əрекетіне
қолдау
білдіруі
жəне
т
.
б
. 
жағдаяттарды
жатқызуға
болады
.
7) 
Тестке
қатысушы
респонденттің
тəжірибесіне
тигізетін
əсері
. 
Егер
респондент
бірнеше
рет
тесттен
өткен
болса
, 
ол
өзіне
сенімді
болады
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: