1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының

126
еңбектерінде
жалғасын
тапты
. 
Ол
интеллектуалды
қабілеттердің
моделін
əр
түрлі
сипатта
ұсынды
. 
Гилфордтың
сан
қырлы
(
көпөлшемді
) 
құрылымдық
моделі
үш
өлшемге
негізделеді
.
1) 
Ақыл
-
ой
операцияларын
орындау
түрі
(
таным
, 
есте
сақтау
, 
баға
, 
конвергенция
, 
дивергенция
)
2) 
Интеллектуалды
əрекеттің
мазмұны
(
шынайылылық
, 
сөйлеу
жəне
жүріс
-
тұрыс
мəдениеті
)
3) 
Нəтиженің
түрлері
(
топ
, 
класс
, 
қарым
-
қатынас
, 
жүйелі
пікірлер
)
Сонымен
интеллекттің
əрбір
бағаланатын
фактор
, 
бір
өлшеммен
байланысты
болады
.
Гилфордтың
классификациялық
үлгісінде
120 
фактор
тіркелген
. 
Гилфорд
зерттеулеріндегі
жетістіктерді
байланыстыруға
болмайды
, 
яғни
бұдан
интеллектіні
бір
қабілет
ретінде
қарауға
болмайды
деген
тұжырым
жасаймыз
.
28 
тамыз
1959 
жылы
«
Америка
психологы
» 
атты
журналда
Джой
Пол
Гилфордтың
«
Интелекттің
үш
қыры
» 
атты
мақаласы
шықты
. 
Мақала
Гилфордтың
13 
сəуір
1959 
ж
. 
Стэнфорд
университетінде
оқыған
дəрісінің
құрылымын
ұсынған
болатын
. 
Гилфорд
интел
-
лект
қасиеттеріне
топтама
жасау
кезінде
жүйелі
сипаттама
береді
. 
Теориялық
жағынан
бұл
модель
өте
қызықты
, 
ал
практикада
кеңінен
қолданылды
. 
Сондықтан
бұл
модель
ғалымдар
арасынан
үлкен
қолдау
тапты
. 
Интеллектуалды
қабілеттерді
диагностикалауға
бағытталған
тест
тапсырмалар
осыған
ұқсас
өзгешеліктердің
болуынан
, 
шығармашылық
қабілетті
көрсетуге
арналған
идеялық
жағдайлар
төмендегілерден
тұрады
деген
ойға
итермелейді
: 
шектелмеген
уақыт
ішінде
қойылған
мəселе
бойынша
жұмыс
істей
отырып
, 
зерттелінуші
міндетті
өзі
қояды
, 
шешу
тəсілін
өзі
таңдайды
, 
осының
негізінде
зерттелінуші
тек
субъективті
емес
, 
сондай
-
ақ
объективті
жаңа
бірнеше
ойды
тудыра
алады
.
Тесттердің
көпшілігі
баланың
креативтілігінің
дамуына
əсер
етеді
, 
бірақ
мұндағы
бір
қиыншылық
баланың
жауабын
бағалау
болып
табылады
.
Бала
қандай
да
бір
потенциалмен
туылса
да
, 
интеллект
мінез
-
құлық
формаларының
дамуы
үшін
қажеттілік
, 
өзі
өмір
сүретін
орта
-
мен
өзара
əрекеттестік
байланысын
дамыту
, 
оны
жетілдіру
арқылы
жүзеге
асады
. 
Интеллект
коэффициентін
Стенфорд
-
Бине
тесті
мен
Векслер
шкаласы
бойынша
өлшеуге
болады
. 
Шығармашылық
ойлаудың
өзгешелік
белгілері
болғанымен
, 
интеллекті
бірдей
бол
-
майды
, 
І
Q – 120–
дан
жоғары
болған
жағдайда
шығармашылық
пен

127
интеллектуалды
іс
-
əрекет
арасындағы
корреляция
жоғалады
, 
себебі
шығармашылық
ойлауда
интеллектіге
тəн
ерекшелік
болады
. 
Креативтілік
пен
интеллектінің
өзара
байланысы
туралы
мəселе
, 
креативтіліктің
өз
алдына
фактор
ретінде
бөліне
бастаған
кезден
қойыла
бастады
. 
Гилфорд
шығармашылық
дарындылық
дивергентті
ойлау
мен
ақыл
-
ойды
біртұтастылыққа
бағыттайды
. 
Гилфорд
өзінің
көптеген
еңбектерінде
ақыл
-
ой
мен
креативтіліктің
өзара
байланысын
ашып
көрсетуге
тырысады
. 
Оның
айтуы
бойынша
, 
интеллект
нəтижесін
дұрыс
түсінуде
жəне
жаңа
материалды
меңгеруде
анықталады
, 
ал
дивергентті
ойлау
шығармашылық
өнімді
анықтайды
. 
Креативтілікті
қабілет
деп
қарастырушылардың
бірі
– 
Е
. 
П
. 
Тор
-
ренс
. 
Ол
білімдердегі
кемшіліктерді
, 
білмейтіндерін
, 
жетіспейтін
элементтерді
жəне
т
.
б
. 
жақын
қабылдайтын
қабілет
деп
қарастырды
. 
Біздің
пікірімізше
, 
шығармашылық
потенциал
дамуының
негізі
– 
интеллектуалды
жəне
креативті
даму
ерекшеліктері
мен
олардың
өзара
байланыс
тəуелдігін
, 
интеллектуалды
дамуының
диагностикалық
нəтижелерін
қарастырып
, 
мектеп
мұғалімдері
да
-
рынды
, 
қабілетті
балаға
қалай
түсінетіндіктерін
анықтау
мақсатында
сауалнамалар
жүргізу
арқылы
баланың
«
шығармашылық
қабілет
» 
моделін
жасауға
мүмкіншілік
береді
. 
Қабілеттер
 
