УДК 336(075.8) ББК 65.291.9(5каз)-23я73

УДК 336(075.8)

ББК 65.291.9(5каз)-23я73

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттiк университетiнiң оқу-әдiстемелiк кеңесiмен бекітілген, _________2011ж. хаттама № ___

мемлекеттік университеті

«Қаржылық жоспарлау және болжау» туралы айқын ұсыныс алу, зерттеу үшін бұл ғылым міндеттері және мазмұнымен танысу керек.

«Қаржылық жоспарлау және болжау» курс мазмұнының рөлі кәсiпорынды (ұйыммен) басқарудағы орны және қаржы жоспарлаудың мәнiн зерттеуi болып табылады.

Нарықтық қатынастардың қазiргi шарттарында қаржыны жоспарлаудың нақты қажеттiлiгі пайда болады. Қаржылық жоспарлаусыз нарыққа нақты нәтиже шығару мүмкiн емес. Қаржы жоспарлауы кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiн жоспарлаумен тiкелей байланысты. Барлық қаржы көрсеткiштер өндiрiс көлемi, өнiмнiң ассортиментi, өнiмнiң өзiндiк құны көрсеткiштерiне негiзделедi.

Осы пәндi өзектiлiк жоспарлаудың жанында орталықтандырылған iске асатын экономиканың үлгiсiнен өткелмен нарықтық қатынастарға анықталған. Қазiргi нарық кәсiпорынға маңызды талаптарды көрсетедi. Күрделiлiк процесстердiң маңызды қолданудан астам жоспарлаулар үшiн жаңа алғышарттарды құруға болып жататын. Қазiргi шарттардағы жоспарлауының өсетiн рөлдерi негiзгi факторларға әкеледi: фирманың өлшемдерiнiң үлкеюi және оның қызметiнiң формаларының күрделенуi, сыртқы шарттар және факторлардың биiк тұрақсыздығы, экономикалық ұйымдағы орталықтан тепкiш күштерiн қызметшiнi басқаруды жаңа стиль, күшейту.

«Қаржылық жоспарлау және болжау» пәні «Корпоративтік қаржы» мен «Қаржы менеджмент» пәндерінен алған бiлiм негізінде құралады. Демек, өз осы пәнді табысты зерттеуi үшiн осы пәнмен өзара iс-қимылмен болатын қаржы математикасы, эконометрика, бухгалтерлiк есеп, экономикалық және қаржылық талдау пәндер курсының өнер-бiлiмi талап етедi.

Курстың мақсаты - стратегиялық және тактикалық қаржы жоспарлауы және болжау бойынша студенттердiң қажеттi теориялық бiлiмдер және жаттығу дағдыларында құрастыру.

Курстың міндеттері - студенттерді қаржы жоспарлауы және болжау бойынша келесi жұмыс кешенiн iс жүзiнде орындауға үйрету:

• келешекке қызметтiң қаржы мақсаттарын құрастыру;

• кәсiпорынды дамытудын тактикасы мен стратегияны анықтау;

• кәсіпорынды дамытудың ұзақ мерзiмдi және орташа мерзімді жоспарын құруды;

• қажеттi қорлардағы қажеттiлігін анықтау;

• өнiм өндiруге, жұмыс (қызметтер) жасауына шығынды жоспарлау;

• келешекке қаржылық жоспарды құрастыру;

• қаржылық көрсеткiштерін болжау;

• тәуекелдер, жоғалтулар мен олардың болуын алдын ала болжау.

Осы пән оқу жоспарымен сәйкес студенттiң негiзгi бiлiм анықтайтын элективтық курстарының санына жатады. Пәннiң деректер қорына бойынша әзiрлеу қолданбалы салады, пәндерге тарлау - кәсiпорындағы салық жоспарлауы, бюджет жасау, банкроттық және кәсiпорынды қайта құру.

Оқу құралында «Қаржылық жоспарлау және болжау» курстың жеке бағдарлама бөлiмдерiн зерттеу бойынша кеңестерi берiледi, өзін – өзі тексеруге арналған сұрақтар және тесттер, сонымен қатар емтиханға дайындалу үшiн сұрақтар ұсынылған.

1.1 Қаржы жоспарлау ғылым, қызмет түрi және өнер ретінде. Қаржы жоспарлаудың міндеттері

1.2 Қаржы жоспарлаудың түрлері мен технологиялары. Қаржылық жоспарлаудың кезеңдерi.

1.3 Болжау: міндеттері, қағидалары, әдiстері мен типологиясы

Кәсiпорынның қызметiнiң жоспарлауын процесстi әкiмшiлiк нарықтық экономикаға өткел шарттарындағы өзгерiстерді басынан кешірді. Орталықтандырылған экономика шартты қабылданған жоспарлаулар әдiстер өздерiн ақтамады, және бұл күрделi экономикалық ахуал келтiрген бас себептердiң бiрi болып табылады. Сонымен бiрге жоспарлау жүйесi жаңа жекешелендiру шарттарына сәйкес келмедi. Көрсеткендей, бiрде-бір кәсiпорын жоспарлаусыз жұмыс iстеу мүмкін емес. Нарықтық экономика тиiмдi басқарушылық қызметтi жүзеге асыруға болысушы шарттарындағы жаңа жүйенiң өңдеуiн қажеттiлiкке сәйкес келетiн мақсаттар және кәсiпорынның міндеттері пайда болды. Әдетте, бұл жүйелер жолдар және жоспарлауды көп жылдық тәжiрибе болатын батыс кәсiпорын қолданылатын технологияларда негiзделуi керек.

Шаруашылық субъект үшiн жоспарлау нелiктен маңызды? Жоспарлау келесі үшін керек:

- кәсiпорын үшiн өнiмдi өндiрiп және алып сатқан қайда түсiну үшiн;

- қойылған мақсаттардың табысы үшiн кәсiпорындарға керек болған қорларды қалыптастыру және бiлу үшiн;

- тартылған қорлардың тиiмдi қолдануына қол жеткiзу үшiн;

- тәуекелдердi талдау және олардың төмендетуi бойынша нақты шараларды қолдану.

Қызметтiң жоспарлауы әлемдiк экономиканың дамытуымен кәсiпорындардың жұмысының негiзі болып табылады. Тән мысал бұл бизнес-жоспар болып табылады. Өте сирек инвестор онсыз кәсiпкерлiктiң дамыту немесе кеңейтуiне ақша салуға бел байлайды. Дұрыстықтар және болжамдардың дәлдiгiнен жетiстiктер және кәсiпкерлiктiң сәтсiздiктерiне тәуелдi болады.

