145
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
көрсетті, яғни Ілияс өзін алға қойған мақсаттарына
жете алатын қабілеті бар деп есептейді.
Ол шамадан аспайтын деңгейде өзімшіл, әлеуметтік
байланыстарға қызығушылық танытады. Мінезінің
акцентуация түріне (гипертиімді және аффектілі)
байланысты Ілияс елгезек, көпшіл, шектен тыс
тәуелсіз бола алады, бұл оның араласатын орта-
сына байланысты белсенді немесе енжар түрде
қатысатын жанжалдарының көзі болуы мүмкін.
Ол қуанышты оқиғаларға тез шаттануы, ал қайғылы
оқиғаларға тез мұңаюы мүмкін.
Ол тез тұтануы, ашуға бой алдыруы, сонымен
қатар туысқандарына, достарына бауырмалдық,
рақымдылық қасиеті, сезімдерінің шынайы, аль-
труизм жағдайда болуы мүмкін.
Интровертирлік мінез-құлықтың көп байқалуы
жасы үлкендер тарапынан жігері жасып
қалуға, сенімсіздіктің себебі болып табылатын
тұйықталуға, сыртқы байсалдылыққа, түсіндіріп
болмайтын қылықтарға, жалғыздыққа байланысты
болады. Ілияс сенімді қарым-қатынас жасағанды
жақсы көреді, бірақ жасы үлкендердің оның жігерін
басатын тегеурініне қарсы тұра алмайды.
Ілияс өзінен жасы үлкендерге тез көнуі мүмкін,
шұғыл жағдайларда бір сәттік көңіл-күйдің, тым
қатты ашуланудыңжетегінде кетуі мүмкін. Бұл К.
Ілиястың анасы –А. К. Сайранға жүргізілген зерт-
теулер арқылы расталатын отбасындағы тәрбиеге
байланысты. Әдістеме қорытындысы анасының
абыройы тым жоғарыекенін, ол басымдық
көрсететінін, әкесінің тәрбиеге «қатыспайтынын»,
оның отбасының шаруасына араласпайтынын, бала
жігерінің басып тасталатынын, оның қарсылығын
жеңетіндігін көрсетті.
Бұндай қарым-қатынас әкесіз бала тәрбилеп
жатқан анаға тән, себебі олар баладан «айырылып
қалудан» қауіптенеді және олар ата-ана мен бала-
лар арасында тең қарым-қатынас құрады, баланың
дамуын тездетуге тырысады, олардың дұрыс агрес-
сиясын, жігерін басып тастайды, сол арқылы бала-
ларын көптеген жағдайда өздеріне сенімсіз әрі же-
текке ергіш қылады.. Әдістердің қорытындылары
жоғарыда айтылғандарды растайды.Сондай-ақ
ондай қарым-қатынас отбасы менталитетіне сай
Ілиястың ағаларына қалтқысыз бағынуының
ықпалымен де нығайтылады.Отбасылық қарым-
қатынасты талдауда жобалық әдістердің деректері
отбасы мүшелері арасында жоғарғы эмоционал-
ды байланыс бар екенін, бірі- біріне мейірімді
қарайтынын, бірін-бірі қорғайтынын, бір-біріне
сенетінін, бірақ тәрбиелеудің ерекшеліктері
бұзылғанын көрсетті.
Сөйтіп, зерттеу кәмелетке толмаған бала (К.
Ілияс) баланың әл-ауқатына қауіпті қиын жағдайда
(жәбірленушіден алқаны үзіп алған жасөспірімдер
тобында болды) жоғарыда көрсетілген себептердің
кесірінен жігерсіздік танытуы және өзінің
көзқарасын қорғай алмауы мүмкін екенін көрсетті.
Ұсынылады:
1. Айыпталушының еркін дамыту, жауапкершілік
сезімін арттыру және қалыпты өмірдегі өз
әрекеттерінің себептеріне назар аударуы бой-
ынша түзету жұмыстары.
2.
БӘБ (Балаларды әлеуметтік бейімдеу)
орталығы жасөспірімнің отбасында өсу
ерекшеліктеріне байланысты ең төмен жазалау
шарасын қолдануды өтінеді және жасөспірімге
әлеуметтену мүмкіндігін беру қажет деп санай-
ды.
30.10.2008 ж.
Психолог
Н.А.Красникова
Әлеуметтік педагог
Ж.М.Мұқажанова
2-мысал
Астана қаласы кәмелетке толмағандар
істері жөніндегі соттың сұранысы бойынша
кәмелетке толмаған Ш.Әнелді әлеуметтік-
психологиялық зерттеу қорытындысы
(қылмыстың құрбаны болған балалар)
Баланың аты-жөні: Ш. Әнел
Жасы: 7 жаста
Сұранысқа сәйкес психологоиялық зерттеу
деректері: 14.11.2009 жылы Астана қаласының
Балаларды әлеуметтік бейімдеу орталығында Ш.
Әнелге психологиялық зақым алған-алмағанын
анықтау үшін экспериментальды-психологиялық
зерттеу жүргізілді және бала мен ата-ана қарым-
қатынасына диагностика жасалды.
Зерттеу жүргізген кезде баланың өзіндік көңіл-
күйінің шамасы бойынша орташа мән алынды, яғни
сыналатын жүктеме адекватты, бірақ белсенділік
бойынша жоғарғы балл баланың жай-күйінің
ширығып тұрғанын көрсетеді, бұл жағдайда бала
барынша тиімділікке бағытталған және жаңаны
қабылдауға дайын.
Зерттеу мынадай көрсеткіштер бойынша зақымнан
кейінгі күйзеліске шалдығу белгілерінің жоқтығын
растайды:
•
физиологиялық (іш ауруы, жүрек айну, құсу,
несеп шығарудың, ұйқының бұзылуы, тартылу-
лар)
•
когнитивтік, жады диагностикасы: Жады
өте жақсы дамыған, көлемді ақпараттың
есте сақтау туралы тапсырма берген кез-
де қиындықтар туындамайды; ойлау қабілеті
жақсы дамыған, маңызды белгілерді, объектілер
мен жағдайларды ерекшелеу қиындық