1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

86
репрезентативтілік
, 
сенімділік
, 
валидтілік
, 
дəлділікті
тексеру
(
не
-
месе
қайта
тексеруге
) 
қажеттілігінен
туындамайды
. 
Əдістемені
құру
немесе
аудару
жұмысы
бірнеше
сатылы
тексеруден
өткенде
ғана
жақсы
нəтиже
береді
. 
Психодиагностикалық
əдістемелер
мен
тесттерді
бейімдеу
ақиқат
жағдайлар
негізінде
оларды
«
құру
» 
неме
-
се
«
қолдану
» 
ғана
емес
, 
сонымен
қатар
, 
ол
абсолютті
полюстардың
арасындағы
континиум
, 
яғни
ешқандай
күмəн
туғызбайтын
тексеру
нəтижесі
болып
табылады
.
Алынған
нəтижелер
бағасының
таңдауы
ерекше
көрсеткішке
ие
болады
. 
Психологиялық
зерттеу
көрсеткіштердің
салыстыруын
-
сыз
ешнəрсені
білдірмейді
. 
Стандарттық
нормалардың
салыстырма
-
лы
орындалуы
, 
яғни
берілген
«
əдістеме
» 
репрезентативті
таңдамаға
сəйкес
болса
, 
онда
əр
адамның
бейнесі
жеке
ерекшелігіне
сəйкес
нор
-
малар
жəне
тəжірибелер
негізінде
құрылады
. 
Зерттелуші
əдістеме
та
-
лаптарына
сай
икемделеді
жəне
орташа
, 
жоғары
, 
төмен
деңгейлермен
салыстырлады
. 
Стандартты
таңдау
зерттелушінің
нақты
күйін
анықтауға
мүмкіндік
береді
. 
Бұған
ішкі
ұпайлар
бір
-
бірімен
жəне
та
-
лабы
салыстырылатын
əдейі
стандартты
кестелер
көрсеткіштеріне
ие
. 
Бұл
жағдайға
өлшем
шкаласының
құрылымы
орташа
көрсеткішінің
мəні
статистикалық
нормалардақолданылады
. 
Қоғам
өзінің
даму
са
-
тысын
əр
топ
мүшелеріне
көрсететінін
талап
еткені
жөн
. 
Бұл
ақыл
-
ой
, 
эстетикалық
, 
адам
дамуы
бола
алады
. 
Қоғамда
əр
адам
өз
та
-
лаптарына
жауапты
болуы
керек
. 
Осындай
əлеуметтік
-
критерийлі
нормалардың
мазмұны
(
əлеуметтік
нормативтердің
) – 
шынайы
, 
ол
қоғамдық
көзқарастарда
, 
педагогтардың
мен
мұғалімдердің
көзқарасында
, 
квалификациялық
-
мамандандырылған
бейнелерге
си
-
паттама
береді
. «
Психодиагностикалық
» «
əдістеменің
» 
сапасының
мəнді
көрсеткіші
сенімділік
жəне
валидтілік
болып
табылады
. 
«
Психодиагностиканың
», «
əдістеменің
» 
сенімділігі
тұрақтылықтың
айғағы
. 
Психологиялық
өлшемнің
нəтижесіне
сенуге
болатынын
көрсетеді
.
Психология
зерттеулерінде
К
. 
М
. 
Гуревич
сенімділіктің
3 
типін
бөліп
көрсеткен
: 
өлшенетін
құралдың
өзінің
сенімділігі
, 
зерттелінетін
сипаттың
тұрақтылығы
жəне
констатанттылығы
, 
экс
-
перимент
нəтижесіне
тұлғаның
тəуелсіздігі
.
Тест
сенімділігі
əртүрлі
кездейсоқ
факторлар
əрекетінің
нəтижесіне
, 
тəуелсіздігіне
, 
ішкі
жəне
сыртқы
факторлардың
бол
-
дырмауын
көрсетеді
. 
Өлшемнің
формула
бойынша
орташа
арифметикалық
мағынасын
анықтап
көрсетуге
болады
:

