Смс(ҚХҚ)-хабарламаларындағы ықшамдалу



жүктеу 4,86 Mb.
бет11/23
Дата13.05.2018
өлшемі4,86 Mb.
#12193
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   23

Түйін

Бұл мақалада мақал-мәтелдерді ағылшын тілінен орыс тіліне аудару ерекшеліктері қарастырылған.

This article deals with peculiarities of translating English proverbs and sayings into Russian.

Мақал-мәтелдер және олардың маңызы
Рыспанбетова С. Д., ҚазМемҚызПУ. ФФ 2-курс студенті

Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы П.А.Байтимбетова


Мақал мен мәтел халық өміріндегі, ұмытылмай ұзақ жасайтындығы – тілінің көркемдігі мен мазмұнының тереңдігінде, аз сөзбен көп мағына беретіндігінде, жаттауға, жадында сақтап керек кезінде еске түсіруге қолайлы екендігінде.

Қай заманда болмасын есті де еңбек сүйгіш, қайырымды ұрпақ тәрбиелеу – адамзаттың асыл парызына саналады. Сөйтіп, әр халық өзінің тарихын жалғастыратын жас ұрпағын адалдыққа, әділдікке, адамгершілікке, мейірбандылыққа, тәрбиелілікке үндеп отырады, яғни ғасырлар бойы қолданылып, сұрыпталып, тұрмыс, өмір тәжірибесі сынынан өткен салт-дәстүрі мен халықтық тәрбие басшылыққа алынатыны мәлім. Қазақ халқының бала тәрбиесі жөнінде атам заманнан бері жиып-терген мол тәжірибесі бар. Халқымыз оны ең жақсы деген қасиеттермен байытып, ұл-қыздарының бойына дарытып отыруға тырысты. Халық мақалдары мен мәтелдері – біріншіден, баға жетпес тәрбие құралы болса, екіншіден, адамның сөз байлығын арттырады, терең, шешен сөйлеуге жаттықтырады. Сөзді сөйлей бергеннің бәрі шешен емес екендігін ұқтырып, белгілі талаптар қояды. “Сөз тас жарады, тас жармаса бас жарады”, “Жақсы сөз – жарым ырыс”, “Жақсы сөз жан семіртер”, “Тіл буынсыз, ой түпсіз. Сүйреңдеген қызыл тіл, Сүйегіңнен айырар; Я жауыңды қайырар”, “Тіл қылыштан өткір”, “Қызыл тіл жанның мияты, Абырой – ердің қуаты”, “Сөз атасы құлақ, Жол атасы тұяқ, Су атасы бұлақ”, “Жақсы байқап сөйлер, Жаман шайқап сөйлер”, “Сөз сүйектен өтеді, Таяқ еттен өтеді”, “Сөздің басы қатты болса, Аяғы тәтті болады ”, “Сөз бергенге ерме, Боз бергенге ер”, “Орынсыз сөз-өзіңе тиер ”, “Тіліңмен жүгірме, Біліммен жүгір” дейді халық даналығы. Мұндай мақал-мәтелдер жас жеткіншектерді сөз қадірін білуге, мейірбан, кеңпейіл, сезімтал болуға, жақсы мен жаманды, қас пен досты ажырата білуге баулиды.

Өзімізбен іргелес жатқан кей мемлекеттерде жасайтын бір ұлттардың өздерінде диалектілер мол болып жатады екен. Тіпті кавказдардың бір ауылынан екінші ауылының өзгешерек сөйлейтіні баспасөзде жазылды. Бір таңғаларлығы, ұланғайыр жері бар кешегі көшпенділердің ұрпағы мұндай келеңсіздіктен ада. Мәселен, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер қазақ даласының батысы мен шығысында, оңтүстігі мен солтүстігінде ешбір өзгеріссіз сол қалпында айтылады. Атап айтқанда, “Үйге жүгіріп кірме”, “малды теппе”, “отпен ойнама”, “тамақты жатып ішпе”, “үлкенге сәлем бер”, “ата-анаңды сыйла”, “адыраңдап айғайлап сөйлеме”, “нанды баспа”, “суға түкірме”, “сыпырғышты тұрғызып қойма”, “үйге қарай жүгірме”, “бос бесікті тербетпе”, “босағаны керме”, “табалдырықта отырма”, “мойынға жіп салма”, “күлді шашпа” деген тағлымы мен тәлімі күшті сөздер ерте заманнан-ақ қағида болып қалыптасқан. Міне, осындай аталы сөздерді ұрпағының бойына сіңіріп, олрды әдепті де, кішіпейіл, ізетті де мейірімді етіп тәрбиелеуге тырысты.

Мақал-мәтелдің ауыз әдебиетінің өте ертеден келе жатқан ең құнды, аса мәнді түрі екендігі белгілі. Олардың басты ерекшелігі мәтелдің ықшамдылығы, мақалдың құрылысында жатқан ұйқас. Мәтелдегі жасырын ой, мақалдағы ой анықтығы, үндестігі, сонымен қатар мақал мен мәтел көлемі жағынан шағын, тілі көркем, мазмұны бай жанрға жатады. Мақалдар мен мәтелдер ғасырлар бойы халықпен бірге жасап, біреулері ескіріп қолданыстан шығып қалып, екіншілері жаңарып, жаңадан пайда болып отырады.

Мақал мен мәтел халықтың өзі қолдан жасап алған заңы, тұрмыста кездесетін әртүрлі жағдайларды түсіндіретін оқу құралы іспетті.

Мақал-мәтел мағыналы шығарма. Онда тура мағына мен қатар астарлы мағына да болады. Тура мағына мысал ретінде алынады, негізгі ой астарлап айтылады. ”Ит үрді – керуен көшті” деген мақалдың тура мағынасы “иттердің үруіне қарағанда ауыл сыртында қонған керуен көшті” деген ұғым береді. Бірақ мысалдың астарында “дұшпаның жамандаса, ісіңнің алға басқаны” деген пікір жатыр.

Қазақтың мақал-мәтелдерін ең алғаш қағаз бетіне түсірген ғалым Шоқан Уәлиханов. Ш.Уәлиханов пен Березин архивтерінде 19 ғ. 50 жылдарында ел аузынан жазып алған екі жүзден аса мақал-мәтел сақталған .

Қазақ халқының достық, ынтымақ – бірлік, туған жер – Отан туралы, еңбек пен кәсіп туралы, батырлық – ерлік туралы, ел – халық туралы, жалғыздық, адам және оның қасиеттері, өнер – білім, үлгі - өнеге, тәлім-тәрбиеге байланысты мақал-мәтелдері, сондай-ақ, тіл өнері мен ой – пікір туралы, үй-іші – отбасыға байланысты, төрт түлікке, жан-жануарға, жамандық, жақсылық, қастық, сатық, өткен қоғам өміріне байланысты, ас-тамақ, тазалық-денсаулық, табиғат құбылыстарына байланысты мақал-мәтелдердің мән-мақсаты орасан зор.

Қорытындылай келгенде, мақал мен мәтел егіз жанр, тіпті бір жанр. Дегенмен мағынасына, құрылысына, атқаратын қызметіне жіті қарағанда кейбір өзіндік айырмашылықтары да жоқ емес. Себебі, мақал аяқталған ойды білдіреді, мәтел жеке тұрып жинақты ойды бере алмайды, тек жеке ойды ажарлау, айқындау үшін қолданылады.

Сөйтіп, мақал мен мәтел қазақ – ауыз әдебиетінің мол қазынасы, көлемі ең шағын халық шығармасы, қазақ халқының тұрмысын, кәсібін, салтын ой –парасаты мен дүниеге көзқарасын көрсететін поэтикалық жанр деп білеміз.



Пайдаланылған әдебиеттер

  1. Б.АдамбаевТозған қазды топтанған қарға жейдіАлматы, “Рауан” 1991 ж.

