«Тарихты оқыту әдістемесі» пәні бойынша дәрістер конспекті Тақырып№1: Кіріспе

сыныппен, оның оқуға дайындық деңгейімен, оқушылардың қызығушылығы 

мен  бейімі,  ерекшеліктерімен,  ал  жұмысты  жаңа  бастаған  мұғалім  үшін  оқу 

орнының ерекшелігімен (мектеп, лицей, дарын мектебі т.б.) танысу. 

Осындай  жалпы  танысудан  соң  мұғалім  тікелей  сабақ  өткізуге 

дайыңдалады;  өткен  сабақтың  нәтижесін  талдайды;  сабақ  мақсатын 

нақтылап,  оның  құрылымы  мен  типін  анықтайды.  Оқу  материаддарын, 

әдістері  мен  тәсілдерін  тандайды,  сонымен  бірге  қолдануға  қажет  деп 

есептеген  дидактикалық  материалдар,  көмекші,  техникалық  құралдарды 

іріктейді;  сабақ  барысында  оқушылармен  дербес  және  жаппай  жүргізетін 

жұмыстардың мазмұнын анықтайды; сабақтың жоспарын жасайды. 

Мұғалім 

факультативтік 

курс 

сабақтарын 

ұйымдастырғанда 

оқушылармен  қосымша  жұмыс  жүргізіп,  оларды  материадды  терең  оқып-

үйренуге бағыттайды. 

Сабақ  жүргізу  оқушылардың  дәптерін  және  жазба  жұмыстарын  

тексерумен  ұштасады.  Ол  мынадай  бағыттарды  қамтиды;  жазба  жұмысы 

мазмұнының  дұрыстығы  мен  жазба  жұмыстың  орындалуын  тексеру; 

жазылым  мен  тыныс  белгілер;  орындалған  жұмысқа  баға  беру  және  дәптер 

мен  жазба  жұмыстарын  тексерудің  нәтижелеріне  талдау  жасау;  тексеру 

нәтижелерін есепке алып, салыстыру. 

Тарихшы  мұғалім  қызметінің  мазмұны  сынақтар  мен  емтихандар 

алуды  ұйымдастыруды  да  қамтиды;  ол  —  сынақ  алдындағы  және  емтихан 

алдындағы  қайталауды  ұйымдастыру;  сынаққа  қиындық  деңгейі  әртүрлі 

тапсырмалар  дайындау;  жауаптарды  бағалау;  сынақ  алудың  түрі  мен 

әдістерін  айқындау;  қосымша  берілетін  сұрақтар  дайындау  сияқты 

жұмыстардан тұрады. 

Мұғалімнің  тарих  кабинетіндегі  жұмыстары  кабинетті  безендіру, 

лаборанттың  жұмысын  ұйымдастыру,  дидактикалық  материалдар,  көмекші 

құралдарды  жинап,  жүйелеу  және  сақтау,  сабақ  және  сыныптан  тыс 

жұмыстарды  жүргізуге  кабинелі  және  ондағы  материалдарды  пайдалану 

сияқты көптеген әрекеттерден тұрады. 

Тарихшы мұғалімнің әдістемелік жұмыстарыньщ мазмұны да біршама 

күрделі.  Ол  жұмыстардың  мынадай  түрлерін  атап  айтуға  болады:  өзге 

мұғалімдердің  сабағына  қатысу  және  талдау  жасау,  мектептік,  аудандық 

әдістемелік бірлестіктердің жұмысьша қаіъісу, өз тәжірибесін жазып шығару; 

жарыссөзге,  баяндамаға  дайындалу,  сабақтың,  ашық  сабақтың  талдамасын 

дайындап,  мақала  жазу,  көмекші  құрал  жасауға  қатысу,  педагогикалық 

эксперимент  жасап,  оның  нәтижелерін  талдау,  дербес  әдістемелік 

тақырыппен  жұмыс  жасап,  алынған  нәтижелердің  теориялық  және 

практикалық маңызына баға беру. 

Тарихшы  мұғалім  қызметі  мазмұнының  түрлері  оның  жұмыс  істеген 

білім  беру  мекемесінің  —  қалалық,  ауылдық,  лицей,  тереңдетіліп 

оқытылатын мектеп — жағдайына қарай толықтырылуы мүмкін. 