87
Мх
=
К
Сандық
мөлшері
і
=1
Хі
-
өлшем
нəтижесі
К
-
өлшем
сапасы
.
Өлшем
мөлшері
(
стандартты
ауытқуы
) 
немесе
дисперссияны
бы
-
лай
анықтайды
: Dx = + 
К
- 
сумма
(
Хі
- 
Мх
) 2
і
– 1 (
Хі
-
Мх
) - 
əр
өлшемнің
Хі
-
дің
ауытқуы
, 
орташа
арифметикалық
Мх
, 
К
- 
өлшемінің
сапа
-
сын
білдіреді
. 
Тұрақтылықты
тексеру
зерттелінушінің
таңдауымен
қайталанатын
психодиогностикалық
сынақпен
аяқталады
. 30 
адамға
тəжірибені
өткізген
уақыты
анықталғаннан
кейін
, 
коэффици
-
ент
корреляциясының
нəтижесін
шығарған
кезде
бірінші
(X) 
жəне
екінші
(
У
) 
тесттері
қолданылады
. 
Бұл
зерттелінушінің
коэффици
-
ент
көрсеткішінің
тұрақтылық
сипаттамасын
көрсетеді
, 
ал
тесттің
сенімділігі
бір
адамға
қайталап
жүргізілгенде
нəтиже
бірдей
болуын
қамтамасыз
етеді
.
Коэффициенттік
корреляция
формуласы
:
R=E(Xi-Mx)(Yi-My)
K*D*Dy
Хі
, 
Үі
- 
бірінші
жəне
екінші
тесттің
өлшемі
.
Егер
R=0,8-0,9 
болса
тесттің
сенімділігі
жоғары
. 
Егер
R 
көрсеткіші
төмен
болса
, 
бұл
кездейсоқ
қолданылған
тесттің
нəтижесін
бұрмалайды
. 
Бұл
жағдай
берілген
тестке
қаншалықты
сенуге
болатынын
, 
зерттелінушінің
тест
бойынша
ұпай
өлшемінің
ауытқуын
көрсетеді
.
Ереже
бойынша
қайталанатын
зерттеу
жұмысын
жарты
жыл
-
дан
кешіктірмей
өткізу
керек
. 
Қайта
жүргізілетін
зерттеуді
жылдам
өткізуге
болмайды
, 
себебі
зерттелінушілер
өз
жауаптарын
естерінде
қалған
сөздермен
айтқандықтан
шынайы
болмайды
. 
Психологиялық
зерттеу
мерзімі
ұзақ
болмаса
да
, 
дамуындағы
өзгерістер
болуы
мүмкін
. 
Тұрақтылық
коэффициентінің
мөлшері
0,8-
ден
кем
болмаған
жағдайда
ғана
тест
нəтижесі
қабылданады
.
Тұрақтылық
коэффициенті
екі
«
психодиагностикалық
» 
зерттеу
нəтижесінің
корреляция
жолымен
анықталады
. 
Əдістеме
сапа
-
сы
ның
құрылуына
қарай
анықталады
. 
Коэффициент
корреляция
мөлшері
неғұрлым
биік
болса
, 
əдістеменің
сенімділігі
соғұрлым
жоғары
болады
.
Валидтілік
- 
адамның
іс
-
əрекетін
қадағалауда
, 
тест
арқылы
зерт
-
теуде
психодиагностикалық
өлшемінің
дұрыс
бағалануы
. 
Валидтілік
типтері
: 
сыртқы
 