  2. М.Мырзабекұлы “Қазақтың салт – дәстүрлері мен ырымдары” Алматы, 2006 ж.

  3. Ө. Тұрманжанов “Қазақтың мақалдары мен мәтелдері” Алматы “Білім” 2004 ж.

  4. Мақал – мәтелдерді тиімді пайдаланудың жолдары // Қазақ тілі мен әдебиеті// №2 37 бет. Алматы, 1993 ж.

  5. Қазақ халқының мақал-мәтелдері // Қазақ тілі мен әдебиеті // №6 42 бет Алматы, 1993 ж.


Тюркоязычные пословицы и поговорки

в русском языке

А.Сабитова, студентка 1-курса КазГосЖенПУ

Научный руководитель: ст.преподаватель Егизбаева З.С.
Каждый человек стремится узнать больше интересного об окружающем его мире. Я очень люблю русский язык. Русский язык — это национальный язык русского народа. Это язык науки и культуры. Столетиями мастера слова (А. Пушкин, М. Лермонтов, Н. Гоголь, И.Тургенев, Л.Толстой, А. Чехов, М. Горький, А. Твардовский, К.Паустовский и др.) и ученые-филологи (Ф. Буслаев, И. Срезневский, Л. Щерба, В. Виноградов и др.) совершенствовали русский язык, доводили его до тонкости, создавая для нас словарь, образцовые тексты. В расстановке слов, их значениях, смысле их соединений заложена та информация о мире и людях, которая приобщает к духовному богатству, созданному многими поколениями предков.

Один из средств языка - это пословицы и поговорки, которые помогают наиболее точно, ясно и образно выражать самые сложные мысли и чувства людей, все многообразия окружающего мира. Пословица представляет собой краткое, ритмически организованное устойчивое в речи образное изреченье. Пословицы и поговорки самый любопытный жанр фольклора, изучаемый многими ученными, но во многом оставшийся непонятным и загадочным.

Пословицы и поговорки составляет достояние целого народа или значительной части его и заключают в себе общее суждение или наставление на какой-нибудь случай жизни. Другими словами пословица дает направление к разумному разрешению любой жизненной проблемы. Делает человека разумнее.

Я с детство владею русским языком, но не забываю про свой родной Казахский язык. Общаясь со старшими, я довольно часто слышу пословицы и поговорки и часто к ним прислушиваюсь. Оказывается в русском языке употребляются множество тюркских пословиц. На первый взгляд даже не замечаешь и даже не задумываешься. И я решила разузнать на самом ли деле это так? В повседневной жизни мы довольно часто слышим советы старейшин, своих родителей, учителей . Например: «Лучше поздно чем никогда – Ештен кеш жақсы», «Язык мой – враг мой – Басқа пәле тілден», «Счастлив джигит, который цену себе знает, Счастлив народ, который сам собою управляет » - эти поговорки и пословицы Казахского народа. Казахский язык входит в кыпчагскую подгруппу тюрских языков (татарский, башкирский, карачаево-балкарский, кумыкский , карагашский, ногайский.) Можно сказать что не мало казахских пословиц и поговорок употребляется в русском языке. В жизненных ситуациях мы часто слышим поговорки и пословицы: «Горе – к горю, забота – к заботе», «Правда - дороже золота», «Будешь в перед двигаться – горы одолеешь, а сиднем засядешь – ничего, кроме своей ямы не увидишь». А знаете ли вы что эти поговорки Алтайского народа. Алтайцы – (старое название Ойраты) – народность Алтай – Саянского нагорья (Южная Сибирь). Коренное тюркское население Кемаровской области, которое советское время также учитывалось как алтайцы, теперь идентифицируют себя как телеуты и шорцы. Алтайский язык относится к тюркской семье языков.