Көп отандық кәсiпорындар ескi жоспарлау жүйелерi бас тартудан кейiн жаңа тиiмдi жүйелердi жасауға өз алдына тырысты, бiрақ бiлiктi мамандарын тапшылығы осы бағытының есебi орындалмайтын болды. Қазiргi жоспарлау тамаша жағдайда шаруашылықтың алдыңғы жүйесiнiң оң тәжiрибесi метаморфозданған шарттар және шетел тәжiрибесiмен ерiксiз көндiретiн тiптi жаңа тiркестiруi керек.

Қазіргі таңда, Қазақстандық кәсiпорындарға қызметтiң жоспарлау жүйесi тiптi Қазақстан тәжiрибе алмасуды дүниежүзілік ақпараттық ағынға және бiлiмдермен қосқандасы қазiр бiлiктi мамандарды сан өстi кемшiлiктер айырылмаған:

- жоспарлы-экономикалық құжаттардың көпшiлiгiнiң формалары қаржылық талдау үшiн қолайсыз;

- дәстүр бойынша жоспарлау процессі өндiрiстен бастайды, айқын өнiмдегi нарық қажеттiгiнiң зерттеуi емес;

- баға белгiлеудi шығынды әдiс жоспарлауда басым болады, өнiмге сұраныстың есепке алуысыз;

- залалсыздық сатуларды талдау өндiрiп алмайды;

- экономикалық жоспарлау қаржыға дейiн болмайды және сондықтан кәсiпорынның қызметiнiң қаржыландыруындағы қажеттiктi анықтауға мүмкiншiлiк бермейдi;

- жоспарлау жүйелерi қазiргi күйiнде қаржы берiктiгiнiң қорын мүмкiн емес анықталсын, сенiмдi қызметтiң өзгеретiн шарттарындағы кәсiпорынының қаржы тұрақтылығын талдауды жүргiзу.

Нарықтық қатынастардың қазiргi шарттарында қаржы жоспарлауын нақты қажеттiлiк пайда болады. Нарықта белгілі нәтижеге жетуге Қаржы жоспарлауысыз мүмкiн емес. Кәсiпорынды басқару процессі көп функциялардан қалыптасады. Олардың санына жоспарлау және болжаулар кiредi; ұйым, үйлестiру және реттеу, есепке алу, бақылау және талдау, активизация және ынталандыру (Сурет 1).

Жоспарлау бұл бiлiмдердiң дербес саласы және басқарушылық қызмет түрі және мамандандырылған ғылым болып табылады.

Қаржы жоспарлауы бұл ғылым құрастыру және кәсiпорынның әр түрлi қаржы ресурстерiн қолдану заңдылықтары туралы жүйелi бiлiмдердiң жиынтығы болады.

Басқарушылық қызметтi ерекше түрі қаржы ресурстарды жоспарлау мақсаттылықты қамтамасыз етедi және өндiрiстiк процесстiң барлық қатысушыларыімен келiскен. Жоспарлау бөлiсiп еңбектену, кооперацияның пайда болуы және өндiрiстiң масштабтарының үлкеюi қызметiнiң дербес түрiне жекелендi. Қаржы жоспарлауы кең таралған қызметке мамандандырылған түрі болып табылады.

Сурет 1. Басқа басқару функциялармен жоспарлаудың байланысы

Басқару жоспарының шешiм шұғылданатын мәселелердiң жүргiзушi және маман қызметі, олардың еңбегiнiң сипаттарынан шыққан өз ерекшелiгi болады.Жоспарлы шешiмдердiң қабылдану процессі ақиқаттықтың мәселелерiнiң шешiмiмен және мәлiметтiң, құрастыру және шешiмдердiң балама нұсқаларының бағасын жанында жоғары бағалаулардың топтық белгiлерiнiң еңбек ұйымының қажеттiлiгi және iздестiруiмен қандай мәлiметтiң басқарушылықтың үлкен көлемдерiнiң өңдеуiмен жарысайды. Жоспардың дайындалуы қалай болатындығын,ереже бойынша дефицит шарттарында тағы басқа қорлармен тығыз байланысты.

Әр түрлi кәсiпорындар, ұйымдар, лауазымды тұлғалардың қарама-қайшы мүдделерiн жоспарлы шешiмдердiң қабылдануында мақұлдауға дәл келедi. Көп өз тараптарымен жоспарлы жұмыс өз дербес тағдырына ғана емес, ұжымның тағдырын да үлкен жүйке кернеуi, үлкен физикалық және қызу жүктемелер, тәуекелмен, жауапкершілікпен байланған. Жоспаршы бiр уақытта көп сұрақтар көз алдында ұстауға икемi болуы және бiлуi керек, оның дағдарыстық ахуалдарында жедел және дәлелдi жоспарлы шешiм қабылдай алады. Ол биiк кәсіпқорлықпен және құзыреттiлiкпен ие болуы керек. Жоспарлы қызметкердiң қызметi түпкi қорлардың тиiмдi салуының жаңа салаларының iздестiруiне, қорлардың жаңа қисындастыру өндiрiсiндегi жүзеге асыру, жаңа өнiмдердiң жаңа нарықтар, жасауына қозғалыс, қисынды тәуекел бағыттауы керек.

Бұл талаптарды жүзеге асыруды жақсы мамандандырылған қызметкерлер және басшылар білімді адамдар және тәжірибелі адамдар болуы қажет. Бұл процедураларға адамның психологиялық ерекшелiктер ықпал етедi: айтылған таңырлық психикалық процесстер, сипат және оның темпераменті, өзiндiк ерекшелiк ғылым ғана емес, көркем өнер жоспарлы шешiмдердiң қабылдану бекiтуге мүмкiндiк бередi. Көркем өнер сияқты, жоспарлау қалай адамның денелiлiктi ойлағыштық идеясымен негізінде тығыз байланысты.

Сөйтіп, қаржы жоспарлауы қажеттi қаржы ресурстермен кәсiпорынның дамытуын қамтамасыз ету бойынша шаралардың жүйенiң өңдеуiн процесс болады және алдағы мерзiмдегi заңсыз қаржылық қызметтi тиiмдiлiктiң жоғарылатуына.

Демек, қаржы жоспарлауы жоспалауды ортақ процесс және менеджмент iске асатын кәсiпорынның басқару процессiнiң құрама бөлiгi болып табылады.

Оның келесі бас кезеңдерiн ерекшелейдi:

- инвестициялық мүмкiндiктер және серiктестiктi орналастырған қаржыландырудың мүмкiндiктерiнiң талдауы;

- ағымдағы және келешектердiң аралығында байланыс түсiну үшiн ағымдағы шешiмдердiң зардаптарының болжауы;

- қатардан таңдаулы вариантының дәлелдеуi (бұл вариант және жоспардың ақырғы редакциясында елестетедi) шешiмдер болуы мүмкiн;

- серiктестiк жеткен нәтижелердiң бiртұтас қаржы жоспар қойылған мақсаттары бар салыстыруындағы бағалары жатады.