жəне
ішкі
 
болып
бөлінеді
. 
Сыртқы
 
валидтілік

88
– 
тест
қорытындысының
тұтастай
бірігіп
таратылады
жəне
оның
репрезентативтілігі
тəжірибие
арқылы
құрылады
. 
Сыртқы
валидтіліктің
ерекшелігі
арнайы
құрал
-
жабдықтарда
қолданылады
жəне
тест
белгілі
бір
тақырып
көлемінде
өткізіледі
. 
Репрезентативті
таңдаулар
– 
тəжірибиенің
нəтижесінің
көрінуіне
белгілі
бір
тұтас
əсерін
тигізеді
. 
Репрезентативтілік
жолдар
сапалық
жəне
сандық
мінездемелер
арқылы
байқалады
жəне
зерттеу
нəтижесіне
өз
əсерін
тигізеді
.
Сандық
негіздегі
тəжірибиелік
топтар
тұтастай
өз
белгісін
сақтайды
. 
Топтардың
сапалық
сипаттамасы
- 
əлеуметтік
, 
демографиялық
, 
интеллектуалдық
, 
кəсіби
жəне
т
.
б
. 
зерттеулер
өз
əсерін
тигізеді
. 
Репрезентативті
таңдаулардың
сандық
белгілерінің
құрылуы
теоремалар
арқылы
іске
асады
. 
П
. 
А
. 
Чебышеваның
репрезентативтік
қателерді
жою
үшін
мына
формулаларды
қолданған
:
n = [ t2 W ( 1-W ) N ] / [ d2 N + t2 W/ 1-W/ ],
n = [ t2 W ] –
эксперименталды
өлшемнің
саны
.
t – 
коэффициенттің
аз
болатын
қателері
.
( d ) – 
белгілі
P t 
қорытындыны
бақылауда
көрінетін
көрсеткіш
.
d – 
жіберілген
қателардің
өлшемі
(0,06).
W – 
берілген
жағдайлардың
бөлімі
(0,8).
( 1-W ) – 
белгісіз
жағдайлардың
бөлігі
(0,2).
N – 
тұтастай
біріккен
сандардың
саналуы
.
Тапсырма
.
Бақылауға
арналған
объектінің
минималды
репрезентативтілігі
, 
егер
тұтастай
бірігу
- 5000 
адам
, 
тестілеу
арқылы
зерттеуге
алынған
адам
- 0,8.
Берілгені
: 
t=198; d=0,05; W=0,8 (0.9); 1-W=0,2 (0,1); N=5000.
Шешімі
:
N – 
эксперименталды
таңдау
саны
.
n=[1,98 2*0,8 (1-0,8) 5000] / [0,05 2*5000+1,98x2 0,8 (1-0,8) ]=235.
Жауабы
: n=235 (135).
Ішкі
 
валидтілік
 
– 
мынадай
жолдармен
көрсетіледі
, 
зерттелінуде
қолданылатын
тесттердің
таңдалуы
тəжірибеден
өткізіледі
. 
Валидтілік
əдістемелерді
, 
критерийлерді
қолдану
«
мінездемелерді
топтау
» (
балалардың
, 
жас
-
өспірімдердің
, 
ересек
-
əйелдердің
, 
белгілі
мамандардың
топтамаларын
жəне
т
.
б
. 
даму
деңгейіне
байланысты
топтама
жасау
).
Нəтиже
көрсеткіштерінің
коэффициенттері
корреляцияға