«Время - лучший учитель», «Где мед, там и пчелы» поговорки турецкого народа. Ту́рки (тур. Türkler, ед. число Türk) — тюркоязычный народ, основное население Турции. Общая численность — около 80 млн. человек. Большинство верующих — мусульмане-сунниты (около 90 %), распространенны суфийские тариктаты.«Чужие недостатки заметишь сразу, своих не заметишь до самой смерти», «Создает добром за добро всякий, добром за зло только герой» - эти же пословицы и поговорки Каракалпакского народа. Каракалпаки - тюркский народ (кыпчакская подгруппа, родственны казахам и ногайцам).

Основным районом проживания является Каракалпакистан (Каракалпакия) – автономная республика на севере Узбекистана в дельте Амударьи. Небольшая часть Каракалпаков проживает также в Хивинском оазисе и Ферганской долине, а также в Казахстане в основном в Мангистауской области и России. Каракалпакский язык входит в кыпчакскую подгруппу тюркских языков. Вместе с ногайским, казахским и карагачским языками относится к кыпчакско ногайской ветви. Лексически наиболее близок казахскому языку, однако отличается от него орфографический.

Особое место пословиц и поговорок в общетюркском культурном пространстве находит свое подтверждение в длительной и богатой истории. Письменной фиксации пословиц. С древних времен до наших дней дошли редкие памятники тюркской письменности. К письменным паметникам литературы этой эпохи относятся «Диван лугат – ат - тюрк», составленый Махмудом Кашгари в конце XI века, который включил в свой труд 290 тюркских пословиц, многие из которых в той или иной форме входят и в фонд современных русских поговорок пословиц, которые употребляются в русском, в английском и в других языках мира. Некоторые пословицы и поговорки из «Диван – лугат – ат - тюрк»: «Гость пришел – счастье пришло», «Не жалеющий коня – останется пешим», «Пущенная стрела – обратно не вернется».

В русском языке употребляется много тюркоязычных слов. В связи с особым статусом русского языка как языка коммуникации, языка межнационального общения особую значимость приобретает интеграция лингвистического образования, то есть изучение языков на единой основе, с опорой одного языка на другой, с сопоставлением, переносом, сравнением одинаковых и различных языковых явлений.

Наиболее часто употребляется в русском языке следующие тюркизмы; вьюк, вишня, деньги, диван, изюм, ишак, казак, казна, камыш, капкан, каракуль, караул, каторга, кинжал, ко­чевать, лошадь, орда, очаг, папаха, сазан, сан, сарай, серьга, судак, сундук, сургуч, табун, таз, таракан, тесьма, товар, тулуп, туман, туша, тюбетейка, утюг, халат, халва, шалаш, шаль, ша­ровары, шатер, ярлык.

Приведу примеры пословицы и поговорки с тюрко-язычными словами. К сожалению, их происхождение не известно, так как они были заимствованные русским языком в разные периоды его развития и ставшие основным лексическим запа­сом каждого русского.

Некоторые пословицы и поговорки:

1. Не вынимай дважды кинжала,

Не повторяй своего слово дважды.

2. Кинжал, обнаженный глупцом, опаснее кинжала храбреца.

3. Скупые умирают, а дети сундуки отпирают.

4. Без ухода не дом, а сарай.

5. Милости прошу к нашему шалашу хлебать лапшу,

А говядина после покрашу.

6. Каков хан, такова и орда.

7. В многословии нет правды, в пословицах нет лжи.

8. В поговорке есть смысл, в пословице есть толк.

9. Во время падежа скота собака жиреет, во время болезней шаман жиреет.

10. Годная земля каждому дорога.

11. Золото как ни черни, черным не станет.

12. Глаз сороки - на падали, глаз шамана - в котле.
Таким образом, исследование обширного количество материала позволило сделать мне конкретные выводы: во-первых, тюркоязычные пословицы и поговорки занимают определенное место в общем словарном составе русского языка;

Во-вторых, некоторые рассмотренные наименования сейчас уже являются историзмами, но в 19-20 веках широко употреблялись, упоминались в художественных текстах; в-третьих, тюркоязычные пословицы и поговорки раскрывают различные стороны материальной и духовной культуры тюркоязычных народов пополняют багаж знаний по истории русского языка, позволяют протянуть нить в прошлое, чтобы связать с настоящим.