Қаржы жоспарлауының мына мақсаттары:

1) қаржылардың алуды көзiнiң бекiтуi;

2) бұл көзге төлемнiң бағасы;

3) ар жағында төлеулердi мүмкiндiктiң есепке алуы бар қаржыларының қолдануының қамтамасыз етуi қолдану болып табылады.

Қаржы жоспарлауын тиiмдiлiкке тәуелдi болатын шарттар бұл процесс және тиiстi шектi нәтиженiң өздерiнiң мақсаттарынан шығады.

Бұл қаржы жоспарлауының үш негiзгi шарттарын ерекшелейдi:

1. Болжау. Бiртұтас қаржы жоспарлар анықтайтын факторлардың барынша үлкен дәл болжамында құрауы керек. Тарихи мәлiмет, (тренданың математикалық күтiмі, сызықтары және т.б.) аппаратты қолданып математикалық санақта, (бiр-бiрiнің факторларының өзара байланысы және сыртқы фактор есепке алатын статистикалық үлгiлер) болжаудың үлгiлерiнiң нәтижелерi, сарапшылық бағалар және т.б.

2. Ұтымды қаржы жоспарды таңдау. Серiктестiктiң менеджерлерi үшiн өте маңызды кезең. Болуы мүмкiн екiнiң бiрлерiнен қабылдау керек болатын менеджер шешушi үлгiге бүгiнгi күнге бар болмайды. Шешiм балама зерттеуiнен кейiн қабылданады, кәсiби тәжiрибенiң негiзiнде және басқаруды сезгiштiк негізінде жүзеге асырады.

3. Өмiрге қаржы жоспарын iске асырудың бақылауы. Ұзақ мерзiмдi жоспарларды Күнделiктi жоспарлауы қол астындағысыз мүмкін емес.

Қаржы жоспарлауы кәсiпорынның маркетинг, өндiрiстiк жоспарларына, тапсырма және кәсiпорынның ортақ стратегиясы бағынады: қаржы болжамдары жаттығу құндылықтарын тауып алмайды өндiрiстiк және маркетинг шешiмдерi жұмыс iстемеген. Егер мақсаттық қаржы көрсеткiштердi қол жетерлiктiң шарты ұзақ мерзiмдi мерзiмдегi кәсiпорын үшiн қолайсыз болса егер қойылған маркетинг мақсаттары, бiртұтас қаржы жоспарлар бола аладуға қол жетерлiк емес болса, бiртұтас қаржы жоспарлар болады. Қаржы жоспарлауын ортақ идеологиясы 2 суретте көрсетілген.

Кәсіпорынның миссиясы

Кәсіпорынның мақсаты

Сыртқы және ішкі ортаны талдау

Стратегияны таңдау

Ұзақ мерзімді жоспарлау

Тактиканы өндіру

Түзету шаралары

Қысқа мерзімді жоспарлау

Шешімдерді қорыту және бағалау

Сурет 2. Кәсiпорын жоспарлаудың кешендi сипаты

Қаржы менеджерлерiне қаржы жоспарлауы жиынтық эффектке әр түрлi қаржылай шешiмдерiнiң шамаланған инвестициялық қызметiнен ықпалды анықтауға мүмкiндiк бередi. Қаржылық жоспарлау процессте тәрiздес ахуалдардың пайда болуын жағдайлары болуы мүмкiн нұсқа ретiнде қаржы дамыту қаралатын талғаулы стратегиялардың өңдеуiне қаржы менеджерлерiн қозғалтатын серiктестiктiң қызметiнде терiс айтыла алатын факторлар жатады.

Қаржы жоспарлауының басты есептерiнiң санына келесілер жату керек:

- оның пайдалылығы, өтiмдiкпен және болмай қалмайтын тәуекелдердiң арасындағы ымыраласуды табылу тиесiлi алдағы мерзiмге фирманың дамытуын қаржы стратегияның дәйектемесi;

- анықтау өндiрiстiк, инвестициялық және капиталды (мүмкiн) шеңберiнде қолайлы құрылымның алдағы мерзiмiне заңсыз қаржылық қызметтi қамтамасыз ету үшiн қаржы ресурстарды көлем қажеттi;

- капиталды тиiмдi салуды бағытты анықтау;

- қаржы күйiне, төлеу қабылетi және фирманың борыш өтерлiгiмен бақылау.

Сөйтіп (акционерлiк қоғам үшiн - акционерлер) капиталдың иелерiнiң әл-ауқаттың максимизациясы қаржы жоспарлауы корпорацияның жұмыс жасауының түпкi мақсаттары қамтамасыз етудi басқаратын негiз болып табылғанын қорытынды жасау мүмкiн.

Қазiргi теорияда және жоспарлауларды тәжiрибеге әр түрлi түрлер қаржы жоспар өндеп жүзеге асырылады. Белгiлер ретiнде, анықтайтын олардың бiр түрлерi, мақсаттары, жоспарлаудың объекттерi, белгісіздік дәрежесі, уақытша бағыты, жоспарлау шектері, қаржы жоспарлауын бағытталған, жоспарлаудың әдiстерi және т.б.:

Жоспарлау мақсаттар бойынша:

- инвестициялар және олардың қаржыландыру көздерінің жоспарлауы;

- капиталды құрылымның жоспарлауы;

- өндiрiстiк, инвестициялық және заңсыз қаржылық қызмет бойынша қаржы ресурстердегi қажеттiліктiң жоспарлауы;

- фирма өтiмдiгiнiң қамтамасыз етуiн жоспарлау.

Қаржы жоспарлаудың объектілерi бойынша:

- аралық фирамалық жоспарлау;

- жауапкершiлiк орталықтарға арналған жоспарлау;

- жеке жобалар бойынша жоспарлау;

- ақшалай ағындардың жоспарлауы;

- пайданы жоспарлау;

- жоспарлау iргелi салым;

- баланстың болжамы (мүліктік құрамы және оның құрастыру көздері).

Қаржы жоспарлауын жүйенiң сыртқы және iшкi ортасының белгісіздік дәрежелерiне байланысты бөлшектенедi:

- детерминделген жоспарлау жүйелерi;

- стохастикалық (ықтимал) жоспарлау жүйелерi.

Уақытша бағыттың белгiсi бойынша:

- реактивтi жоспарлау(өткенiге қайтаруы);

- инактивтік жоспарлау;

- белсендi жоспарлау;

- өздiгiнен жоспарлау(келешек жүйенiң тамаша құрастыруын негiзде жобалау).

Жоспарлау шектерге байланысты :

- ұзақ мерзiмдi бiртұтас қаржы жоспарлар (5 жылдар және көбiрек);

- жедел бiртұтас қаржы жоспарлар (1 жылдан 5 жылға дейін);

- қысқа мерзiмдi бiртұтас қаржы жоспарлар(1 жылға дейiн).

Қаржы жоспарлауының бағытталғандықтары бойынша:

- стратегиялық жоспарлау(келешектен қазіргіге);

- тактикалық жоспарлау(қазіргіден келешекке).

Әдiстердiң жоспарлауларына байланысты ерекшелейдi:

- нормативтiк жоспарлауы;

- сатулардан процента әдiспен жоспарлау(пропорционал тәуелдiлiктердiң әдiсiмен);

- бюджет жасау;

- аналитикалық есеп процедуралардың негiзiнде жоспарлау;

- қаржы пiшiндеуi.

Қаржы жоспарлауының көрcетiлген түрлерiнiң ортақ мiнездемесiн беремiз.

Қаржы жоспарлауын нормативтiк әдiсiнiң мәнi олардың бiлiмi қаржы ресурстар және көздерiндегi фирманың қажеттiктерiнiң анықтауы үшiн әр түрлi нормалар және нормативтер қолдануында болады.

Негiзгi құралдар, банктiк проценттiк ставкалары, басқа нормалар және аймақтық және салалық деңгей орнатылатын нормативтер сонымен бiрге норма және өздерiнiң серiктестiктерiмен тiкелей жасалатын нормативтер салық мөлшерлемесi және жиындар, амортизацияның нормасы жеке топтан нормативтер кәсіпорындармен жүзеге асырылады.

Қаржы жоспарлауын нормативтiк әдiсi батыс серiктестiктерiндегi басқару есептiң әр түрлi жүйелерiнде белсене қолданылады. Өте күрделi және мәселенiң есебiмен қаржы жоспарлауы үшiн экономикалық қисынды нормативтердің фирмасы өңдеу деңгейде және олардың дер кезiнде түзетуi кемiнде маңызды.

Сатулардан процент әдiстiң мазмұны келесiге апарады. Сату көлемдерiнiң қойылған өсуiн негiзде келешек шығындар, дүние және фирманың мiндеттемесiнiң өлшемдерiмен анықталады. Бұл мәлiметтер әзiрлеу үшiн қолданылады:

- шығын мен пайда туралы болжам есебі;

- болжамды баланс;

- ақша қозғалысы туралы болжам есебі;

- төлем күнтiзбесi.

Жоспарлауды осы әдiс оңайлықпен және ашықтықпен бейнеленедi. Ол жеткiлiктi фирманың жұмыс жасауын сыртқы және iшкi ортаның тұрақтылығы, оның активтерiнiң тепе-теңдiгi және шығарылатын өнiмнiң ассортиментiнiң қолайлы құрылымының сүйемелдеуi шарттарындағы тиiмдi.Жеке алғанда бұл активтердiң тепе-теңдiгi есепке ала олардың көпшiлiктерiнiң өндiрiс қуатының , сыртқы тұрақсыздық туралы айтпайтын болсақ. Сонымен бiрге, осы әдiстi шағын кәсiпкерлiктiң салалары фирмалардың түбегейлi саны үшiн артықшылығы болады және тиiмдi қолданыла алады.

Бюджеттендіру әдiстiң негiзiнде өзара байланысты бюджеттердi жүйенiң өңдеуi жатыр. Бюджет өзi тұтас көрiнiсте үлестiрiлуі және қорлардың қолдануының жоспары, қорлардың түсуі және қаржы көздерінің және олардың түсуi жатады. Қаржы жоспарлауын бюджеттiк әдiс қаржы есеп беруiнiң болжам формаларының барлық көрсеткiштерiн есептеу үшiн операциялық бюджеттендіру жүйесі болатын бастапқы мәлiметке әзiрлеудi айқын тiзбектi ойлайды. Ең алдымен, қаржылардың қозғалысының (бюджет) жоспары, болжам баланс және (пайда және шығын) өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды (бюджет) жоспар туралы сөз қозғаймыз..

Бюджеттендіру процессі (өндiрiстiк бюджет, өзiндiк құн, сауда шығындарының бюджетiнiң бюджеттерi және тағы басқалар) басқа бюджеттер өңдеудiң негiз болатын және сатуларды бюджеттi өңдеуден бастайды.

Бюджеттендіру әдiсi қаржы жоспарлауында пайдалануы батыс тәжiрибесiнде маңызды рөл атқарады. Ол қаржы болжамдарының қолайлы дәлдiгiн қамтамасыз етедi, әдеби оқу құралдарының көлемдi санының түрiндегi жасап бiткен әдiстемелiк қамтамасыз етудi алады және ол үшiн оның қолдану ықшамдайтын қолданбалы программалардың жиындары жасалған.

Қаржы жоспарлауын бюджеттiк әдiстi қазақстандық тәжiрибеде тиiстi таратуды алмады. Бұл жағдайда бұл нақты себептер. Ең алдымен, көп қазақстандық серiктестiктер тiрi қалу үшiн күресу шарттарындағы дағдарысқа қарсы басқаруды қаржы саясаттарға қолданылады. Мысалы, бюджеттендіру әдiсі "қаржыландырудың алтын ережесi" нарықтық экономикаға, ережелерiнiң қатарды сақтауды қажеттiлiгiндегi тепе-тең күйдi бар болуды жiберуiне негiзделедi.

Қаржы көрсеткiштердi жеткен деңгейдiң талдауын негiзде қаржы жоспарлауын аналитикалық есеп әдiстің мерзiмі олардың келешекке болжауға мүмкiндiк бередi. Әдеттегiдей, осы әдiс көрсеткiштердiң арасындағы өзара байланыс тек қана жанама түрдегi орнатыла алатын жағдайлардағы (жанама ) жолымен қолданылады.

Жоспарлау аналитикалық есеп әдiстiң бiр түрi матрицалық баланстың негiзiнде қаржы жоспарлауын аналитикалық есеп әдiсі болып табылады. Бұл жерде матрицалық баланс қаржы жоспарлау аспап және болжау ретiнде болады.

Қаржы жоспарлау тәжiрибесінде қаржы пiшiндеу әдiсі орын алады. Қаржы үлгiлерiнiң екi түрлерiн ерекшелейдi: имитациялық және ұтымдылық.

Қаржы менеджерлерiне имитациялық үлгiлер әр түрлi нұсқаулар қаржы жоспар жеке қаржы көрсеткiштердi мән орнатып немесе өзгерте қарауға мүмкiндiк бередi. Ұтымдылық үлгiлері пайданы барынша көбейту, (фирманың қызметiнiң нәтижелерiнiң басқа қаржы көрсеткiштерi) сату көлемi немесе шығындарды барынша азайтуды сұрақтары қойылған шектеулердi орындалуға және шешуге мүмкiндiк бередi.

