Румянцева М.Ф. Москва, 2000.
4. Тәсілова Н. Статистикалық деректер және оны талдау әдістері // Қазақ
тарихы, №4, 2007, -34-39 б.
5. Тасилова Н.А. Статистика ғылымы және статистикалық деректерді талдау
әдістері // ҚазҰУ хабаршысы, №2 (45), 2007, -12-17 б.
2 кредит сағат
Дәріс №18
Тақырыбы: Қазақстан тарихына байланысты статистикалық деректер.
Дәріс мазмұны:
1.
Санақтың тарихи-топографиялық сипаты.
2.
Қазақстан территориясында есеп жүргізу ұйымдарының құрылуы.
Статистикалық деректің есепке алынатын, тіркелетін құжаттардан айырмашылығы,
статистикалық мәліметте кез-келген басқарманың шешімі үшін, кез келген аймақтағы
ұзақ уақытқа жоспарланған саясаттың шешімі үшін де, қоғам дық процестердің даму
үрдістерін анықтау үшін де маңызы зор. Ол мәліметтер ең алдымен өзіндік әдіс-
тәәсілдермен жинақталады, кейіннен арнайы маман статистиктер арқылы өңдеуден
өткізіледі де кез-келген салада нақты шешім өабылдауға көмектеседі. өйткені осы
деректер арқылы кез-келегн аймақатағы түрлі саланың сандық дамуы айқындалып,
оның жағдайы төмен, орташа, немесе жоғары екендігі анықталып, соған сай шешімдер
қабылданады.
Статистикалық деректердің басты құндылығы - олар зерттеушіге кең көлемде мәлімет
береді. Оларды әр салада дұрыс пайдалана білу зерттеушіге тарихи құбылыстардың
бірегейлігін, сабақтастығын, ерекшелігін оларға тән тарих ғылымының дамуындағы
заңдылықтарды анықтауға көмектеседі.
Статистикалық деректерге статистикалық зерттеудің барлық сатысыда пайда болған
мұрағат деректері мен жарияланған материалдар жатқызылады. Мұндай
материалдарға тек қана жарияланған сатистикалық еңбектер мен алғашқы өңделмеген
сатистикалық мәліметтер ғана емес, оған сол сатистикалық зерттеудің арнайы зерттеу
бағдарламасы, зерттеуге қатысты нұсқаулар мен ағымдағы туркеуге байланысты
құжаттар, алғашқы тіркеу құжаттары (оған тіркеу карточкасы, бланкілер, анкета,
формулалар, ведомосттер, түрлі есептер, сметалар және т.б. құжаттар жатқызылады).
Статистикалық деректің зерттеудің мақсатын және мәлімет алу әдіс-тәсілін
анықтайтын бағдарламалар, аранйы нұсқаулар және т.б. құжаттар статистикалық
зерттеудің дерегі бола алады. өйткені, барлық статистикалық зерттеулердің мақсат-
міндеттері, нәтижелерімен соңғы қортындысы, басылып, жарияланған статистикалық
жинақтардың сапасы осы құжаттардың мазмұнына тікелей тәуелді болады.
Статистикалық ақпараттарды жинау мен өңдеу жұмыстарын ұйымдастыру тәсіліне
қарай статистиканы 4 топқа бөлуге болады: бөлек ведомстволармен жинақталатын
статистика; Орталық статистикалық комитеттің статистикасы; земство статистикасы;
ғылыми мекемелердің ғылыми мақсатта жинайтын статистикасы;
ектің
Әдебиет:
1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 3-том. А., 2002.
2. Антонов С.И. Статистические источники по
истории СССР периода
капитализма. Москва, 1968.
3. Источниковедение: Теория. История. Метод. Источники Российской истории.
Учеб. пособие. // Данилеский И.Н., Кабанов В.В., Медушевская О.М.,
Румянцева М.Ф. Москва, 2000.
4. Тәсілова Н. Статистикалық деректер және оны талдау әдістері // Қазақ
тарихы, №4, 2007, -34-39 б.
5. Тасилова Н.А. Статистика ғылымы және статистикалық деректерді талдау
әдістері // ҚазҰУ хабаршысы, №2 (45), 2007, -12-17 б.
Апта №10
1 кредиттік сағат
Дәріс №19
Тақырыбы: Іс жүргізу материалдары.
Дәріс мазмұны:
1. ХVІІІ-ХХ ғ. басындағы іс-қағаздық құжаттардың пайда болуы және
дамуы.
3.
Іс қағаздарының құрылымы, түрлері және оның ерекшелігі.
I Петр тұсындағы әкімшілік реформалардың басты бағыты құжаттардың сыртқы
көрінісінөзгертуге негізделген еді. Указдардың бірқатарымен бағаналық құжаттатамалық
түрінен бас тартуы бекітілді. мысалы, 10 наурыздың 1702 ж арнаулы указында «... на Москве
и во всех городах царевичам и боярам и окольничим и думным и ближним и служилым и
иноземцам и купецким и чернослободским и всякоо чину людям челобитные о всяких делах
писать, и по етм челобитным в приказах всякие дела писать на гербовой листовой бумаге в
тетрадях, а по прежнему обыкновению на столбцах не писать, для тоо, чтоб в пркиазах
всякие челобитчиковы дела были в переплете в книгах, а не в столбцах». Қажет құжатты
іздеу бағаналық түрінде уақытты көп жұмсауды қажетсінді, сондықтан жаңа құжаттамалық
түріне көшу бұрын жасалған жазбаларын іздеуін тездетіп, нәтижесінде құжат жасау
процессін жеңілдетті.
Құжаттаманың жаңа түрі оның әшекендірілуіне әсер етті. Енді мәтін беттің екі жағына
да толтырыла бастады, ол іс жүргізу өлшемінің ұлғаюы жағдайында материалды үнемдеуге
көмектесті. Беттің сол жағында, әдетте, түзету, толықтыруылар, резолюция енгізуге орын
қалдырылды.
Жоғарғы және орталық басқару аппаратында жалпы сипаттағы іс жүргізу жүйесіндегі
түрлендірулер Ресейдегі абсолютизмнің орын алуымен сипатталды. 1711
ж Басқарушы Сенат
құрылып, Боярлық думасын ауыстырып заңкеңесберушілік орган функциясын атқарып
отырды.
Бұйрықтар орнына басқарудың орталық органдары коллегия келді. 1719 жылдан 1721
жылға дейін 12 коллегия құрылды. Жаңаланған іс жүргізу жүйесіндегі коллегиялардың
бұйрықтан жұмыстың жоғары ұйымдастырылуымен, құзыреттілігімен, істің бірыңғай
талқылануы мен шешуімен ерекшеленді. I Петр және оның ізін қуушылар коллегия нақты
сұрақтар шешуі процесін тездетіп, дұрыс шешімдер қабылдауына көмектеседі деп сенді.
I Петр тұсында мемлекеттік мекемелердің жұмысы мен іс жүргізіу процесі бірінші рет
заңды түрде бекітілді. 1832 ж «Свод законов Российской империи» басылуына дейін
коллегия өз жұмыснда 1720 ж Бас регламентті басшылықққа алып отырды. Бұл құжат
коллегияның жұмысының құрылымын, штатын, қызметті тұлғалардың құықтары мен
міндеттерін, жұмыстың және іс жүргізуінің жалпы тәртібін анықтап отырды. Кйеін бөлек
коллегиялардың регламенттері шыға бастады.
Бас регламент жалпы түрде басқару аппараты бірлігінің түрлі жазба қатынасының
жүйесін реттеп отырды. Ол бойынша, Сенат пен коллегия жоғарғы басшылық тарапынан
ұсыныстарды тек қана жазба түрінде қабылдауды міндеттеді. «Указдарды орындау жөнінде»
4 тарауында «Всякой президент (коллегия басш. – авт. ) должен все указы Его Велияества и
Сената, которые надлежат быть письменные и зарученные (қол қойылған – авт.), а не
словесные, неотложно исполнять ... ». Бұл талап монархтың Сенат, Синод және коллегияға
арнаған бұйрықтары дайындайтын Ресей империясының жеке канцеляриясының маңызының
және қызметтік хат алмасуының өсуіне алып келді. I Петрдің әкімшілік реформасы, әрине,
бұйрықтық іс жүргізу кезінде қалыптасқан жалпы құжаттаманың басты ағамын өзгерте алған
жоқ. Сенат пен коллегияға келесі құжат түрлері енді: 1) Император мен жоғарғы
мекемелерден 2) коллегияға тең құқылы мекемелерден промемория 3) төменгі органдардан
рапорт немесе жолдама 4) жеке тұлға мен белгілі бір сословиелік өкілінен арыз (челобитная)
