семинары, мектептік лекциясы, лабораториялық-практикалық т.б. формалары
жатады.
Біз бұған дейінгі шағын монография түріндсгі әдістемелік
еңбектерімізде (194) Қазақстан тарихынан оқытудың мұндай түрлеріне
тоқталған жоқпыз. Оның басты себебі ол кезде мұғалімдер мен оқушылар
үшін қосымша құралдардың жоқтығы еді. Қазір мұндай құралдар жеткілікті.
Қазақстан тарихының мектептік себепары. Әдетте кейбір мұғалімдер
семинарды
оқытудың
конференция-сабақ,
қайталау
сабақтарымен
шатастырады, Ондай жаңылысуларға жол бермеу үшін төмендегі
жағдайларды ескеру керек.
Семинарды конференциямен жаңылыстыру тәжірибеде кездесетін
қателіктердің бірі. Ұжымдық талқылаусыз семинар болмайды. Тағы бір
қателік - семинарды қорытынды-қайталау сабағымен жаңылыстыру: онда
оқушылар тек тақырыпта оқып үйренген материалға ғана сүйене отырып
сөйлейді.
Үшінші қателік - семинарды лабораториялық-практикалық сабақтармен
шатастыру. Осы жағдайлар мектептік семинардың кейбір белгілерін атап
көрсетуді қажет етеді.
а) семинарға әзірлену барысында оқушылар жаңа шыққан әдебиеттерді,
алғашқы деректерді өздігінен оқып үйренеді; семинарда міндетті түрде жаңа
материалды да оқып үйрену көзделеді;
ә) семинарда жоспардағы негізгі мәселелер бойынша ұжымдық талқылау
жүзеге асады.
Сонымен семинардың алдында барлық оқушы өздігінше жұмыс
істеулері қажет. Тіпті, жекелеген оқушылар мұғалімнен ерекше, жеке
тапсырмалар алған күнде де, қалған оқушыларға өздігінен жұмыс істеуді
және оны қорытындылауды мақсат етеді.
Қазақстан тарихынан мектептік семинар 8-11 сыныптарда оқу жылында
3-4 рет ұйымдастырылса жеткілікті. Алынған тақырыптың көлемі мсн
мазмұнына қарай бір не екі сағаттық болып ұйымдастырылуы мүмкін.
Семинардың тақырыбын таңдағанда төмендегілерді ескергсн дұрыс.
1) Семинар көбіне енді оқытылатын жаңа тақырып бойынша
ұйымдастырылады, бірақ онда қарастырылатын бірқатар мәселелср
оқушыларға бұрыннан таныс болғаны тиімді.
2) Алынған тақырып білімдік, тәрбиелік, оқушылардың ойлау
қызметін дамытушылық жағынан маңызды әрі қызықтыратын болуы тиіс.
Демек семинардың өтілін жатқап үлкен тақырыптың орта тұсында немесе
соңғы жағында ұйымдастырылғаны тиімді.
3) Барлық оқушыда оқулыққа қоса 2-3 қосымша әдебиет болуы керек.
4) Оқушыларда
өздігінше жұмыс
істеудің бірқатар
біліктері
қалыптасқан болуы тиіс: қысқаша хабар, баяндама жасау, талқылауға қатысу,
басқа адамның жауабына пікір айту т.б.
Қазақстан тарихынан мұндай тақырыптар жеткілікті. Мәселен, қазір 9
сыныпта пайдаланылып жүрген бағдарлама бойынша 1837-1847, 1836-1838
жылдардағы және XІX ғасырдың 50- жылдарындағы қазақ шаруаларының
патша өкіметінің отарлық саясатына қарсы ұлт-азаттық қозғалыстарына 3
сағат уақыт бөлінген. Бағдарламаға сәйкес оқулықта да тарихи материал үш
тақырыпшамен берілген (Ж.Қасымбаев. Қазақстан тарихы. 9. Алматы,
"Рауан", 1998, бесінші басылымы, §9, §10, §11). Осы үш тақырыпты
оқытудың семинар формасымен 2 не 3 сабақта өтуге болады. Әрине алғашы
сабақ түгелге жуық Кенссары Қасымұлы бастаған қозғалысты жан-жақты,
тереңірек оқытып үйренуге арналады, ал қалған екі тақырыпша бойынша
семинар ұйымдастырылады. Семинар-алғашқы тақырыпты қайталауға да,
кейінгі екі тақырыпшаны толық оқытып үйретуге де мүмкіндік береді.
Өйткені, бұл тақырыпшалардың мазмұны бір-бірімен тығыз байланысты, әрі
қосымша пайдаланатын әдебиеттер де жеткілікті.
Семинарды дайындауға және өткізуге төмендегідей әдістемелік талаптар
қойылады:
а) Семинардың болатыны 3-4 апта бұрын оқушыларға ескертіледі,
қаралатын мәселелер, міндетті және қосымша әдебиеттер тізімі
беріледі. Бір сағаттық семинарға 3-4 сұрақ жеткілікті;
ә) Оқушылардың келісімімен негізгі және қосымша баяндамашылар
белгіленгені дұрыс. Міндетті, қосымша әдебиеттерді оқушылардың бәрі
оқиды, оған қоса шағын кітапша не бір-бір мақала оқыса өте жақсы;
б) мұғалім баяндамашыларға кеңес-консультация береді, әдебиеттер
таңдауына,
кітапханада
каталогтар
мен
ғылыми,
мемуарлық
әдебиеттермен жұмыс істеуіне, үзінділер, шифрлар, фактілер, сөздіктер
алуына, библиография жасауына көмектеседі;
в) мұғалімнің өзі де жақсы дайындалуы тиіс. Семинардың
мақсатын дәл анықтап, жоспарын ойланып жасайды, уақытты дұрыс
пайдалануды жоспарлайды. Ұсынылған әдебиеттердің бәрін өзі оқып
шығады, кіріспе, қорытынды сөзін, әр сұрақ бойынша сөйлейтін
сөздерін күні бұрын ойланады.
Мектептік лекция. 9-11 сыныптарда кейбір тақырыптарды лекция етіп
өткізуге болды. Ол үшін төмендегідей жағдайлар қажет:
1) тақырып көлемді әрі күрделі, қоғамдық - саяси мазмұны бар,
құбылыстар мен оқиғалардың заңдылығын ашып көрсететін, жан-жақты,
терең ғылыми талдауды қажет ететін ("30 жылдардағы Қазақстанның
қоғамдық-саяси өмірі," 10 сынып; "Тәуелсіз Қазақстанның ішкі жағдайы" -
1992-1995 ж.ж., 11 сынып т.б.) болуы тиіс;
2) бағдарламалық материалдың теориялық жағы басым болса ("ҚР-
ның келешектегі қоғамдық-саяси дамуы", Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-
2030" еңбегін пайдалана отырып);
3) жыл аяғында өтілген материалды қайталау кезінде, әсіресе тарих
пен "Адам және қоғам" пәндсрінен мектеп бітіретін сыныпта шолу
лекциялар ұйымдастыруға болады.
Мектеп лекциясына қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар:
1) лекция оқушыларды пәнге қызықтыруда, олардың саяси-қоғамдық,
тарихи білімдсрін толықтыруда, дүниеге ғылыми көзқарасын, тарихи
ойлауын қалыптастыруда маңызды рол атқарады. Мұның өзі мұғалімге үлкен