89
негізделеді
жəне
алынған
қорытындылардың
əр
түрлі
топтардағы
тесттердің
валидтілігіне
байланысты
болады
. 
Бақылауда
қолданылған
тесттердің
аралық
критерийлерін
тесттердің
көмегі
арқылы
шығарамыз
(f-
критерий
) 
Фишера
, 
t-
критерий
Стъюдента
, v-
критерий
Уэлма
.
Тапсырма
.
Зерттеу
объектісі
тəжірибие
арқылы
таңдау
оқуларына
байланыс
-
ты
жүргізіледі
(
ОСО
тест
қолданамыз
).
Берілгені
:
1-
топ
(9 
класс
оқушылары
-15 
жаста
). 
Сандық
қолданылуы
n=471. 
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,75.
Ортаквадраттылық
тоқтатылуы
=1,4.
2-
топ
(10 
класс
оқушылары
-16 
жаста
). 
Сандық
қолданылуы
n=178. 
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,66.
Орта
квадраттылық
тоқтатылуы
=0,8.
3-
топ
училищенің
курсанттары
-18 
жаста
. 
Сандық
қолданылуы
n=104. 
Орташа
көрсеткіш
Mx-3,20.
Ортаквадраттылық
тоқтатылуы
=1,1.
tp 1-2 = 0,82h/p
tp 2-3 = 5,75p
tp 1-3 = 7,86p
tp = 1,96
tp = (Mx1+Mx2)6|/ (n1-1) Q1 2+ /n2-1Q2 2/ 1/n1+1/n2) / (P1+n2-2);
Жауабы
:
n=649.
Тесттің
сенімділігі
мен
валидтілігін
практика
барысында
тесттерді
қолдану
жəне
оларды
өңдеу
барысында
осы
теориялық
білімді
жан
-
жақты
етіп
бекітуге
мүмкіндік
береді
.
Л
. 
Тэрстон
, 1931 
жылы
«
Тесттің
сенімділігі
жəне
валидтілігі
» 
моногрфиясында
, 
топтық
тесттердің
стандарттылығына
өтініштер
жасады
, 
ал
50-
жылдары
С
. 
Стивенстің
(1956) 
жəне
Г
. 
Леонгардтың
(1961) 
жұмыстарында
тек
факторларды
талдау
ғана
емес
, 
сонымен
бірге
дисперсионды
талдаулар
мен
шкала
теорияларын
жарыққа
шығарды
.
Психологиялық
диагностика
– 
жеке
баламен
немесе
топтың
психологиялық
даму
деңгейін
, 
мектептегі
оқуға
бейімделуін
, 
мек
-
теп
жағдайларына
қалыптасуын
нақты
бағалау
үшін
теорияны
, 
əдіснаманы
жəне
əдісті
қарастыру
.
Валидтілік
, 
дəлділік
жəне
сенімділік
осы
психодиагностикалық
əдістемелердің
негізгі
талаптары
болып
келеді
. 
Валидтілік
арқылы

90
зерттеуде
қолданылатын
əдістердің
сəйкестігі
негізінде
бағаланып
тұрған
сапалылықты
анықтайды
.
Дəлділік
, 
зерттелініп
отырған
са
-
па
лы
лықтың
айырмашылықтарын
таба
алуын
көрсетеді
. 
Мысалы
, 
сауалнама
əдісінде
немесе
сұрақнама
əдісінде
балаға
беріліп
отырған
сұрақтарға
«
жоқ
» 
немесе
«
ия
» 
деп
жауап
беруі
осыған
дəлел
. 
Сенімділік
– 
осы
əдістерді
қолдану
кезінде
бір
нəтижеге
алып
келуі
. 
Балалар
психодиагностикасының
практикасында
тек
валидті
, 
яғни
дəл
жəне
сенімді
əдістер
қолданылуы
керек
, 
себебі
, 
дұрыс
емес
мəліметтер
мен
қорытындыларда
қателердің
жіберілуі
мүмкін
. 
Со
-
нымен
бірге
, 
балалардың
оқуға
бейімделуінің
қабілеттілігі
жəне
мектептегі
жағдайға
жетілдірудің
жобалары
əрбір
сауалнамада
да
-
мып
отырады
. 
Балалардың
бейімделу
қабілеттерін
жақсарту
үшін
қойылатын
сұрақтарды
оларды
дамыту
шарттарына
көп
назар
аудары
-
лады
. 
Кейбір
кездерде
оларға
қолданылған
психологиялық
тесттердің
қорытындысында
ең
төменгі
көрсеткіштерді
көрсеткенімен
, 
дұрыс
дамып
, 
тəрбиеленуінің
арқасында
өзінің
құрдастарына
тез
жетеді
. 
Бүкіл
психодиогностикалық
əдістемелерді
балаларға
қолдану
алдындағы
қабылдау
мен
талдаудың
негізгі
кезеңдері
мыналар
:
- 
берілген
əдістеме
арқылы
зертелінетін
сапаның
немесе
қасиеттердің
нақты
анықтамасы
;
- 
объективті
белгілердің
жүйесін
таңдау
. 
Олардың
негізінде
балаларға
сəйкес
сапалылықтың
жəне
қасиеттердің
бойында
болу
-
ын
көрсету
;
- 
таңдалған
амалдарды
белгілеу
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: