Хронологиялық даталар үшке бөлінеді: Негізгі даталар: Ұлы Қазан
социалистік революциясы, Ұлы Отан соғысы, КСРО-ның ыдырауы т.б. және
тірек даталар - белгілі бір тарихи дәуірді оқығанда үнемі ескерілетін,
қайталанатын дата -екінші дүние жүзілік соғыстың аяқталуы 1945 ж. Негізгі
даталар білім ретінде өмір бойы керек (қазақ халықының қалыптасуы,
олардың мемлекет болып құрылған уақыты т.б.), ал кейбір тірек даталар
тарих курстарын бүкіл мектептік тарих ионін оқып бітіргенше керек болады.
Сондықтан да хронологиялық даталарды есте сақтаудың әдістемелік
жолдары да көп (карта, дәптер, қашан, ұзақтығы, неше жыл өтті, неше жыл
ілгері кейін, хронологиялық тағы басқа да таблицалар, карточкалар, картаға
аппликациялар шаншу, - стрелка, жылы).
Тарихи түсініктерді қальптгастыру. Тарих пәнінің көптеген пәндерден
ерекшелігі
-
негізінен
өте
ертедегі
фактілерді,
оқиғаларды
баяндайтындығында. Оларды құр атап айта салсақ оқушыда ешқандай білім
қалыптаспайды. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның, фактінің
бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға туралы
түсінік қалыптастыруымыз керек. Ал, түсініктер сезу, сезіну арқылы
қалыптасады, ол екі тәсілдің көмегімен жүзеге асады: көру арқылы - демек
көрнекі, техникалық т.б. көрінетін құралдар көмегімен және мұғалімнің
тарихи фактіні суреттей, сипаттай айтуымен. Бұл міндетті жүзеге асыру үшін
қандай факті, оқиға туралы тарихи түсінік қалыптастыратынымызды білуіміз
керек. Тарихи түсініктер үш түрлі обьектілер туралы қалыптасуы тиіс.
а) қоғамның өткендегі барлық тарихын, фактілерді қамтитын:
материалдық
өмір-тұрмыс
(еңбек
құралдары,
адамдар
кәсібі,
шаруашылықтың түрлі салалары т.б.), әлеуметтік-саяси өмір (әртүрлі
таптардың өкілдері: құл, феодал, капиталист, жұмысшы, мемлекеттік
құрылыс т.б.), тарихи қайраткерлер, соғыс тарихының оқиғалары
(қару-жарақ, шайқас алаңын әскерлердің орналасуы), тарихи-мәдени өмір
(халық тұрмысы, өнер т.б.) т.б. туралы түсініктер.
ә) тарихи уақыт туралы (тарихи оқиғаның белгілі бір уақытта болуы,
оқиғалардың реті, ұзақтығы) түсінік қалыптастыру қоғамның пәрменді
дамуын түсінуге мүмкіндік береді.
б) тарихи кеңістік туралы (тарихи оқиғаны сол әрекет-қимыл
болған жермен байланыстыру, тарихи оқиғаны локализациялау -
жергіліктендіру...)
тарихи
география
—географиялық
ортаның
оқиғаның, қоғамның, мемлекеттің т.б. дамуына қалай әсер ететіні
туралы түсінік калыптастырады.
в) тарихи қозғалыс.
Сөйтіп тарихты оқыту барысында үш түрлі түсінік қалыптастырылады
екен.
Осы түсініктерді қалыптастырудың әдістемесін білу де маңызды.
Өйткені ол үшін көптеген әдіс, тәсілдер қолданылады: ауызша әдістермен
қатар, көрнекі құрал, әсіресе-бояулы суреттер, схемалар, кестелер,
аппликациялар, сынып тақтасы, қосымша әдебиет т.б. Бірақ та оларды
қолдану: 5-6, 7-8, 9-11 сыныптарда түрліше.