тесті
Қазіргі
қоғамда
, 
əлеуметтік
ортада
тұлғаның
интеллектуалды
даму
деңгейі
өзекті
мəселе
бола
алады
. 
Сондықтан
да
жеткіншектік
шақта
интеллектуалды
даму
деңгейін
зерттейтін
көптеген
əдістемелер
бар
. 
Сол
əдістемелердің
бірі
ақыл
-
ой
дамуын
анықтауға
арналған
мектептік
тест
( 
көп
жағдайда
бұл
əдістемені
қысқаша
түрде
ШТУР
деп
атайды
).
Бұл
тест
мектептегі
жеткіншек
жəне
жасөспірімнің
ақыл
-
ой
деңгейін
диагностикалауға
арналған
. 
Бір
вариантының
өзі
6 
тапсыр
-
мадан
(
субтестен
) 
тұрады
. 
Əрбір
субтест
белгілі
бір
уақыт
көлеміне
қарай
орындалады
.
1-
тапсырма
. «1-
хабардар
болу
» - 8 
минут
беріледі
.
2-
тапсырма
. «2-
хабардар
болу
» - 4 
минут
беріледі
.
3-
тапсырма
. «
Анология
» - 10 
минут
беріледі
.
4-
тапсырма
. «
Топтастыру
» - 7 
минут
5-
тапсырма
. «
Жалпылау
» - 8 
минут
6-
тапсырма
. «
Сандық
қатарлар
» - 7 
минут
уақыт
беріледі
.
Нұсқау
: «
Сізге
қоршаған
ортадағы
заттар
мен
құбылыстарды
салы
-

128
стыру
, 
жалпылау
, 
айырмашылығын
табу
жəне
талдауға
бағытталған
тапсырмалар
беріледі
. 
Бұл
тапсырмалар
сабақта
өтіп
жатқан
тақырыптарға
ұқсайды
, 
бірақ
өзіндік
айырмашылығы
бар
. 
Сіздерге
қалам
мен
арнайы
бланкі
таратылады
. 
Əрбір
субтесті
орындау
үшін
бағыт
-
бағдар
берілетін
түсініктемелер
жазылады
жəне
əр
тапсырманың
шектеулі
уақыты
беріледі
. 
Бастаушының
бұйрығы
бойынша
басталады
жəне
аяқталады
. 
Тапсырма
талапқа
сəйкес
орындалуы
керек
. 
Мыса
-
лы
, 
бірінші
сұрақ
қиындық
туғызса
, 
əрі
қарай
орындай
беріңіз
, 
себебі
уақыт
сізді
күтпейді
. 
Шапшаң
жəне
қатесіз
орындауға
тырысыңыз
». 
Нұсқауды
түсіндіріп
болғаннан
кейін
, 
зерттеуші
тестік
бланкілерді
та
-
ратады
. 
Ал
оқушылар
, 
ең
алдымен
, 
бланкінің
жоғарғы
жағындағы
аты
-
жөні
мен
сыныбын
толтырады
. 
Содан
кейін
экспериментатор
бірінші
субтест
бойынша
тапсырманы
түсіндіреді
. 
Аудиторияның
барлығына
түсіндіріп
болғаннан
кейін
бірдей
уақытта
бастайды
. 
Əрбір
субтестің
уақыты
біткеннен
соң
келесі
субтестің
мазмұны
түсіндірледі
. 
Тесттің
нəтижесін
шығару
.
Əрбір
субтестегі
дұрыс
жауаптарды
тексеріп
шығу
. 
№
5 
субтестің
жауаптарын
ұпайлар
бойынша
белгілейді
: 
–
тапсырманы
нақты
дұрыс
таба
алса
2 
ұпай
;
дұрыс
жауапқа
ұқсас
болса
– 1 
ұпай
;
дұрыс
жауаптан
алшақ
болса
– 0 
ұпай
.
3. 
Барлық
тапсырма
бойынша
ұпайдың
қосындысын
шығару
. 
Бірінші
субтест
бойынша
, 
топтағы
əрбір
мүшелердің
деңгейлері
салыстырылады
жəне
барлық
субтестің
арифметикалық
орталық
нəтижесі
шығарылады
.
Екінші
субтест
бойынша
, 
тест
нəтижесін
сапалы
тұрғыдан
талдау
жасау
келесідегідей
болып
орындалады
. 
Үшінші
субтест
бойынша
: 
а
) 
құрылымдық
байланысы
бар
, 
қарама
-
қайшылықты
себеп
-
салдары
қамтылған
логикалық
байла
-
нысы
бар
жан
-
жақты
өңделген
сұрақтар
; 
б
) 
логикалық
байланыспен
объективті
құрылған
тапсырмалар
; 
в
) 
тесттің
мазмұны
мектептегі
пəндер
бойынша
қарастырылған
;
Төртінші
субтест
бойынша
: 
а
) 
тапсырма
мазмұны
жағынан
жеңіл
орындауға
бағытталған
; 
б
) 
тапсырмада
дəл
жəне
абстрактылы
түсі
-
ніктемелер
беріледі
, 
аңғарып
отырмаса
көп
қате
жіберіп
алуға
болады
.
Бесінші
субтест
бойынша
: 
а
) 
нақты
белгілерді
жалпылауға
негізделген
;
б
) 
тапсырманы
топтастыру
барысында
абстрактылы
түсінік
-
темелерге
жүктеледі
.

жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: