Статистикалыќ мјлімметтерді кґрнекті кґрсету

жүктеу 9,59 Mb.

бет	3/83
Дата	22.05.2018
өлшемі	9,59 Mb.
	#16264

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 83

Маманданған интервалдар - әр түрлі жағдайдағы құбылыстағы жиынтықтан бір нышанды бөліп көрсету үшін қолданылатын интервалдар.

Әлеуметтік экономикалық құбылыстарды макродеңгейде зерттегенде еркін интервалдар қолданылады.

Статистикалық топтаудың түрлерін қолдануы келесі мысалдың негізінде қарастырайық.

Мысал: топтау әдісін қолдана отырып аймақтың кіші және орта коммерциялық банктерінің ішіндегі ең сенімді банкке талдау жасайық.

Топтау қасиеті ретінде жарғылық қорды аламыз. Бірдей интервалмен банктердің төрт тобын құрамыз. Интервалдың мөлшерін келесі формуламен анықтаймыз:

h =(X max – X min ) / n

h = (21300 - 2100) / 4 = 5250 мың теңге

Топтардың шекарасымен белгілейік:

2100 – 7350 –1 топ;
7350 – 12600 –2 топ;
12600 – 17850 –3 топ;
17850 – 23100 – 4 топ;

Жарғылық қор – топтау нышаны, топтар саны - 4 болып анықталған соң, топтың сипаттайтын көрсеткіштерді таңдап және олардың мөлшерін әрбір топ бойынша анықтау қажет. Банктерді сипаттайтын көрсеткіштерді көрсетілген топтар бойынша бөлу қажет. Топтаудың нәтижесі келесі кестеге (7 – кестеге) жазылады.
7 – кесте Аймақтың кіші және коммерциялық банктерін жарғылық қордың мөлшері бойынша топтау

Топтың №	Банктердің жарғылық қордың мөлшері бойынша топтары. мың теңге	Банктердің саны	Активтері мың теңге	Капиталы мың теңге	Жарғылық қор мың теңге
1	2100 – 7350	18	504898	342889	71272
2	7350 – 12600	8	343932	204694	58227
3	12600 –17850	3	174059	130680	48281
4	17850 – 23100	3	217842	128573	62238
Барлығы		32	1240731	806836	240018

7 – кестенің негізінде коммерциялық банктерді құрылымдық топтау 8- кестеде көрсетілген.

8 – кесте Аймақтың кіші және орта коммерциялық банктерін жарғылық қордың мөлшері бойынша топтау

Топтың №	Банктердің жарғылық қордың мөлшері бойынша топтары, мың теңге	Банктердің саны, %	Жарылық қор, барлығына %	Капиталы, барлығына %	Активтер барлығына %
1	2100 –7350	60	40,7	42,5	29,7
2	7350-12600	20	27,7	25,4	24,3
3	12600-17850	10	14,0	16,2	20,1
4	17850-23100	10	17,6	15,9	25,9
Барлығы		100	100	100	100

8 – кесте бойынша кіші банктердің 60% құрайтынын, олардың үлесіне капиталдың 42,5% келетінін білдік. Көрсеткіштердің өзара байланысына талдауды аналитикалық талдаудың негізінде жасауға болады. (9 - кесте).
9 –кесте Аймақтың кіші және орта коммерциялық банктерін жарғылық қордың мөлшері бойынша топтау

Топтың	Банктердің жарғылық қордың мөлшері бойынша топтары, мың теңге	Банктердің саны	Капитал, мың теңге		Активтер, мың теңге
Топтың		Банктердің саны	Барлығы	орташа бір банкке	Барлығы	орташа бір банкке
1	2100-7350	18	342889	19040	504898	28050
2	7350-12600	6	204694	34116	34932	57322
3	12600-17850	3	130680	43560	174059	58020
4	17850-23100	3	128573	42858	217842	72614
		30	806836		1240731
			-	26895		41358

Біз бір қасиет бойынша топтау мысалдарын қарастырдық, бірақ кейде бірнеше қасиеттері бойынша топтау (күрделі топтау) қолданылады. Коммерциялық банктерді екі нышаны: капиталдың және активтердің мөлшері бойынша топтау жүргіземіз (10 –кесте).

10 –кесте Коммерциялық банктерді капиталдың мөлшері және активтері бойынша топтау

Топтың №	Капиталдың мөлшері бойынша банктердің топтары, мың теңге	Соның ішінде активтердің мөлшері бойынша кіші топтары, мың теңге	Банктердің саны	Капитал, мың теңге	Активтер, мың теңге
1	6753-29527	2556-25144 65144-127732	20 1	313649 22969	420196 70229
	Топ бойынша барлығы		21	336618	490425
2	29257-53301	2556-65144 65144-127732	1 3	35662 127523	30005 305994
	Топ бойынша барлығы		4	163185	335999
3		2556-65144 65144-127732	2 3	115104 191929	98022 316285
	Топ бойынша барлығы		5	307033	314307
4		2556-65144 65144-127732	23 7	464415 342421	548223 692508
	Барлығы		30	800836	1240731

Біз бір нышан бойынша топтаудың мысалын қарастырдық. Бірақ кейбір жағдайда қойылған міндетті шешу үшін мұндай топтау жеткіліксіз болады. Мұндай жағдайда зерттелетін жиынтықты екі немесе бірнеше нышандар бойынша, яғни комбинациялық топтауға көшеді.
3.4 Бөлу қатарларын жасауы және түрлері
Статистикалық байқаудың алғашқы мәліметерін өңдеу мен жүйелеудің нәтижесінде алынған топтауды бөлу қатарлары деп атайды.

Бөлу қатарлары - белгілі бір нышанмен вариацияланатын реттелген жиынтықтың бірліктерінің біртекті тобы.

Бөлу қатарын жасаудың негізіне салынған нышанға байланысты атрибутикалық және вариациялық бөлу қатарлары болып бөлінеді.

Атрибутикалық бөлу қатарлары – зерттелетін әлеуметтік экономикалық құбылыстың қасиетін, сапасын сипаттайтын және сандық сипаты жоқ сапалық нышан бойынша жасалынған бөлу қатары. Атрибутикалық бөлу қатары жиынтықтың құрамын маңызды нышандар сипаттайды. Бірнеше кезеңнен алынған, осы мәліметтер құрылымының өзгеруін зерттейді. (11- кесте)

11 - кесте 1 – курс студенттерін үлгерімі бойынша бөлу

Үлгерім	Студенттердің саны, адамдар	Студенттердің жалпы санындағы үлестік салмағы, %
Үлгереді	46	92
Үлгермейді	4	8
Барлығы	50	100

Бұл бөлу қатарының элементтері «Үлгерім» атрибутикалық нышаны және әрбір топтағы абсолютті және салыстырмалы түріндегі саны болып табылады. Емтихан тапсырған студенттердің саны 46 адам, олардың үлестік 92% .

Варияциялық бөлу қатары - сандық нышан бойынша жасалынады. Кез келген осындай қатар сандық нышанның сандық мәндерінің варианттарынан тұрады, яғни жеке варианттардың немесе вариациялық қатардың жиілігінен тұрады. Бұл сан бөлу қатарында варианттардың қаншалықты жиі кездесетінін көрсетеді. Барлық жиіліктің сомасы барлық жиынтықтың санын анықтайды.

Топтардың саны абсолютті шамалармен сондай – ақ салыстырмалы шамалармен көрсетіледі.

Жиілік шамасы - салыстырмалы бірліктер немесе қорытынды пайыз түрінде келтірілген топтың санының жалпы санға қатынасы.

Нышанның вариациясының сипатына қарай дискреттік және интервалдық вариациялық бөлу қатарлары болып бөлінеді.

Дискретті вариациялық бөлу қатарлары – топтар дискретті өзгеретін нышандардан тұратын және тек бүтін мәндерді қабылдайтын қатар. Дискретті вариациялық бөлу қатарлардың мысалы ретінде емтихандық балдар бойынша студенттерді бөлу қарастырылған (12 - кесте).

12 – кестенің 1 – бағанасында дискретті вариациялық бөлу қатарларының варианттары,2 – бағанада жиіліктері, 3 – бағанада жиелік шамасы көрсетілген.