Жоспарлау үшiн, болжам қаржы есептеу нәтижелерiнiң құрастыруы үшiн қаржы үлгiлерiн қолданылады, "Шығын - өндiрiс көлемi - пайда" iргелi салым, салық жоспарлауын талдау, жұтулар және араласып кетулердi талдау, қаржыландырудағы қажеттiктердiң жоспарлауы, шығынды жоспарлау және бағаларды жоспарлау және ақшалай ағындардың қозғалыстың талдауы және т.б.жатады.

Компъютерлік технологияларды қолданылуы және қаржы үлгiлерiнiң қолдану облысын жылдам кеңейтедi. Мысалы, қаржыландыру көздері олардың болжамы қаржы есептеу нәтижелерiнiң әр түрлi нұсқалары инвестициялық портфелдiң құрамы және т.б. әдістерге мүмкiндiк берген болып табылады.

Қаржы жоспарлауының объекттерi бойынша жауапкершiлiк орталықтарға арналған фирма аралық қаржы жоспарлауы, қаржы жоспарлауларын бұрын ерекшелендi және жеке жобалар бойынша.

Фирма аралық қаржы жоспарлауы сатулар, (пайда және шығын ) өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың болжамдарының бюджетi, болжам баланстың өңдеуi жатады.

Жауапкершiлiк орталықтарға арналған жоспарлау бюджеттендіру шеңберiнде iске асады. Мысалы, (пайданың ортасы, көмек көрсетудiң орталарының әртүрлi жауапкершiлiк орталықтары үшiн ) орындауына жауапкершiлiгi тиiстi ұйымдық құрылымдардың жетекшiлерiне тапсырылатын дербес бюджеттер өндейдi.

Қаржы жоспарлауын белгісіздік дәрежелерi бойынша (статикалық ) детерминделген және (стохастикалық ) ықтималға ұсақтайды. Детерминделген деңгейде жеке бөлiмшелер, белгісіздік дәреже минимумға дейiн түйiстiре алатын жауапкершiлiк орталықтар және ықыласқа жоспарлы есептеулердiң жүзеге асыруында қабылданбау iске асатын қаржы жоспарлауы болып табылады.

Ең алдымен, фирмалар жағдайлардың көпшiлiгiнде көп екiұштылықтар және сыртқы ортаның екiұштылықтарымен түйiсiп қалады. Сыртқы ортаның өте жылжымалы элементiмен бағалар орын алады. Ықтимал жоспарлау жүйелерi тиiстi болжамдау әдiстерiнiң қолдануы арқылы болжамның дәлдiктерiн жоғарылатуға мүмкiндiк бередi.

Жоспарлауының бағыттарына байланысты өткен, осы немесе Р.Акофф мерзiмдер келешек жоспарлауды төрт түрдi ерекшелейдi: тек қана өткен тәжiрибе есепке алатын реактивтi; тек қана осы орайланатын инактивті; белсендi, бағытталған тек қана келешек; өзара әрекеттесуге байланысты осы,өткен және болашақ.

Жоспарлаудың көрcетiлген түрлерi таза түрде iс жүзiнде кездеспейтiнiн айтып тұруға керек. Жоспарлаудың көрcетiлген түрлерiнiң нақтылы комбинациясы орын алады. Жаттығу көзқарастарымен қадыр және жоспарлаудың көрcетiлген түр тән кемшiлiктер маңызды бiлу.

Реактивтi жоспарлауды (өткенге қайтару) негiзде оның пайда болуын жағдай және дамытудан мәселенiң қарастыру тиесiлi тетiк жол жатады. Фирма бұл жерде орнықты, тұрақты жүйе және оның дамытуы сияқты қаралады, өйткенi экстраполяциясының түрiнде көрiнедi. Жоспарлау иерархиялық басқару принципі орындалумен "астыдан жоғарыға" дейін апарады. Осы әдiстiң дәстүрлері мирасқорлық, сақтауы, жақсының қолдануы өткен тәжiрибелерде әкетедi.

Реактивтi жоспарлаудың кемшiлiктерi келешек қажеттiктердiң иiлгiштiктiң жоқтығы, елемеуiмен, басқаруға қатысуды қағиданың сақтамауымен байланысты. Фирманың иерархиясының төменгi деңгейiнiң бөлiмшелерiнiң сұрау салулары тек қана бiр кезде есепке алынады, содан соң қалай түзетедi, төмендетуге қарай. Талпыныс табиғи мұндай әдiс сұрау салуларды деңгейi бастапқы тым көтеруге шақырады.

Бұл ахуалдар тән жоспарлар төменнен жоғарыға қалыптасатында экономиканың дамуды кеңес мерзiм қорлардың бiр бөлiгiндегi кәсiпорындар, ұйымдардың сұрау салуларын кiшiрейтулерi бағытында түзететiн олардың өзара байланыстыруынан кейiн болады.

Жоспарлау Инактивтік табиғи уақиғаның барысы, басқаруды меншiктi стильнiң сүйемелдеуiн сақтауда салады. Ол үшiн шешiм қабылдауға бюрократтық жол тән болып табылады.

Ең алдымен, жоспарлау осы әдiстiң үлкен таң қалулардан фирманы сақтайтын және таң қалулардың қаржы сала шешiм қабылдауда алды-артын байқаумен байланысты. Экономиканың өзгертiлуi шарттарындағы сақтық, алды-артын байқау, шешiм қабылдауды бюрократизм сыртқы ортаның тез өзгерiстерiне орайлануға тепе-тең мүмкiндiк бермейдi. Қазiргi шарттардағы фирмалары, үлгерушi емес шешiм, бiрдей жылдам өзгеретiн орталарды уақытында қабылданады.

Преактивтік жоспарлау болашақ өзгерiстiң жоспарлауы, (Р.Акоффа сыйымды өрнек бойынша - өз мақсаттарының табысы үшiн болуы мүмкiн "бiрiншi толқыны") келешек жақындатуға келешекке бағытталған. Жоспарлауларды осы түрдi негiзде ұтымды шешiмдердiң iздестiру негiзделетiн мақсаттық жағдайға байланысты жоспарлау жатады. Бұл жерде маңызды мән болжамдардың дәлдiгi қоса берiледi. Жоспарлау "үстiнен астынға" iске асады. Жоғарғы деңгейде мақсаттар құрастырады, сыртқы шарттар болжайды, барлық серiктестiктi iс-қимыл бағдарламасының негiзiне қаптап жататын дамытуды стратегия iстеп шығарылады.

Жоспарлаулар жоспарлау процесстегi сыртқы ортаның шарттарының максимал есепке алуын талпыныс болып табылады; қаржы пiшiндеуiнiң кең қолдану әдiстерi, әдiстердiң экономика-математикалық пішімдеуі жатады.

