Лимфаның құрамы мен қасиеттері

Лимфа мөлдірлеу, ересек адамда сәл сарғыштау, жаңа туған нәрестеде сүт түстес ақ. Оның сыбағалы салмағы әр жердегі та-мырда әртүрлі 1,017—1,026. Оньщ тұтқырлығы қан тұтқырлығы-нан аз—1,7—2,0 реакциясы сілтілі (рН — 8—9). Химиялық құ-рамы жағынан қан плазмасына ұқсас. Құрамындағы минерал тұздар мен органикалық қосылыстардын, мөлшері де қан плаз-масындағыдай, бірақ белок мөлшері қандағыдан аз —0,3—0,5%, және әр ағзада әртүрлі. Қан тамырларының еткізгіштік қасиеті барлық ағзада бірдей емес. Мәселен, бауыр лимфасында — 5,3—6,5% көкірек өзегінің лимфасында 4,4%, тері тамырларының лимфасында 0,5% белок бар. Көкірек өзегіндегі лимфаның ос-мостық қысымы 290—310 м. осм/л. Лимфада кан белогынын, бар-^лық фракциялары болады, бірақфибриногенқанындағыдан аздау, Лимфада тромбоцит жоқ. Сондықтан лимфа, ете баяу ұйиды. ^ның үю мерзімі 10—15 минут. Ұйыран кезде саррылт түсті жұм-^сақ қоймалжьщға айналады. Қүрамында К витамині көбейіп, кальций тұздары тез сіңетін болса, лимфа әдеттегіден анарұрлым тез үйиды.

Лимфада өте ұсақ (хиломикрондар) липидтер де болады. ^лардың мөлшері көбейсе, лимфаның түсі сүттей болып арарады. ^ондықтан да ішектің лимфа тамырларын сүт тамыры деп те зтайды. Хиломикрондар ішектің шырышты қабыры арқылы ішек %рлеріндегі лимфа тамырларына етеді.

Лимфа қүрамында адреналин, тироксин, зстроген, тестосте-Р°н т. б. гормондар, көптеген ферменттер (амилаза, мальтаза, Диастаза, липаза, протеаза т. б.) болады. Олар әсіресе бауыр мен ІШектегі лимфада көп. Аталран энзимдердің көбі қан жүйесіне лимфа тамырлары арқылы етеді.

/ Сонымен бірге лимфа қуысында лимфоциттер мен аздаға лейкоциттердең басқа да түрлері болады. Көкірек өзегінің сына жақыпдаған сайын лимфа құрамында лимфоциттер ді, олар лимфа тамырларына лимфа түйіндерінен өтеді. Сондьц/ тан да лимфоциттер саны әр ағзада әртүрлі, қай ағзадан алыну_ь,~ на қарай 1 мкл лимфада 2—25 мың лимфоцит болады. Қөкір_ек өзегі арқылы қан жүйесіне тәулігіне 35 млрд лимфоцит ауысады Осы өзекті байлап тастаса қанда лимфоцит саны азайып кетеді Адам денесінде қанша лимфа бар екені белгісіз. И. Русньяктыв мәліметі бойынша лимфа тамырларында 1—2 литр лимфа бар, кейбіреулер лимфаны қан көлемімен бірдей деп санайды.

4 Құрамында лимфа ткані бар ағзалар: тимус (айыршық без), көкбауыр.

