В дипломном проекте рассматриваются вопросы разработки системы

67 

 

ж 

т 

ес

h

h

H

h







,                                        (4.10) 

 

мұнда  h

тб

=0,1 – лампаның түсу биіктігі, м; 

h

жб

=0,8 – жұмыс бетінің еденнен  ара қашықтығы, м; 

Н=3 – бөлме биіктігі, м. 

 

Барлық мәндерді қойып шамның іліну биіктігі есептелді   

 

h

ес

=3-0,1-0,8 = 2,1 м. 

 

Пайдалану  коэффициентінің  η  бөлме  ауданы,  биіктігі  және  пішінінен 

тәуелділігін ғимарат индексі комплексті сипаттамасымен ескеруге болады.     

Ғимарат индексі (i) келесі формуламен есептеледі 

 

78

,

1

1

,

2

)

7

8

(

56

)

(

S

=

i

б













ес

h

B

L

,

                

             (4.11) 

 

мұнда S, L, B – сәйкесінше бөлменің ауданы, ұзындығы және ені.  

 

Табылған  ғимарат  индексі  бойынша    η=0,67  (5-11  кесте  [29]  бойынша) 

анықталды. 

Қуаты  40  Вт  және  жарық  ағыны  3000  лм  люминесцентті  лампалар 

пайдаланылады  

 

4

011

,

4

3000

2

67

,

0

200

1,2

2

,

1

6

5

=

N















 шам. 

 

IV дәрежелі көру жұмысына жарамды 200 лк жарықтылық жасауға 4 шам 

қажет,  әр  шамда  типі  ЛБР-40Вт  және  ағыны  Ф  =  3000  лм  екі  лампадан 

орналасқан. Бөлмедегі шамдардың орналасу сұлбасы 4.2 суретте келтірілген. 

Типі  ПВЛМ  2х40  4  шамның  нормаланған  мәнге  сәйкестігін  нүктелік 

әдіспен  тексеру қажет. 

Шамдар арасындағы қашықтық 

 

ес

B

A

h

L







,

, 

мұнда



=0,6



2. 

68 

 

 

 

4.2 сурет – Оператор бөлмесіндегі шамдардың орналасу схемасы 

 

Ұзындық бойынша қашықтық 

 

L

A

=λ 

ес

h



=1,9*2,1=4 м. 

 

Ені бойынша қашықтық  

 

L

B

= λ 

ес

h



=1,66*2,1=3,5 м. 

 

Шамның қабырғадан арақашықтығын есептеу. 

Ұзындық бойынша қашықтық 

 

l

A

=0.5*4=2 м. 

 

Ені бойынша қашықтық 

 

l

B

=0.5*3,5=1,75 м. 

 

 А  нүктесін  белгіленеді.  Осы  нүкте  үшін  барлық  шамдардың  шартты 

қосынды жарықтылығы есептеледі. 

А  нүктесі  және  шамның  арақашықтығының  төбеге  проекциясы 

анықталады.  d  түзуімен  төбе  арсындағы  бұрыш  есептеледі.  Табылған  бұрыш 

бойынша шартты жарықтылықты келесі формуламен анықталады 

 

з

m

1

i

r

К

*

1000

e

*

*









Ф

E

 Г

,                     

         

             (4.12) 

 

69 

 

мұнда  Ф – лампаның жарық ағыны, лк; 

µ=1,2  –  «алыстатылған»    шамдардың  әрекетін  ескеретін 

коэффициент; 





m

1

i

r

e

- шамның суммарлы көлденең жарықтылығы.       

          

А нүктесіндегі бір шамның көлденең жарықтылығы  

 

2

3

i

)

(

cos

h

I

e

i

 Г

i







,                                              (4.13) 

 

мұнда α

i

 – d түзуімен төбе арсындағы бұрыш. 

 

)

(

h

d

arctg

i

i





.                                                 (4.14) 

 

  А  нүктесі мен шам арасындағы арақашықтық d

1

 

 

d

1

=

 

18

.