Тарихты оқыту — шығармашылық қызмет 

К.Д.Ушинский  педагогикалық  қызметті  "...практикалық  өнердің  бір 

түрі"  деп  бағалаған  еді.  Мұғалім  мамандығының  шығармашылық  сипаты 

оның  еңбегінің  үнемі  даму  жағдайында  болатын  өзгермелі  табиғатынан 

туьшдайды. Олай дейтініміз, тарих пәнінің бағдарламасы жаңаланады, жаңа 

педагогикалық  идеялар  мен  оқу  әдістері  пайда  болады,  оқытуды 

ұйымдастыру  түрлері  жетілдіріледі.  Оқыту  мен  тәрбиелеу  процесінде 

оқушының  өзгеруі,  дамуы  мұғалім  әрекетінің  мазмұны  мен  сипатын  үнемі 

өзгертіп  отыруды  талап  етеді,  оқу-тәрбие  процесінде  үнемі  жаңа 

педагогикалық міңдеттерді шешумен айналысуға итермелейді. 

Бұл  міндеттерді  шешудің  көптеген  құралдарының  арасынан  ең 

түйіндісін  тақдап  алу  үшін  тек  тарих  саласында  білім  мен  дағдыларының 

жеткілікті болуы, педагогика, психология және оқыту әдістемесін жетік білуі 

жеткіліксіз,  сонымен  бірге  өз  қызметін  шығармашылық  ізденіс  деңгейінде 

атқара алатын қабілеттілік те қажет. 

Тарихшы  мұғалім  әдістемелік  құралды,  оқыту  мен  тәрбиенің  мақсаты 

мен  мазмұны,  оқушылар  әрекетін  ұйымдастырудың  әсідістері  белгіленген 

дайын  сабақ  жоспарлары  мен  ұсыныстарды  пайдаланғанмен  де  оларды  өз 

мәселесіне  бейімдеп,  жаңадан  ой  тлегінен  өткізеді.  Мұның  өзі 

шығармашылық ізденістің көрінісі. 

Мұғалім мамаңдығының ерекшелігі оның тарихты оқытуда оқу-тәрбие 

міндеттерін  шешуден  туындаған  педагогикалық  тығармашылығының 

мазмұнынан туындайды. Белгілі бір педагогикалық тиімділікке жетуді мақсат 

етіп  қойған  мұғалім  оқушының  дербес  танымдық  әрекетін  ұйымдастырып, 

алған  білімдерін  қорытып,  тарихи  құбылыстардан  қорытынды  ой  түйіндей 

алатын дәрежеге жеткізуі тиіс. 

Жұмысты  жаңа  бастаған  тарихшы  мұғалімге  шығармашылық  ізденіс 

қиын  және  күрделі  болады.  Бұл  оның  нақты  педагогикалық  жағдайда  алға 

қойған  мақсатына  негізінен  өзінің  еңбегімен  қол  жеткізуге  мәжбүр 

болатындьгғьшан туындайды. Осы қиыншылықтан жалтарып, оңай жол іздеу 

— шығармашылық дамуды тежейді. 

Мұғалім қызметінің ең маңызды кезеңінің бірі — өзінің педагогикалық 

қызметіне  талдау  жасап,  баға  беруі.  Бұл  әрекет  педагогикалық  мақсат  пен 

құралдың,  қажетті  жағдай  мен  мүмкіндіктің  арасыңцағы  қарама-

қайшылықты,  өзінің  қызметіңде  орын  алған  олқылықтар  мен  кемшіліктерді 

анықтауға мүмкіндік береді. 

Өзінің  тұлғалық  сапаларына  өзі  талдау  жасай  алған  мұғалім  өзінің 

педагогикалық  әрекетіне  түзету  жасап,  оған  шығармашылық  тәсілдер 

енгізеді.  Сол  сияқты  білімі  мен  біліктілігін  көтеріп,  қазіргі  заманғы 

педагогикалық  және  тарихи  білімінің  дамуы  мен  өскелең  қоғамның 

талаптарына сай тұрақты кәсіптік есуді қамтамасыз ете алады. 

 

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 

1.  Тарих мұғаліміне қойылатын талаптар? 

2.  Мұғалімнің мінез-құлқына қойылатын талаптар? 

3.  Тарихты оқытуда шығармашылық қызметтің ролі? 

4. 

Мұғалім қызметінің ең маңызды кезеңдерінің бірі?

 

 

Тақырып№15: Тарих кабинеті 

Дәріс мақсаты: Тарих кабинетінің оқу үрдісінде орнын көрсету 

1.  Тарих кабинетін ұйымдастырудағы негізгі педагогикалық және 

дидактикалық талаптар  

2.  Тарих пәні бойынша оқу үрдісін ұйымдастырудағы тарих кабинетінің 

функционалды мүмкіншіліктері   

3.  Тарих кабинетінің жабдықталуы 

 

Тарих  кабинеті  –  мектептегі  идеялық-саяси  жұмыстың  базасы,  оның  басты 

міндеті  мемлекеттік  саясатты  жүйелі  түрде  көрнекі  насихаттау  болып 

табылады.  Бұл жұмыс техникалық оқыту құралдарын кең көлемде қолдану, 

өздік  және  практикалық  жұмыстар  жүргізу,  кітаптар,  анықтама  және  тарату 

материалдарын пайдалану  арқылы жүзеге асырылады.  

 

Тарих  кабинеті  ТОҚ  жабдықталады:  компьютер,  магнитофон, 

бейнемагнитофон, графпроектор, экран. 

Кабинетті әдістемелік қамтамасыз ету: 



 

көрнекі материалдар; 



 

жеке жұмыс істеуге арналған дидактикалық материалдар; 



 

тарату материалы. 

Тарих пәніне арналған оқу құралдары дайын және қолдан даярланған болуы 

мүмкін: 



 

қабырғаға ілетін тарихи карталар; 



 

көрсету картиналары мен кестелер; 



 

көрнекі көрме құралдары (выставочные наглядные пособия (кішкентай 

көлемдегі 

көшірмелер, 

атластар 

және 

нұсқалы 

карталар, 

фотографиялар); 



 

көлемді көрнекі құралдар (үлгілер, макеттер, муляждар, диорамалар); 



 

мәтіндік құралдар: кітаптар, кітапшалар, журналдар, газет және журнал 

материалдарының қиындылары; 



 

өлкетану көрмелері немесе кабинеттің мұражайлық бұрыштамалары; 



 

тұпнұсқалар және өткен жылдардан жиналған құжаттар. 

Жалпы білім беретін мекемелерге қойылатын талаптар  

1.  Жалпы  білім  беретін  мекемелердің  ғимараттары  көліктің  жүру 

арақашықтығы 100-170 метр болатын, квартал аралық өтетін жерден 

шеттетілген, шағын ауданның квартал аралық аумағында орналасуы 

тиіс.   

2.  Жалпы  білім  беретін  мекемелердің  квартал  ішіндегі  жолдардағы 

автокөліктердің  ара-тұра  (тұрақты  емес)  қозғалысы  мектеп 

аумағының  шекарасынан  жолға  дейін  ең  кем  дегендегі  ара 

қашықтығы 15 метрден 25 метрге дейін болған жағдайда ғана мүмкін 

болады. .  

3. Квартал  ішінде  және  әсіресе  кварталдар  арасындағы  шығатын 

жолдарда мектептердің орналасуына жол берілмейді.  

4. Мектептен 

3 

километр 

қашықтықта 

тұратын 

оқушылар 

тасымалданады.  Село  оқушыларын  тасымалдауды  арнайы  мектеп 

көлігі жүзеге асырады.   

5.  Көліктік  қызмет  көрсетілуі  мүмкін  болатын  қашықтықтан  алыста 

тұратын  оқушылар  үшін,  сондай-ақ  көлікке  қол  жетімділік  болмаған 

жағдайда,  күн-райы  қолайсыз  болған  кезде  мекеменің  жалпы 

сыйымдылығынан  10  %  орын  есебінен  мектеп  жанындағы  интернат 

қарастырылуы тиіс.   

Жалпы білім беретін мекемелердің аумақтарына қойылатын талаптар  

1. Жалпы білім беретін мекемелер қызыл линияға дейін мекеме ғимаратынан 

25  метрден  кем  емес  қашықтықтағы  өзінің  жер  телімі  болуы  тиіс  (2-

қосымша).   

2.  Жер телімдерінің алаңдары мекеменің сыйымдылығына байланысты және 

2.07.01-89 СН және Е сәйкес қабылданады.  

3.  Жер  телімінің  аумағы  биіктігі  1.5  метрлік  дуалмен  қоршалып,  жан-

жағына гүлдер отырғызылуы тиіс.   

4.  Жер телімі аумағының кем дегенде 50 % гүл отырғызылуы тиіс. Аумақты 

жасылдандыру  кезінде  улы  жемісті  жидектер  мен  ағаштар  отырғызуға 

тыйым салынады.  

5.  Жер  телімінде  мынадай  аймақтар  бөлінуі  тиіс:  оқу-тәжірибелік,  дене 

шынықтыру – спорттық, демалыс, географиялық алаң, шаруашылық.  

6.  Оқу-тәжірибелік алаң жер телімінің 25 % кем емес алаңын құрау тиіс. Ол 

қала  мектептерінде  биология  және  химия  кабинеттерімен  органикалық 

түрде  қатысты  жер  телімдерінде  павильондар,  жылыжайлар  салу  есебінен 

қысқаруы мүмкін.     

7.  Дене  шынықтыру – спорт зоналары мекеме ғимаратынан 25 метрден кем 

емес қашықтықта орналасуы тиіс. Оны оқу кабинеттерінің терезе жақтарына 

қарай  орналастыруға  жол  берілмейді.  Спорт  зонасын  жабдықтау  дене 

шынықтыру  бойынша  оқу  бағдарламаларын  орындауды,  сондай-ақ 

спорттық  секциялық  сабақтар  мен  сауықтыру  іс-шараларын  өткізуді 

қамтамасыз ету қажет.   Спорттық - ойын алаңдарына қатты төсеніш, футбол 

алаңдарына – жасыл шөп төсеніштері төселуі тиіс.  

8.  Демалыс  зонасы  баққа,  гүлдерге  жақын  орналасып,  спорттық  және 

шаруашылық  зоналарынан  шетте  орналасуы  тиіс.  Ол  жерде  қозғалмалы 

ойындар  мен  демалу  үшін  алаңдар  болуы  тиіс.    Қозғалмалы  ойындар  мен 

тыныш демалуға  арналған  алаңдар  ғимаратқа  жақын орналасып,  оқытудың 

әр деңгейіндегі оқушылар үшін бөлек болуы тиіс.   

9.  Географиялық  алаң  мектеп  географиясының  материалдық  базасының 

қажетті  құрылымы.  Тегіс  участкіде  алаңы  12х12  метр  жерде  орналасады. 

Мектеп ғимаратынан, ағаш, талдардан шетте, полюске қарай бағытталған.  



 

биіктікті өлшейтін құрал – бағана; 



 

гномон; 



 

қашықтық және аудан эталондары; 



 

метеорологиялық  будка  солтүстікке  қараған  шығатын  есігі  бар 

оңтүстік бөлігіне орнатылады; 



 

флюгер; 



 

жауын-шашын өлшеуіші; 



 

көлбеу күн сағаттары. 

10.  Шаруашылық  аумағы  жалпы  білім  беретін  мекеменің  ғимараты  35 

метрден  кем  емес  қашықтықтағы  учаскенің  шекарасымен  асхананың 

өндірістік  ғимаратында  шығатын  жағында  орналасып,  айналасы 

жасылдандырылып, көшеге шығатын жеке есігі болуы тиіс.  

11.  Қоқыс  жинағыштың  қақпағы  қатты  тығындалып,  жабылуы  тиіс.  Оларды 

асханадан 25 метр кем емес қашықтықта бетондалған алаңда орнатылады.   

12.  Участкіге  кіру  және  шығу,  аула  әжетханаларына  баратын  жол 

асфальтпен,  бетонмен  және  т.б.  қатты  төсемдер  төселуі  тиіс.  Мектеп 

ғимаратына  дейінгі  кіреберіс  100  метрден  кем  емес  қашықтықтан  бастап 

қатты төсемдермен жабылуы тиіс.  

13.  Ғимарат аумағы, кіреберіс жолдары түнде жарық болуы тиіс.. 

Мектеп ғимаратына қойылатын талаптар  

1.  Ғимарат 3-қабаттан жоғары болмауы тиіс. Қалаларда құрылыстардың 

тығыз  орналасу  шартында  4-қабатты  мектеп  салуға  рұқсат  беріледі. 

Жалпы  білім  беру  мекемелерін  бұрын  салынған  4-5  қабатты 

ғимаратқа  орналастыру  кезінде  төртінші  және  бесінші  қабаттар 

оқушылардың сирек баратын кабинеттері ретінде берілуі тиіс.  

2.  Бөлмелерді  жинақтау  міндетті  оқу  пәндерін,  сондай-ақ  бір,  екі-үш 

пәндерді  тереңдетіп  оқытуға  арналған  бағыттар  бойынша  саралау 

және  олардың  қызығушылықтарына  сәйкес  оқушылардың  таңдауы 

бойынша  қосымша  пәндерді  оқыту  үшін  жағдай  жасау  қажет.  Оқу 

сыныптары  айқай-шу  мен  иістердің  көзі  болып  табылатын  бөлмеге 

жақын орналаспауы тиіс. 

3.  Кабинеттердің  ауданы  жалпы  жұмыс  нысандары  мен  жеке 

сабақтарды  өткізу  кезінде  1  оқушыға  арналған  2,5  шаршы  метрді 

ескере отырып, қабылданады. 

4.  Ыңғайластырылған  ғимараттарға  мектептерді  орналастыру  кезінде 

ғимараттардың  міндетті  түрдегі  жиынтығы  болуы  тиіс:  оқу 

сыныптары,  дене  тәрбиесімен  шұғылдануға  арналған  зал,  асхана 

немесе  буфет,  медпункт  немесе  медициналық  қамтамасыз  етуге 

арналған  бөлме,  әкімшілік-шаруашылық  бөлмесі,  санитарлық 

желілері, дәліз бен гардероб. Ғимараттың алаңы жалпы білім беретін 

мекемелердің  түрінен, оқушылардың саны мен жасы, сыныптардың 

саны  есебінен  аумақтық  Мемлекеттік  санитарлық  қадағалау 

орталығының келісімі бойынша анықталады.    

5.  Оқу  бөлмелері  мен  зертханаларды  ғимараттың  жертөле  қабатында 

орналастыруға  тыйым  салынады.  Мектептерде  гардероб  әр  сынып 

үшін жәшіктермен міндетті түрде жабдықталып, 1 қабатта орналасуы 

тиіс. Гардеробты оқу бөлмелері мен дәліздерді орналастыруға үзілді-

кесілді  тыйым  салынады.      Гардеробтар  киімдерге  арналған  киім 

ілгіштермен  және  аяқ-киімге  арналған  жәшіктермен  жабдықталуы 

тиіс. 

6.  Әрбір  қабатта  ұл  балалар  мен  қыз  балаларға  арналған  санитарлық 

желілер болуы тиіс. Душ, санитарлық желілер, жуынатын бөлмелерге 

керамикалық плиткалар төселу тиіс. Цемент, мрамор немесе басқа да 

осыған ұқсас заттарды пайдалануға тыйым салынады.   

7.  Селолық  мектептерде  сыныптардың  аз  толымдылығы  кезінде  оқу 

кабинеттерін  2  пәнге  пайдалануға  рұқсат  беріледі.  Мына  пәндерді 

бір-бірімен  бірлестіру  аса  қолайлы  болып  табылады:  химия-

биология,  математика-биология,  математика-сызу,  сызу-бейнелеу, 

тарих-география, әдебиет-шетел тілі.  

Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар  

1.  Мекеме  аумағы  үнемі  таза  болуы  тиіс.  Жанатын  материалдардың 

қалдықтары,  жерге  түскен  жапырақтар  мен  құрғақ  шөптерді  үнемі 

жинап, мекеме аумағынан шетке шығару керек. Ғимаратқа және сумен 

қамтамасыз ету желілеріне қараған жолдар, жүретін жерлер және кіре 

берістер,  сондай-ақ  өрт  сөндіруге  арналған  керек-жарақтар  мен 

жабдықтар тұратын орындар әрқашанда бос болуы тиіс.    

2.  Ғимараттар 

арасында  өртке  қарсы  үзіктер  материалдар  мен 

жабдықтарды  жинау,  сондай-ақ  автокөлік  тұрақтары  үшін 

пайдаланбауы тиіс.  

3.  Сыныптар,  кабинеттер,  шеберханалар,  жатын  бөлмеле  мен  басқа  да 

бөлмелерде  жиһаздар  мен  жабдықтарды  орналастыру  адамдарды 

апатты  жағдайда  шығаруға  және  өрт  сөндіру  құралдарына  кедергі 

келтірмеуі тиіс.  

4.  Шатырларда  қойма  (терезе  көсегін  сақтаудан  басқа),  мұражай, 

кептерхана,  шеберхана  және  т.б.  жасауға,  жылыту  үшін  шымтезек, 

жоңқалар, ағаш үгінділерін пайдалануға тыйым салынады.  

5.  Білім беру ұйымдарының ғимараттарында: 



 

Қабырғалар  мен  төбелерді,  апатты  жағдайда  шығатын  жолдарды 

(рекреацияларды, баспалдақ торларын, фойені, вестибюльдерді, 

дәліздерді  және  т.б.)  жөндеу  үшін  (сырлау)  жанатын 

материалдарды пайдалануға;   



 

Жылыту  үшін  қолдан  жасалған  жылыту  құрылғыларын  қолдануға 

тыйым салынады.  

6.  Ішкі  өрт  сөндіру  крандарына  оқтын-оқтын  техникалық  қызмет 

көрсетіліп, су жіберу арқылы жұмысқа қабілеттілігі тексерілуі тиіс.  

7.  Ішкі 

су 

құбырларының 

өрт 

сөндіру 

крандары 

шкафтарға 

орналастырылып,  пломба  салынып,    қолғаптармен  және  ұңғылармен 

жабдықталуы тиіс.  

8.  Өрт  сөндіру  автоматикасына  техникалық  қызмет  көрсету  өрт  сөндіру 

құрылғыларын,  өрт  және  күзет    өрт  сигнал  берушілеріне  реттелген 

техникалық  қызмет  көрсету  бойынша  жұмыстарды  ұйымдастыру  және 

жүргізу Нұсқаулықтарына сәйкес жүргізілуі тиіс.  

9.  Білім  беру  ұйымдары  ғимараттары  өрт  сөндіру  құрылғылары  мен  өрт 

сөндіру  крандарымен  жабдықталғанына  қарамастан  алғашқы  өрт 

сөндіру құралдарымен жарақтануы тиіс.  

10. Өрт  посттары  алғашқы  өрт  сөндіру  құралдарымен  жабдықталады: 

сыйымдылығы  10  литр  көпіршікті  немесе  сыйымдылығы  5  литр 

болатын  түйіршікті  өрт  сөндіргіштер,  шелек,  балта,  қосымша  сатылар, 

сыйымдылығы 0,25м³ суы бар бөшкелер.     

11. Өрт  сөндіруге  қатысы  жоқ  шаруашылық  және  басқа  да  қажеттер  үшін 

алғашқы өрт сөндіру құралдарын пайдалануға тыйым салынады.  

12. Ғимараттардан  апатты  жағдайда  шығу  жолдары  жасыл  фонда  «Шығу» 

деген ақ бояумен боялған жарық көрсеткіштерімен көрсетілуі тиіс.  

 

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар: 

1.  Тарих кабинетін ұйымдастыруда қандай негізгі педагогикалық және 

дидактикалық талаптар қойылады?  

2.  Тарих пәні бойынша оқу үрдісін ұйымдастырудағы тарих кабинетінің 

функционалды мүмкіншіліктері неде?  

3.  Тарих кабинетінің жабдықталуы неден тұрады?