Тарихи ұғымдарды қалыптастыру. Кез келген пәнді, ғылымды білу,
меңгеру деген, оның ұғымдар жүйесін меңгеру деген сөз. Мектеп
қабырғасында оқушылар тарих ионін жеті жыл оқығанда оларда 300-дей
ұғым қалыптасады. Әрине олар тек тарих пәнінің ұғымдары емес. Тарихи
білімді меңгеруде ұғымдарды қалыптастыру, маңызды орын алады.
Оқыту барысында тарихи түсінік те, ұғым да қатар қалыптаса береді.
Бірақ айырмашылығы мынада. Тарихи түсінік әр оқушы да түрліше
қалыптасуы мүмкін, ал ұғым бәрінде бірдей қалыптасады немесе қалыптасуы
тиіс.
Тарихи материалдың мазмұнына қарай ұғымдар сұрыпталады, оның да
ұстанымдарын жақсы білу керек. Өйткені оқулықтарда кездесетін бірқатар
ұғымдар басқа пәндермен байланысты. Мысалы, экономикамен: инвестиция,
нарықтық экономика, дағдарыс сияқты.
Тарих ғылым, пән ретінде аса манызды білім саласына жатады. Өйткені
ол бүкіл адам баласының басынан өткізген жағдайын, тарихи тәжірибесін
баяндайды. Тарихи білім әрбір адамға қажет. Тарихи білімді адам ғана өзі
өмір сүрген қоғамдағы орынын, атқаратын қызметін дұрыс анықтай алады.
Сондықтан да дүние жүзіне белгілі ойшылдардың, ғұлама ғалымдардың
тарихтың маңызы туралы айтпағандары жоқ. Әбу-Насыр Әл-Фараби
"Тарихты білмей -өткенді, қазіргі жағдайды, келешекті болжау қиын" - десе,
А.Байтұрсынұлы "Сөздің ең ұлысы, ең сипаттысы - тарих" - деп өте жоғары
бағалаған.
Осыдан болар әрбір тәуелсіз, дамыған ел өз мемлекетінің, халқының
тарихын оқытып үйретуге, алдымен оны мектепте оқытуға ерекше мән
береді.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алысымен өз елінің тарихын,
Қазақстан тарихын оқытуға айырықша ден қойды. Қазақстан Президенті
Н.Ә.Назарбаев жұртшылық алдында сөйлеген сөздерінде, өзінің еңбектерінде
тарихты оқып білу неліктен қажет екеніне үнемі назар аударып келеді. Оның
Қазақстан тарихын оқып үйренудін қажеттігі туралы: "Бұл – тәуелсіз
Қазақстанның азаматы ғасырлар тоғысында өзінің арғы-бергі тарихи жолын
ой елегінен өткізіп, "Кеше кім едік? Бүгін кімбіз? Ертең кім боламыз?" деген
төңіректе ойлансын деген сөз.
Бұл - әрбір азамат туған елінің, туған халқының тарихы ешкімнен де
олқы еместігін түсінсін деген сөз.
Бұл - әрбір азамат тарих қойнауына ойша тереңдеу арқыты өзінің ата-
бабалары қалдырған осындай кен байтақ жердің лайықты мұрагері болуға
ұмтылсын" деген сөздерін "Ежелгі Қазақстан тарихы (5 сыныпқа арналған,
"Атамұра" 2001) оқулығының авторлары барлық оқушыларға арналған үндеу
ретінде оқулықтың алғашқы бетіне жазыпты.
Қазақстан тарихы қазір барлық оқу орындарында, ал мектенте 5 ші
сыныптарда оқытылады, жоғары оқу орынына түсерде осы пәннен емтихан
қабылданады,
"Қазақстан
Республикасы
Президентінің
"Болашақ"
халықаралық стипендиясына үміткерлерді іріктеу және оны тағайындау
туралы Ереженің шарты бойынша олардың Қазақстан тарихынан білімі