2

875

.

0

2

2

2





,      

         





)

1

.

2

18

.

2

(

1

arctg



 46,07

о

. 

 

Бұл  мән  бойынша  ПВЛМ  2х40  шамы  үшін  3-10  кестесінен  [29]  I

a1

 

алынады. 

1



=

46,07°  3-10  кестесінде  [29]    жоқ  болғандықтан  интерполяция 

жасалды. 

 

  55-45                  46,07-45 

70-110                 I

a1

-110 

 

10(I

a1

-110)=1,07*(-40) 

 

I

a1 

= 105,72кд. 

 

Алынған  мәндерді  қойғанда  А  нүктесіндегі  бір  шамның  көлденең 

жарықтылығы          

  

8

1

,

2

*

1

,

2

)

07

.

46

(

cos

72

.

105

3

1







 Г

e

лк.      

 

Барлық  шамдар  А  нүктесінен  бірдей  қашықтықта  орналасқандықтан 

есептелген мәндер ортақ болады, сондықтан суммарлы шартты жарықтылық 

 

70 

 

лк

e

 Г

32

8

*

4







.   

 

 

Қуаты  40Вт  және  жарық  ағыны    Ф=3000    лм  ЛБР  40-4  люминисцентті 

лампа 2-12 кестеден [29] таңдалды. 

 

Сәйкесінше: 

 

.

192

2

,

1

*

1000

2

*

32

*

3000

2

,

1

лк

E

 Г







 

 

А  нүктесі  үшін  барлық  шамдардың  жарықтылығы  Е

Г

   Е

н

  шарты 

бойынша  тексеріледі  IV  дәрежесі  көру  жұмысы  үшін  жарықтылық  нормасы  

Е

н

=200  лк,  ал  есептеулер  бойынша  Е

Г

=192лк.  Е

Г

   Е

н

  шарты  орындалады, 

сондықтан реконстукция қажет.  

 

4.3  Жұмыс орнындағы микроклимат 

 

Микроклимат көрсеткіштерін өлшеу ауысымда кемінде 3 реттен аз емес 

(басында,  ортасы  мен  соңында)  жүргізіледі.  Технологиялық  және  басқа  да 

себептермен  микроклимат  көрсеткіштері  ауытқыған  жағдайда  қосымша 

өлшеулер  жүргізіледі.  Отырып  жұмыс  істейтін  жұмыстарда  температура  мен 

ауа  жылдамдығы  еденнен  немесе  жұмыс  алаңынан  0,1  ÷  1,0  м,  ал  ауаның 

салыстырмалы ылғалдылығы 1,0 м  биіктікте өлшенеді. 

Микроклиматтың  ұтымды  жағдайлары  адамның  ұтымы  жылу  және 

функционалдық  жағдайының  критерийлері  бойынша  белгіленеді.  Олар  8 

сағаттық  ауысым  ішіндегі  термореттеу  механизмдерінің  ең  төменгі 

қарқынындағы жылу жайлылығын жалпы және жергілікті сезінуді қамтамасыз 

етеді,  денсаулықтағы  ауытқуларды  болғызбайды,  еңбек  қабілетінің 

жоғарылығына  алғышарттар  жасайды  және  жұмыс  орнындағы  жайлылық 

болып  табылады.  Микроклимат  көрсеткіштері  ұтымды  өлшемдерін  жүйелік  – 

эмоционалдық  қуатпен  байланысты  операторлық  типтегі  жұмыстар 

орындалатын,  өндірістік  ғимараттағы  жұмыс  орнында  (кабинеттер,  пульттар 

мен  технологиялық  процестерді  басқару  постыларында,  т.б.)  сақтау  керек. 

Объекттегі  жұмыс  категориясы  1а  сәйкес  келетін  жылдың  суық  және  жылы 

мезгіліндегі  микроклимат  көрсеткіштерінің  ұтымды  өлшемдері  4.1  кестеде 

келтірілген. 

 

4.1  к е с т е   –  Өндірістік    ғимараттағы  жұмыс  орнындағы  микроклимат 

көрсеткіштерінің ұтымды өлшемдері 

Жыл мезгілі 

Суық 

Жылы 

Ауа температурасы, 

о

С 

22-24 

23-25 

Бет температурасы, 

о

С 

21-25 

22-26 

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, % 

60-40 

60-40 

Ауа қозғалысының жылдамдығы,  м/с 

0,1 

0,1 

71 

 

Жұмыс  орнындағы  ауа  температурасының  горизонталь  бойынша 

төмендеуі,  сондай-ақ  ауа  температурасының  ауысым  ішіндегі  өзгеруі  2

о

С 

аспауы тиіс. 

Микроклиматтың  рұқсат  етілетін  жағайлары  8  сағаттық  ауысымдағы 

адамның  жылу  жылу  және  функционалдық  жағдайының  рұқсат  етілетін 

критерийлері бойынша белгіленеді. Олар адам денсаулығына зиян немесе ақау 

тигізбейді,  бірақ  жылу  жағымсыздығының  жалпы  немесе  жергілікті  сезілуі, 

термореттеу  механизмінің  қарқыны,  өзіндік  сезіну  мен  жұмыс  қабілетінің 

төмендеуі байқалуы мүмкін. 

Микроклимат 

көрсеткіштері 

көлемінің 

рұқсат 

етілген 

көлемі 

технологиялық  талаптар,  техникалық  және  экономикалық  негізделген 

себептермен  ұтымды  көлем  қамтамасыз  етілмеген  жағдайларда  белгіленеді. 

Объекттегі  жұмыс  категориясы  1а  сәйкес  келетін  жылдың  суық  және  жылы 

мезгіліндегі  микроклимат  көрсеткіштерінің  рұқсат  етілетін  көлемі  4.2  кестеде 

келтірілген. 

 

4.2  к е с т е   –  Өндірістік  ғимараттағы  жұмыс  орнындағы  микроклимат 

көрсеткіштерінің рұқсат етілетін көлемдері 

Жыл мезгілі 

Суық 

Жылы 

Ауа температурасы, 

о

С 

Ұтымды көлемнен төмен диапазон 

Ұтымды көлемнен жоғары диапазон 

 

20,0-21,9 

24,1-25,0 

 

21,0-22,9 

25,1-28,0 

Беттің температурасы, 

о

С 

19,0-26,0 

20,0-29,0 

Ауаның салыстырмалы ылғалдығы, % 

15-75 

15-75 

Ауа қозғалысының жылдамдылығы, м/с 

Ауа температурасының төменгі диапазоны үшін 

Ауа температурасының жоғары диапазоны үшін 

 

0,1 

0,1 

 

0,1 

0,2 

 

Жұмыс орнындағы рұқсат етілетін микроклимат өлшемдерін қамтамасыз 

ету  үшін:  ауа  температурасының  төмендеуі  3

о

С  аз  болмау;  горизонталь 

бойынша ауа температурасының төмендеуі, оның ауысым ішіндегі өзгеруі (1а 

категориясы үшін) 4

о

С жоғары болмауы керек. 

Микроклимат  көрсеткіштерінің  рұқсат  етілетін  нормативтік  көлемін 

технологиялық  талаптарға  байланысты  немесе  экономикалық  себептерден 

мүмкін  болмайтын  өндірістік  ғимараттарда  микроклимат  жағдайы  зиянды 

немесе  қауіпті  деп  қарастырылады.  Микроклиматтың  жайсыз  ықпалының 

алдын  алу  үшін  қорғаныш  шаралары  (мысалы,  жергілікті  ауа  тазарту  жүйесі, 

ауамен сілбіреу бір ауа климатын басқасымен ауыстырып отыру, арнаулы киім 

немесе  басқа  да  жеке  қорғаныс  құралдары,  демалыс  бөлмесі  мен  жылыту, 

жұмыс  уақытын  реттеу,  соның ішінде жұмыстағы үзілістер,  еңбек демалысын 

ұзарту, еңбек өтілін азайту, т.б.) қарастырылады. 

 

 

72 

 

Қорытынды  

 

Бітіру  жұмысында    табиғи  газды  сепарациялау  технологиясы 

қарастырылды.  Басқару  нысаны  болып  газды  сепаратордағы  газдың  қысымы 

алынды.  Газды  сепаратордағы  қысымды  автоматты  реттеу  жүйесінің  реттеу 

заңы  және  реттеуіштің  параметрлері  анықталды.  Автоматты  реттеу  жүйесі 

онықтылыққа зерттелді, газды сепарациялау процесі кезіндегі қысымды реттеу 

сапасының  көрсеткіштері  анықталды.  Жобалауға  қажетті  техникалық 

құрылғылар кешені таңдалынды. 

Жобаның  экономикалық  бөлімінде  автоматтандырулың  екі  нұсқасы 

есептелді.  Екі  нұқсаның  жалпы  шығыны  салыстырылып,  тиімдісі  дипломдық 

жұмыста жүзеге асырылды.  

Жасанды  жарықтандыру  жарық  ағынының  пайдалану  коэфициенті 

әдісімен  есептелді.  Оператор  дербес  компьютері  бар  бөлмеде  жұмыс 

жасайтындықтан  ҚР  СНиП  2.04-05-2002  сәйкес  шамның  минималды 

жарықтылығы 200 лк тең болуы қажет.  IV дәрежелі көру жұмысына жарамды 

200  лк  жарықтылық  жасауға  4  шам  қажет,  әр  шамда  типі  –  ЛБР-40Вт  және 

жарық  ағыны  Ф  =  3000  лм  2  лампа  орналасады.  Жұмыс  категориясын  ескере 

отырып жұмыс орнындағы микроклимат көрсеткіштерінің ұтымды және рұқсат 

етілген өлшемдері келтірілді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

73 

 

Қысқартулар тізімі 

 

ТПАБЖ              Техникалық процестерді автоматты басқару жүйесі 

ГС                       Газды сепаратор 

ТТС                    Төмен температуралы сепарация 

ӨР                       Өндірістік реттеуіш 

ОЭ 

Орындаушы элемент 

РЭ 

Реттеуші элемент 

БН 

Басқару нысаны 

Д 

Датчик 

АРЖ 

Автоматты реттеу жүйесі 

АФЖС 

Амплитудалы фазалы жиіліктік сипаттама 

ФЖС 

Фазалы жиіліктік сипаттама 

АЖС 

Амплитудалы жиіліктік сипаттама 

КЖС 

Комплексті жиілікті сипаттама 

ТЖК 

Табиғи жарықтандыру коэффициенті 

 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

74 

 

Қолданылған әдебиет 

 

1.  Требин  В.А.,  Макогон  Ю.Ф.  Добыча  природного  газа.  –  Москва: 

«Недра», 1976 – 336с.   

2.  Дурмишьян  А.Г.  Газоконденсатные  месторождения  –  Москва: 

«Недра», 1979 – 340с 

3.  Мурин  В.И.  Технология  переработки  природного  газа  и  конденсата. 

Справочник. – Москва: «Недра», 2002-517с. 

4. 

http://www.mining-enc.ru/r/razrabotka-gazokondensatnyx-mestorozhdenij/

 

5.  Омарәлиев  Т.О.  Мұнай  және  газды  өңдеудің  химиясы  мен 

технологиясы. I бөлім. Оқулық. – Астана: «Фолиант», 2011- 350. 

6.  Кемпбел  Д.М.  Очистка  и  переработка  природных  газов.  –  Москва: 

«Недра», 1977 – 350с. 