Тимустың лимфа тамырлары көкірек қуысындағы беткей орналаскан түйіндер арқылы өтеді. Тимуста Т — лимфо-циттер өніп-өседі. Қекбауырда қан тамырлары лимфа тамырла-рымен байланысқан, осы арада дамып жетілген лейкоциттер қан-ға енеді, оны байытады. Лимфа түйіндерінің соңғы топтарынан еткен лимфа тамырлары ірі лимфа сабағына — көкірек езегіне барып құйылады. Л. А. Жданов мағлұматына қарағанда, көкірек езегінің ұзындығы 30—40 см. Ол XI арқа омыртқасы мен II бел омыртқасы арасынан «хилезді цистерна» ретінде басталады да кекет тесігінен өтіп кекірек қуысына енеді, одан әрі омырткд-лардың алдыңғы беттерін бойлай отырып, өңештің артымен көкі-рек қолқасының оң жағынан өтеді де жоғары көтеріледі. Қолқа иініне жеткен соң V—VI арқа омыртқаларымен тұтасқан жерде солға бұрылады. VII мойьш омыртқа тұсында көкірек өзегі ішкі бұғанаасты венаның сол жақ мойындырық венасымен қосылатын жерінде вена қуысына құйылады. Көкірек өзегі бүкіл денедегі лимфанын. — ³/₄ бөлігін жинайды. Оған тек бас пен мойынның оң жақ жартысынан, оң қолдан, көкірек қуысының оң жағынан жи-налатын лимфа ғана құйылмайды. Бұл айтылған ағзалардын лимфасы оң жақтағы мойын лимфа өзегіне құйылады, ал бұл өзек оң жақтағы жауырынасты венасына ұласады. Лимфа тамы-рының кесіндісін микроскоппен қарағанда қабырғасының (кай тамыры тәрізді) 3 қабаттан тұратынын көруге болады. Лимфа та-мырының эндотелиінен клапан құрылады. Клапанмен тұстасқан жердегі лимфа тамырының қабырғасында ет және жүйке тамыр-лары болмайды. Лимфа тамырының қақпақшааралық сегментте-рі лимфангиондар деп аталады. Лимфангионда жүйке кеп, олар ет және дәнекер қабықтарда орналасқан. Цистернаға ұқсас ір¹ тамырларда кезеген жүйке мен құрсақ жүйкелері тарамданған, көкірек өзегінің сағасында кезеген жүйке тарамдары бар екені анықталды. Лимфангион лимфа жүйесінің құрылымдық функция-лы бөлшегі. Ол блезік тәрізді орталық ет белігінен, қақпакп¹³ синусының қабырғасынан және клапан бекітілген жерден тұр^а." ды. Оның көлемі — ондаған миллиметр және жан-жануар түР¹'

ағза ерекшеліктері мен оның көлеміне байланысты. Ет қаба--ьі'нд^а миоциттермен дәнекер ткань талшықтары кеп. Манжетка-'_аҒЬІ ет клеткалары бір-бірімен тығыз байланысып негізінен яірімді орналасқан, нексустар тәрізді миоэндотелийлік және мио-_лйгоцитарлық жанасуда болады. Диаметрі кіші тамырларда мио-иііттер лимфангион шеңберінен шықпайды, ал ағза сыртындағы Ірі тамырлар мен өзектердегілер бір лимфангионнан екінші (көрші) лимфангионға өте береді. Лимфангион бөліктеріндегі ми-_тохондриялардыңкөлемі де алуан түрлі. Лимфангиондардыңжиы-рьілуы фазалық жиырылу, тонустық жиырылу және баяу толқын-дар болып үшке белінеді. Фазалық жиырылу кезінде сорылып қозғалу белсенділігі, тонустық жиырылу арқылы сыйымды-_лык және өткізгіш қызметтері қамтамасыз етіледі. Баяу толқын-дардьщ ролі әлі күнге дейін белгісіз. Дегенмен, физиология-лык, тұрғыдан алғанда жеке ыррақты тітіркеністер кезендік және тонустық миоциттерде біркелкі емес. Миоциттердің мембраналық потенциалы 20—30 мВ шамасында.

5 Лимфа жүйесінің қызметі

Лимфа түйіндері мен лимфа жүйесі әртүрлі қызмет атқарады. Солардың негізгілері:

1. Энергиялық және пластикалық функция—қан айналысы кезінде тканьдегі сіңген су, белок, зат алмасу кезінде түзілген заттар, гормон, электролит т. б. қанға лимфа арқылы тасылады.

2. Дренаждық функция — лимфа жұйесі венамен бірге дене-дегі ағзаларда басы артық тканьаралық (интерстициялық) сұй-ықтықты сорып алады.

3. Резорбциялық функция, яғни сіңіру функциясы. Лимфа ка-пиллярларының эндотелиі — өткізгіш, сондықтан әдетте қан ка-пиллярларына өте алмайтын көптеген заттар тканьаралығынан тікелей лимфаға өтеді: а) лимфа капиллярлары — жақсы өткіз-гіш; ә) олардың түтігі (диаметрі) өздігінен біресе кеңейіп, біре-се тарылып, сұйықты өзіне қарай тартып отырады; б) қан, клет-кааралық сұйық, лимфа үшеуінің арасында заттар өтуге ыңғай-лы (гидростатикалық, сондай-ақ коллоидтық-осмостық қысым градиенті бар); в) лимфа капиллярлары эндотелиі гистолимфа лық кедергіден әртүрлі заттар еткізуге бейім келеді.

4. Лимфа май алмасу процесіне қатысады. Ішек арқылы сіңу барысында түзілген май мен май қышқылдары лимфа капилляр-ларына енеді де лимфа жүйесі арқылы жалпы қан айналысына қосылады, одан әрі денеде май қоры болып жиналады (депо).

5. Биологиялык. иммунитет және лимфоцит түзу функциясы антидене түзетін клеткалар лимфа түйіндерінде жаралады. Лим фа түйіндері мен тимуста Т — және В — лимфоциттер «пісіп» жетіледі де, қан жүйесіндегі және клеткалық иммунитетке қаты сады. Лимфоциттер иммундық реакцияға қатысатын лимфокин дер т. б. заттар беліп шығарады.

6. Тосқауылдық (барьерлік) функция. Әртүрлі микроорга низмдер, табиғаты басқа зиянды заттар, ісік клеткалары лимфа түйіндерінде ұсталып одан әрі өте алмайды, мұның нәтижесінде олар тосқауылға (механикалық сүзгіге) айналады; бұл қызметті лимфа түйініндегі ретикулярлық элементтер атқарады, ал био-логиялық сүзгі ретінде лимфа тканіндегі фагоциттік клеткалар дың мәні арта түседі.

7. Лимфа жүйесі липовитаминдер, кальций, фосфор тұздарЫ-ның алмасуына қатысады. А, К, Е т. б. липовитаминдер ең алдй-

8. Лимфа жүиесі су алмасу процесше қатысады. Бүл жүие де-„едегі сүйықтықтар депосы деп есептеледі, ЯРНИ лимфа тамырла-_ОЬІ резервуарлық қызмет атқарады. Қан азайған кезде (мәселен, Ц_өп кан кеткенде), оның есесін қайтаратын басқа реакциялар--і бірге көкірек өзегіндегі лимфа қанға қүйылады. 9. Лимфа ішкі ағзалар қызметінің қан арқылы реттелуіне қа-^сады. Тән тірлігіне тікелей әсер ететін түрлі гормондар, реттеу-ті пептидтер, метаболиттер т. б. биологиялық әсері күшті заттар көптеген дәрілер алдымен лимфаға өтеді.

Лимфа түзілуі тканьаралық сұйықтықтын, лимфа капилляры-на өтуінен басталады, Қан шығып, тканьаралық сұйықтыққа өт-кен су, плазмада еріген кейбір заттар, тканьаралық зат алмасу кезінде пайда болған заттар одан әрі лимфа капиллярларына етеді. Қезінде лимфа, оның түзілуі туралы бірнеше атап айтқан-да фильтрациялық (сүзілу), секрециялық (шырын шығару) тео-риялар ұсынылды. Олар бірін-бірі толықтырып, кейін лимфа тү-зілуі, оның сыр сипаты (механизмі) туралы ілімнін, негізі болды Қазіргі таңдағы үғым бойынша тканьде лимфа түзілу — өте күрделі, көп салалы процесс. Ол бірнеше кезеңнен тұрады.

1) Вена капиллярларындағы сүйықтық пен онда еріген заттар, (оның ішінде белок) клеткааралық кещстікке өтеді;

2) Аталған заттар дәнекер тканьге өтіп, соны жайлап алады;

3) Вена капиллярлары арқылы сүзінді қайтадан қанға сіцеді

(резорбция);

4) Клеткааралық сұйықтық пен онда еріген заттар, айталық,

белок лимфа капиллярларына қайта сіңеді.

Лимфа тамырлармен белгілі бір бағытта ағады — ол капил-лярлардан лимфа тамырларына, одан әрі мойын және көкірек өзектері арқылы қан тамырлар жүйесінің веналық беліміне ка-рай жылжиды.

1, Ткань сұйығының ұдайы лимфа капиллярларына құйылып _Отыруы нәтижесінде тұрақты лимфа ағысы калыптасады.

2. Р. С. Орловтың мәліметі бойынша, лимфа ағысын негізгі димфа коллекторлары магистраліне қарай жылжитын лимфон-'[•цондардьщ фазалық, тонустық және өзіндік жиырылу белсенді-дігі қалыптастырады. Олар ағза сыртындағы лимфа тамырларында насос ролін атқарады, минутына 8—10 кейде 20 рет жиырыла-ду. Морфофункциялық ерекшеліктеріне қарай, лимфангиондар-ду бір-бірімен байланысқан лимфа жүрекшелері деп есептеуге болады. Оның қозуы, қызметі әдетте жүрек етінін, жұмысына

ұқсас.

Лимфангиондар қызметінің жүйке, қан арқылы, сондай-ақ вздігінен реттелуі ағзаларда лимфа түзілуінің өзгеруіне, оған бей-

3. Тыныс алу кезінде көкірек қуысында пайда болатын теріс қысым лимфанын, лимфа тамырларына сорылуын қамтамасыз етіп, көкірек өзегінде оның жылжуын күшейтеді. Біркелкі терец дем алу лимфа ағысын жеқілдетеді.

4. Құрсақ қуысы ағзаларынын. қүрамындағы бірьщғай салалы •еттер мен дененің жолақ еттерініқ жиырылуы лимфаның белгілі •бір бағытта ағуына көмектеседі. Мұны аяқ лимфа тамырларынан байқауға болады. Осыған байланысты қаңқа еттерін «ет арасын-дағы лимфа жүрегі» — деп атауға болады. Бұл мәселе бойынша ССРО ҒА-ның корреспондент мүшесі И. Аринчин деректерін кел-тіре кеткен жөн. Ол адамның қан айналысы мен лимфа айналы-сын зерттеп қанқа еттері жиырылуының лимфа түзілуіне тигізе-тін әсерін тәжірибе жүзінде және есептеу арқылы анықтады. Ет талшықтарьшын, әртүрлі бағытта жиырылуы лимфа ағысын тез-детеді. Ет пен тканьдерге механикалық жолмен әсер етсе, мәсе-лен, массаж жасаса қан және лимфа ай^алысы жақсарады. Қан-Ка еттерінін, лимфа ағысында микронасостық қызмет атқаратыны

«портта ескеріледі.

5. Ішек жиырылуы да (перистальтика) лимфа ағысына қаты-сады. Ол күшейсе, көкірек өзегінде лимфа ағысы күшейеді.

6. Лимфа түйіндері жиырылуы лимфа мен қанның айдалуын

тездетеді.

7. Қан тамырларының, әсіресе құрсақ қолқасының лүпілі лим-•фаны негізгі коллектор — кекірек езегіне қарай бағыттайды.

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 211-220беттер

1 Ас қорыту туралы түсінік Ауыздағы астың қорытылуы

2 Қарын сөлінің қүрамы мен мәні

3 Қарындағы сөл шығуының реттелуі

4 Қарынның қимыл-әрекеті (моторикасы)

5 Ұйқы безі сөлінің құрамы мен қызметі

Қарындағы ас қорытылу

1, ішкі — шырышты,

3, сыртқы — серозды кабаттан тұрады.

ортада әсер етеді.

Қарын сөліндегі тұз қышқылының мәні. Тұз қышқылы:

1. 
   пепсиногеыді пепсинге айналдырады;
   
2. 
   айналасын қы-шқылдандырып, пепсиннің әсерін кушейтеді;
   
3. 
   белоктарды қопсытып жұмсартып, олардың ішіне фермент
   енуін жеңілдетеді;
   
4. 
   микробтарды жояды (бактерицидтік әсер). Мәселен, тұз қыш-
   қылы ерітіндісінде тырысқақ ауруы вибрионы 15 минуттың
   ішінде өледі;
   

6. 
   химозиннің сүт белогіне тигізетін әсерін жеңілдетеді;
   
7. 
   просекретин гормонын секретинге айналдырып ұйқьі безінің
   сөл шығаруын кушейтеді;
   
8. 
   қарын сөлінің өзін-езі ретхеуін камтамасыз етеді. Онда ас тұ-
   зы өте көбейіп кетсе, пилорустың шырышты қабығында бөлі-
   нетін гастрон гормонының түзілуі күшейеді. Гастрон гастрин
   шығуын тежеп карын сөлін азайтады.
   

Қарынның сөл шығару кезеңдері

Гистамин қарынның шырышты қабығында гистидиннен түзі-леді. Қейбір пікірлерге қарағанда оны, медиатор деп те баға-лауға болады. Қалай болғанда да канда гастрин мен гистамин көбейсё, карынның сөл шығару қабілеті арта түседі. Қарында, ішек пен бауырда гистаминді ыдырататын фермент — гистамина-за болмайды, сондыктан қа₍рыннан бөлініп шықкан гистамин ал-дьшен қанға сіңеді де қақпа венасына, одан бауырға өтіп, осы арадағы қан тамырларын айналып, қарын артериясына, оодан әрі карын бездеріне жетіп, оларға әсер етеді.