Жоспарлауды осы әдiстiң кемшiлiктерi өзгерiс фирманың жоғарғы басқаруының биiк тәуекелдер, мерзiмдi бағыттарымен тек қана келешекке байланған. Талпыныс бастапқы мәлiметтiң жеткiлiксiз ақиқаттығы шарттарындағы қазiргi болжамдау әдiстерiнiң қолдануының негiзiнде болжамдардың дәлдiктiң үлкеюi тәуекелдер жолымен керектi нәтижелерге әрдайым алып келедi.

Фирманың мүмкiндiгiнiң жiберуiнде өздiгiнен жоспарлау фирманың қызметшiсiнiң жасайтын қызметi арқылы өз келешек толық тексеруге негiзделедi. Басқаруға қатысу, қызметшiсiнiң қабiлеттiлiктерiнiң максимал мобилизациясының қағидасы жоспарлы шешiмдердiң жанында негiзiн қалайтын өндiрулерi болып табылады.

Өздiгiнен жоспарлау процесске басқаруға қатысудың жан-жақты қолдану қағидалары, мойындау және бағыттары болып табылады. Ең алдымен, нақтылы шарадағы кемшiлiктерi қасиеттерден шығады және толық тексерудi нақты мүмкiндiктiң ұлғайтуымен байланысты.

Қаржы жоспарлауын тiзбек келесi бес негiзгi кезеңді қосады:

Болжау жүйелері және фирма iшiндегi қаржы жоспарлауы өзара байланыстыру жеткiлiктi және бiр-бiрлерiн толықтырады. Бұл байланыстар болжау кезеңде алған мәлiмет iс жүзiнде кезеңде фирма iшiндегi жоспарлауды әрдайым қолданылады. Жүйелер сонымен бiрге екi жоғары көрcетiлген жұйелер бiр-бiрiмен теориялық, әдiстемелiк және әдiстемелiк көздiң нүктесiмен байланысты.

Болжам және жоспар ұғымдар маңызды айырмашылықтардың олар бар болу тепе-тең салдарынан мақұлдауға болмайды. Болжау жүйелердi айырмашылық және фирма iшiндегi қаржы жоспарлауларын мысал келтiретiн өте маңызды белгiлердiң құрамы болып табылады және 1 кестеде келтiрiлген.

Болжам (грек тілінен prognosis) ғылыми қисынды болжау, жорамал, пiкiр болашақта нақтылы уақыт аралығына байлануды есепке алумен байланысты құбылыс, объект, процесс қандай болмасын болуы мүмкiн. Ол перспективаны өңдеуге негiз жоспар болып табылады.

Болжау - бұл дүниелiк және ұлттық экономикалардың болжамның таныстыру және табиғат, қоғамның дамытуының заңдарының қолдану тұрақтанатын өңдеулерi, сонымен бiрге логикалық ойлаудағы процессі болып табылады.

Ғылыми игерiлген болжамы негiзгi талаптардың кешенiне жауап беруi керек. Оларға келесілер жатады:

- ақиқаттықтың биiк деңгейiнің жеткiлiктi;

-болжам бағалардың тепе-теңдiгi;

- өңдеудiң көп варианттылық;

- жапсарлас мерзiмдердiң болжамдарының өзара байланысы.

Кесте 1
Болжау жүйелердiң айырмашылық белгiлерi және фирмаішілік жоспарлаудың мазмұны

Болжамның тiркесi және жоспардың формалары әр түрлi бола алады:

- болжам жоспарлауға жағдайлардың көпшiлiгiнде алдында болады;

- болжам жоспардың iске асыруынан келешек зардаптардың бағасының мақсатымен өндей алады;

- болжам және жоспар синхронды өндей алады.

Болжау жүйенi фирмада iске асыру процессте келесi негiзгi есептер ұйғарыла алады:

• нақтылы тауарлардағы нарық қажеттiгiнiң болжамының өңдеуi немесе қызметтер;

• бас экономикалық, ғылыми-техникалық, нақтылы тауарлардағы нарық қажеттiгiнiң масштабтары, қызмет шарттарындағы әлеуметтiк, экологиялық тенденциялардың анықталуы;

• сапа көрсеткiшi, тән зерттелетiн тауарлардың деңгейлерiнiң болжауы;

• өндiрiстiң ұйымдастыру-техникалық деңгейiнiң болжауы шығарылған өнiмнiң тiршiлiк цикл кезеңдерiне байланысты;

• әртүрлi өнiм түрлерiнiң өндiрiсi үшiн қорлардың талап ететiн түрлерiнiң перспективасына есептеу;

• фирманың экономикалық және өндiрiстiк потенциалының болжауы;

• фирманың дамытуының варианттарының болжауы; (өлкенiң экономикалық күйi, жеке фирмалар, белгiнiң нарық конъюнктурасы, инвестициялардың тартуды мүмкiндік деңгейi) сыртқы ортаның көрсеткiштерiнiң деңгейiнiң болжауы;

• бұйымның данасының әрбiр келесi босатылғаны өндiрiсiндегi еңбек шығынның көлемiнiң болжауы (мысалы бумен, газды турбина).

Болжамдық ғылымның маңызды құрамдас бөлiктерiнiң бiрi болжамдардың (бiр түрлілігі) типологиясын анықтауы болып табылады.

Болжамдарды классификацияласын келесi белгiлер бойынша мүмкiн.

Болжамдар зерттеу нысаналар болжаудың (ұлттық экономиканың ортақ дамытуын болжам негiзiнен) ортақ және (жеке сала, оның инфрақұрылымы, жеке көрсеткiштер үшiн болжам) кездейсоқ болады.

Болжамдар болжаулар масштабы бойынша бiркелкi топтарға бiрiгедi:

• халықаралық;

• ұлттық (халық шаруашылығы);

• салааралық;

• салалық, салалық, аймақтық;

• өз алдына шаруашылық (холдинг серiктестiктерi, қаржылық-өнеркәсiптiк топ, фирма, кәсiпорын, жеке олардың бөлiмше, өндiрiстерi) субъекттер үшiн.

Болжамның тiркесi және жоспардың формалары әр түрлi болады:

- болжам жоспарлауға жағдайлардың көпшiлiгiнде алдында болады;

- болжам жоспардың iске асыруынан келешек зардаптардың бағасының мақсатымен өндей алады;

- болжам және жоспар синхронды өндей алады.