12 – кесте Емтихандық балдар бойынша студенттерді бөлу

Емтихандық балдар	Студенттер саны, адамдар	Студенттердің үлестік салмағы
5	16	32
4	23	46
3	7	14
2	4	8
Барлығы	50	10

Интервалдық вариациялық бөлу қатары – топтаудың негізін құрайтын топтау нышаны белгілі бір интервалда кез келген мәнді қабылдайтын қатар. Интервалдық вариациялық бөлу қатарын нышанның үздіксіз вариациясында жасаған дұрыс, яғни нышанның үздіксіз вариациясының саны жеткілікті үлкен болуы қажет. Интервалдық вариациялық бөлу қатарының мысалы ретінде (13 – кесте) қарастырылған.
13 – кесте Құрылыс фирмаларын жұмысшылардың саны бойынша бөлу

Жұмысшылардың саны, адамдар	Құрылыс фирмаларының саны	Үлестік салмағы
100 – 200	12	15,00
200 -300	18	22,50
300 -400	25	31,25
400 – 500	14	17,50
500 -600	11	13,75
(Сандар шартты) Барлығы	80	100,00

Келтірілген бөлу қатары интервалдық болып табылады, себебі топты құрудың негізінде үздіксіз нышаны жатыр.
3.5 Бөлу қатарын графикалық түрде бейнелеу
Бөлу қатарын талдау үшін графикалық бейнелеу қолданылады. Осы мақсатқа байланысты бөлудің полигоны, гистограммасы, огива және кумулятасы қолданылады.

Полигон дискретті вариациялық қатарды бейнелеу үшін қолданылады. Оны салу үшін координаттардың тікбұрышты жүйесінің абсцисс өсінде вариацияланатын нышанның ранжирленген мәні белгіленеді, ал ординат осі бойынша әрбір варианттың санын көрсететін шкаласы белгіленеді. Абсцисс пен ординаттың қиылысындағы нүкте тік сызықтармен қосылады, соның нәтижесінде жиіліктің полигоны деп аталатын қисық болып шығады. Студенттердің емтихандық балдар бойынша графикалық бөлінуі (1 – суретте) көрсетілген.

1 – сурет - Студенттердің емтихандық балдар бойынша графикалық бөлінуі

Гистограмма интервалдық вариациялық бөлу қатарына бейнелеу үшін қолданылады. Гистограмманы салу үшін координаттардың тікбұрышты жүйесінің абцисса өсінде интервалдардың шамасы салынады, ал жиіліктер сәйкес интервалдарға салынған тікбұрыш түрінде көрсетіледі. Бағананың биіктігі жиілікке пропорционалды болуы қажет. Нәтижесінде бөлу қатары бағаналық диаграмма түрінде көрсетілген графикті аламыз (2 – сурет).

2 – сурет - Құрылыс фирмаларын жұмысшылардың саны бойынша бөлу

Вариациялық қатарларды графикалық бейнелеу үшін кумулятивті сызық қолданылады. Кумулятаның көмегімен жинақталған жиілігінің бөлу қатары көрсетілген (3 – сурет). Жинақталған жиіліктер топтар бойынша жиіліктерді біртіндеп жинақтау арқылы анықталады. Кумулятаны салу үшін координаттардың тікбұрышты жүйесінің абсцисса өсінде бөлудің варианттары белгіленеді. Осы перпендикуляр тік сызықтармен қосылып қисық сызық шығады, яғни кумулята шығады 12 - кесетедегі ақпараттарға сәйкес салынған кумулятаның мысалы (3 – суретте) көрсетілген.

3 – сурет – Куммулята студенттердің емтихандық балдар бойынша

Вариациялық қатарды графикалық бейнелегенде кумулята түрінде остерді ауыстырғанда огива болады. кестедегі ақпараттарға сәйкес салынған олигваның мысалы суретте көрсетілген.

4 – сурет – Огива студенттердің емтихандық балдар бойынша

Бөлу қатарын графикалық бейнелеу статистикалық байқаудың ақпараттарын бөлуді жан жақты көрсетуге мүмкіншілік береді.

жүктеу 9,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 83