7.  Каспарьянц  К.С.,  Кузин  В.И.  Процессы  и  аппараты  для  объектов 

промысловой подготовки нефти и газа. – Москва: «Недра», 1977 – 255с. 

8.  Нұрсұлтанов  Ғ.М.  Абайылданов  Қ.Н.  Мұнай  мен  газды  өндіріп, 

өңдеу. Оқулық. –Алматы: ҚазҰТУ, 2003. 

9. 

http://gassystems.ru/produkt/prochee-oborudovanie/ustanovka-podgotovki-

gaza

 

10. Шувалов  С.И.,  Андреев  А.А.  Математическое  описание  движения 

частиц в сепараторе. – ИГЭУ имени В.И.Ленина: ГОУВПО , 2005. 

11. Сорокина  В.С.,  Владов  Ю.Р.  Построение  системы  управления 

процессом

 

 низкотемпературной сепарации газоконденсата. – Оренбург: ОГУ. 

12. Исакович  Р.Я.,  Логинов  В.И.  Автоматизация  производственных 

процессов нефтяной и газовой промышленности. – Москва: «Недра», 1976-424с.  

13. Радкевич, 

В.В. 

Системы 

управления 

объектами 

газовой 

промышленности / В.В. Радкевич. – Москва: «Серебряная нить», 2004 - 440с. 

14. 

Бесекерский  В.  А.,  Попов  Е.  П.  Теория  систем  автоматического 

регулирования. – Москва: «Наука», 1975 – 752с. 

15. Ротач  В.Я.  Теория  автоматического  регулирования.  –  Москва:  МЭИ, 

2005-400с. 

16. Воронов  А.А.  Теория  автоматического  управления:  Учебник  для 

вузов по специальности «Автоматика и Телемеханика». – Москва, 1986-368с. 

17. Девятов  Б.И.  Теория  переходных  процесов  в  технологических 

аппаратах с точки зрения задач управления. – Новосибирск, 1964 – 445с. 

18. Панько 

М.А.  Расчет  моделирования  автоматических  систем 

регулирования в среде MathCad. – Москва: МЭИ-112с. 

19. Емельянов А.И., Капник О.В. Проектирование систем автоматизации 

технологических процессов. -  Москва: Энергоатомиздат, 2006 – 400с. 

20. Клюев 

А.С.  и  др.  Проектирование  систем  автоматизации 

технологических  процессов:  Справочное  пособие  /  Клюев  А.С.,  Глазов  Б.В., 

Дубровский А.Х.; под ред. А.С. Клюева. – Москва:«Энергия»,1980-464с. 

21. Гресько  А.А.,  Долгая  А.А.  Справочник  слесаря  по  контрольно 

измерительным приборам. – Киев: «Техника », 2005-116с. 

75 

 

22. www.kipiasoft.su - Библиотека специалиста по КИПиА. 

23. www.rizur.ru - Датчики давления, преобразователи давления. 

24. Шевяков  Ю.В.,  Хан  С.Г.  Выпускная  работа  на  соискание  степени 

бакалавра. Методические указания к выполнению для студентов специальности 

050702 «Автоматизация и управление». – Алматы: АИЭС, 2008. 

25. Базылов 

К.Б.,  Алибаева  С.А.  Методические  указания  для 

экономической части выпускной работы. – Алматы: АИЭС, 2009. 

26. Абдимуратов 

Ж.С., 

Мананбаева 

С. 

Е. 

Безопасность 

жизнедеятельности.  Методические  указания  к  выполнению  раздела  «Расчет 

производственного освещения» в выпускных работах для всех специальностей. 

Бакалавриат – Алматы: АИЭС, 2009. 

27. СниП РК  2.04-05-2002 «Естественное и искусственное освещение». 

28. ГОСТ 12.0.003-74 Система стандартов безопасности труда. Опасные и 

вредные производственные факторы. 

29. Справочная 

книга 

для 

проектирования 

электрического 

освещения.Под ред. Г.М. Кнорринга. Л.,  «Энергия», 1976 – 384с.