Болжау жүйенi фирмада iске асырулар процессте келесi негiзгi есептер ұйғарыла алады:

• 
  нақтылы тауарлардағы нарық қажеттiгiнiң болжамының өңдеуi немесе қызметтер;
  
• 
  бас экономикалық, ғылыми-техникалықтар, нақтылы тауарлардағы нарық қажеттiгiнiң масштабтары, қызмет шарттайтын әлеуметтiк, экологиялық тенденциялардың анықталуы;
  
• 
  сапа көрсеткiшi, тән зерттелетiн тауарлардың деңгейлерiнiң болжауы;
  
• 
  өндiрiстiң ұйымдастыру-техникалық деңгейiнiң болжауы шығарылған өнiмнiң тiршiлiк циклдасының кезеңдерiне байланысты;
  
• 
  әртүрлi өнiм түрлерiнiң өндiрiсi үшiн қорлардың талап ететiн түрлерiнiң перспективасына есептеу;
  
• 
  фирманың экономикалық және өндiрiстiк потенциалының болжауы;
  
• 
  фирманың дамытуының варианттарының болжауы;
  
• 
  сыртқы ортаның көрсеткiштерiнiң деңгейiнiң болжауы (өлкенiң экономикалық күйi, жеке фирмалар, белгiнiң нарық конъюнктурасы, инвестициялардың тартуды мүмкiндiгi, деңгейi);
  
• 
  бұйымның данасының әрбiр келесi босатылғаны өндiрiсiндегi еңбек шығынының көлемiнiң болжауы (бумен, газды турбина мысалы).
  

Болжамдарды классификацияласын келесi белгiлер бойынша мүмкiн.

Болжамдар зерттеу нысаналар болжаудың (ұлттық экономиканың ортақ дамытуын болжам негiзiнен) ортақ және (жеке сала, оның инфрақұрылымы, жеке көрсеткiштер үшiн болжам) бөлiндiлермен болады.

Болжамдар болжаулар масштаб бойынша бiркелкi топтарда бiрiгедi:

• 
  халықаралық;
  
• 
  (халық шаруашылығы ) ұлттық;
  
• 
  сала аралығы;
  
• 
  салалық, салалық, аймақтығы;
  
• 
  өз алдына шаруашылық (холдинг серiктестiктерi, қаржылай-өнеркәсiптiк топ, фирма, кәсiпорын, жеке олардың бөлiмше, өндiрiстерi) субъекттер үшiн.
  

• 
  әлеуметтiк-экономикалығы;
  
• 
  (соның iшiнде техникалық - технологиялығы) ғылыми-техникалықты;
  
• 
  әскериi;
  
• 
  демографиялығы;
  
• 
  саясиы.
  

• 
  жеделi, 1 жылға дейiн ұзақтығымен;
  
• 
  3 жылдарға дейiн қысқа мерзiмдiсi, ұзақтықпен 1 жылдан артық;
  
• 
  10 жылдарға дейiн жеделi, ұзақтықпен 3 жылдардан артық;
  
• 
  20 жылдарға дейiн ұзақ мерзiмдiсi, ұзақтықпен 10 жылдардан артық;
  
• 
  дальнесрочные, ұзақтықпен 20 жылдардан артық.
  

• 
  (бiрмәндi анықталатын параметрлер) детерминделген;
  
• 
  (анық емес ұсынылатын параметрлер) ықтимал.
  

• 
  кепiлдемелiгi;
  
• 
  орындаулар үшiн сөзсiз.
  

• 
  глобалдiсi;
  
• 
  жергiлiктiсi.
  

• 
  маркетинг;
  
• 
  табыстар;
  
• 
  қаражаттар;
  
• 
  инвестициялар;
  
• 
  өндiрiс және айналымдар шығынындағы шығындары тағы басқалар.
  

Болжау жүйенi өңдеудiң жанында ескеруi керек болған негiзгi қағидаларға қағидаларда әкетедi: жүйелiлiк, ұтымдылықтар, үзiлiссiздiк, адекваттылық, келiсушiлiк, нұсқалық, Ақылға сиятындық және тиiмдiлiк.

Нақты заңдылықтарға қосып жасалған болжамның адекваттылығының қағидасы анықталуды процессғана емес, фирманың дамытуындағы тенденциялар және өзара байланыстардың орнықтылықтың дәрежесiнiң бағасы және нақты экономикалық процесстердiң теориялық аналогiнiң жасауы да мiнездейдi.

Болжамдау әдiстерi (2-шi кестенi қара) екi үлкен сыныптарға бөлуге болады: (яғни белгiлi тенденциялар және үлгiлер ендi экстраполяция негiзделген сандық) фактограф және (яғни туралы маңызды өзгерiстердiң болжалатын жүйесiнде болуы мүмкiн ұсыныс беретiн сарапшылардың бағаларының негiз құрастырылатын сапалы) сарапшылық.

Болжамдау әдiстерi

2. Не импровизациядан жоспарлауға айырмашылығы болады?

3. Жоспарлау нелiктен ғылым болып табылады?

4. Не кәсiпорында қаржы жоспарлауын зат болып табылады?

5. Жоспарлау нелiктен өнер болып табылады?

6. Жоспарлаудың түрлерiн атаңыз.

7. Нұсқаушы жоспарлау нелiктен нарыққа қарсы под болып табылмайды?

8. Не болжаудан перспективалы қаржы жоспарлауына айырмашылығы болады?

9. Болжамдардың түрлерi неткен қаржы болжауын тәжiрибелерде бар болады?

10. Фактограф болжамдау әдiстерiнiң айырмашылығына сарапшылық па?

Алдын ала сезу - бұл күштi, аңғарылмағанған сезiну бiрдеңеде болған немесе бола алған; дұрыс маңыздағы нованное болжал, БЖ.

Сезгiштiк - бұл бiлiмге қабiлеттiлiк немесе бiлiм, ное логикалық пiкiрсiз, ой тұжырымдарының көмегiсiз алынған.

Қабiлеттiлiк зеректiк құбылыстың iшкi сипатын көрiп, болжағыш немесе распо шынайы табиғатты түсiнiп жолымен абстрактiлi көрiнудi бүркеме ақиқатты немесе түсiнудi интуи тивного бiлуге бiлдiредi.

Жаңашылмен әсерлердiң жоспарға өнертабыстың iске асыруы немесе идеясының процесстерiн түсiнедi. Жаңашыл емес бiрдеңе ана жаңа келгендей етiп не болады, болмағанында емес, табылуда iс жүзiнде қолдануды сти жаңа болуы мүмкiн.

Мәселенiң ортақ бiлiміне негiзделген адаптивтi iздестiру. Сұрақтың дербес бiлiм негiзделген оның адапттивтi iздестiруге қарағанда қарастыру кезiнде кез келген мәселенiң шешiмдерiнiң тиiмдi әдiстен астам iздестiрудi жоспаршысы үшiн табу қиын. Дұрысын айтсақ, жағдай ное Дан, әдiске қарағанда жоспарлы қызметкерлерге көрсететiн талаптарға тезiрек жатады. Әйтсе де, өнер-бiлiм және тәжiрибе - кез келген мәселенiң шешiмiне кiлт. Шешiмдердiң үлкен саны уақыт өткенде жоспаршының жұмысында бөлшектердегi қайталайды. Өткенi жоспарлы шешiмдер ағымдағы есептердiң шешiмiнде үлгi болып қалыптасады.

Тәжiрибе дегенмен жоспарлауда жақсы құрал әрдайым болып табылады.

Бiрiншiден, мәселе сол бола алады, бiрақ ағымдағы шарттары шарттарынан айырмашылығы болсын өткенi. Бөп-бөлiк зардаптарға нәтижеде келтiре алады.

Екiншiден, жоспаршы қалай оны мәселесiне ұқсас есебiн шештi және бұл қате шешiмдерге келтiре алғанын сезiнбеуге өткенi болғанын ұмыта алады.

Үшiншiден, мысалы, жоспаршы әсерлерiнде негативтi қорқыныш сезiмiн оятуға айтыла алады әрекет қозғалтпай тастайтын өткенi алған салдар.

Бухгалтерлiк есептiң жүйесi. Жоспарлауда әдетте бухгалтерлiк есепке алуы бар ин формация базасын құрастыруға мүмкiндiк беретiн көз мәлiметтерiнiң бiрiн сияқты қаралады. Бухгалтерлiк есептiң жүйесi не болып табылады дерек көзi ғана емес болатынын, неше кәсiпорынның барлық қызметi жеткiлiктi оңайлықпен шағылатын жақсы үлгi болғанын әбден анық. Мәлiметтердiң бухгалтерлiк есептiң жүйесiнде көбiнесе ақшалай өрнегi болып, онда алдыңғы мерзiм қабылданған тiгулер нәтижелiлiк жоспарлы қайта бағалауға мүмкiндiк беретiн заттай көрсеткiштер бар болатындығымен.

Жоспарлау үшiн бухгалтерлiк есептiң құндылығы ол кәсiпорынның қызметiнiң нәтижелерiн тамаша ұсынатын анықталады. Көмегiмен кәсiпорынның қызметiнiң стратегиясы және төрт топта түйiстiру мүмкiн бухгалтерлiк есептiң алынатын олардың мәлiметтерiн жоспарланады түйiстiру мүмкiн өте маңызды көрсеткiштер:

• көрсеткiштер төлеу қабылет сипаттайтын

• құралдардың құрастыруының көздерi

• жүрiсте шаруашылық және басқа қызметтер қолдану қорлар

• тиiмдiлiк.

Шектi талдауды әдiс бiрдеңеге шектi шығындарды есептеп шығаратында және олардың шектi табыстармен салыстыруға болуы мүмкiнгенде барлық жағдайлардағы қолданамыз.

НВК шығынды жоспарлауды маңызды құрал болып табылады. Мұндай белгi көмегiмен iргелi салым әр түрлi шаралардағы орындылығы анықтауға болады.

Жоспарлау тәжiрибесінде НВК анықтауға бірнеше жолдарының жиыны бар болады. Кейбiреулердi қарап шығамыз.

а) қабаттасқан капиталға орташа жылдық пайда нормасы (НВК₁):

Д_с – шараларды қолданғанынан пайда болған орташа жылдық табыс (пайда), мың теңге.

t – шараларды қолдану уақыты, жыл;

• оның ең үлкен шарасында (пайда табуға) кәсiпорынның ностиының қайраткердiң бас мақсатына сәйкес келедi;

• капиталды қолданудың тиiмдiлiгiнiң жақсы өлшеуiшi болып табылады;

• жоспарлау қолданылатын нақты нормативты бередi;

• бақылау үшiн қолданыла алады;

• кәсiпорынның менеджерлерi және оның бөлiмшелерi үшiн есептi сипаттауға айқын мүмкiндiк бередi;

• сату көлемiнiң өзгерiстерiмен байланбаған.

Көрсеткiш Нвктiң кемшiлiктерi.

• (әмбебап ) тегiс қамтитын әр түрлi варианттардың бағасының жанында iргелi салым болып табылмайды;

• эффекттiң құрастыруында тағы басқа қорлар қатысатындығыменнен, iргелi қорларға үлкен ықылас бұл көрсеткiштiң есептеуiнде бiлдiредi;

• алу бөлiмшелердiң жұмысының тиiмдiлiгi алдында жағдай жасамайды;

• рочному қысқа мерзiмдi жоспарлау залалға жағдай жасайды. Бұл көрсеткiштiң орындауының қамтамасыз етулерi үшiн, әлдеқашанғы жабдық, кадрларды қайта даярлауды бағдарламаны ющий тауарлық қорлар қысқарта аладуға басқара алмастырмалсын кәсiпорынның банкроттығы үшiн алғышартты нақ сол жасауға бұзу.

Д_г – капиталды жұмсалымдардан жыл сайынғы табыс, мың тенге

К_д – дисконттау коэффициенті;

t - келтiрілген жылдың (жобалық жыл) реттiк нөмiрi.

Жоспарды құру барысында келтірілген (дисконтталған) табыс қаншалықты жоғары болса, соншалықтық осы шара жағымды болады. Егер қандай да болса шаруашылық есептің алтернативті шешімдері бар болса, онда жоспарға келтірілген табыс пен бастапқы салым арасындағы максималды оң айырмасы бар нұсқаны қосу орынды болады.

Сезгiштiктiң талдауы. Осы әдiс жоспарланған шараның тиімділігі қаншалықты өзгеретінің бағалауға мүмкіндік береді, егер де оны жүзеге асрыу шарттары өзгерсе немесе бастапқы параметрлердің біреуі өзегеретін болса. Бұл тәуелдiлiктер күштiрек болған сайын жоспарлалатын жобаның жүзеге асыру тәуекелi соншалықты жоғары.

Жобаның сезгiштiгiнiң талдауы келесi жағдайларда қолданылады:

1. Ең үлкен дәрежесiндегi жоспарлалатын шараның iске асыруының нәтиже ықпал ететiн факторларының анықталулары үшiн. Мұндай факторлардың бiлiмi жоспарда салуға мүмкiндiк бередi денелiк оқиғалардың нежеланың шабуылының ықтималдық кiшiрейтiн денелiк шараларды толықтыр.

2. Жоспарға қосынды туралы жобалардың салыстырмалы талдауы үшiн мәселенiң шешiмiнде. Мысалы, қарызға жалакилерiнiң ектныхы туралы жоғары бағалау тағы сол сияқтылар ең аз сезгiш жобаларға бағалардың әр түрлi факторларының өзгерiсiне олардың әрқайсыларының сезгiштiгi бағалау мүмкiн бiрнеше жобаның варианттары салыстыра сату көлемi, салықтар бағалау мүмкiн берiледi.