Литература:

1 Культурные трансляции и исторический процесс (памятники средневековья): Сб. ст. СПб., 1994.

2. Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. М. ; Л., 1950.

3. Пословицы и поговорки народов Востока. М., 1961

4. Рашид-ад-дин. Сборник летописей. М.-Л., 1952. Т.1. С.150

5, Е.Н. Шипова. 2000 тюркских слов в русском языке. Словарь тюркизмов в русском языке. Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания, Алма-Ата, «Наука» Каз

6. «Диван-у лугат ат-тюрк» («Словарь тюркских наречий»)

Түйіндеме

Бұл мақалада түркі тілдес халықтардың мақал-мәтелдерінің орыс тілінде қолданылуы жайлы сөз қозғалады.
Китайская письменность
Сагимбекова Аида, студентка факультета 3- курса КазГосЖенПУ

Научный руководитель: Г.Сабырданқызы

Китайская письменность - явление уникальное среди различных письменностей народов мира. Будучи одной из древнейших на земле, она насчитывает свыше трех с половиной тысячелетий, а некоторые ученые считают, что иероглифы существуют уже около 6000 лет.

Слово "иероглиф", как известно, заимствовано из греческого языка.Первоначальное его значение - "священные письмена, высеченные на камне". При этом имелись в виду греческие письмена. В дальнейшем понятие "иероглифика" и "иероглифическая письменность" получили более широкий смысл и стали обозначать не только древнегреческие, но и другие, в том числе китайские, письмена. Однако, в отличие от других древних письменностей, иероглифов египтян, майя, ассиро-вавилонской клинописи, которые давно уже омертвели и более не применяются, китайская иероглифика продолжает активно служить не только в Китае, но также в Японии и Корее, заимствовавших ее у китайцев много столетий назад. Известный "Словарь Канси" содержит больше 47 тыс. иероглифов, 3 тыс. из которых являются общеупотребительными. Иероглифическая письменность таит в себе неисчерпаемые возможности для выражения отвлеченных и многоплановых понятий, различных оттенков мысли. На протяжении тысячелетий иероглифическая письменность была доступна весьма ограниченному кругу лиц, что было обусловлено не только социальными причинами, но и еще одни барьером - ее трудностью, преодолеть которую можно было лишь просидев над книгами долгие годы. Энциклопедические словари китайского языка содержат 47-49 тыс. иероглифов. Все это множество знаков китайская традиция делит на две группы - знаки основные и комплексные. К первым относятся простые иероглифы, отдельные части которых (графемы) не имеют самостоятельного значения, например: жэнь (человек), шуй (вода). Во вторую группы входят иероглифы, состоящие из двух или более простых, к примеру, цзя (семья), сю (отдыхать).



В китайской исторической традиции существует несколько мифов, повествующих о возникновении иероглифической письменности.Согласно текстам древних философских и исторических памятников, в XXV в. до н.э. жил некий Цан Цзэ, который создавал иероглифические знаки гувэнь по образу и подобию наблюдаемых в природе явлений - солнце, луна, дерево, огонь, горы, и изображений - оставленных птицами следов на земле, прожилок на листьях деревьев. В связи с этим первые иероглифы назывались няоцзишу, т.е. "знаки птичьих следов". Другое наименование иероглифов, приписываемых Цан Цзе - кэдоуцзы - "головастиковые письмена". Согласно преданию, у Цан Цзэ было четыре глаза, а когда он был занят созданием иероглифов, то "с неба подобно дождю сыпались зерна проса, а по ночам завывали духи".В этом предании о письменах Цан Цзэ внимания заслуживает то, что происхождение иероглифики восходит к пиктограмме - наглядному изображению предметов, т.е. к рисуночному началу, что, вероятнее всего, могло возникнуть в процессе трудовой деятельности, в связи с необходимостью фиксировать в памяти отдельные факты и явления. Приведем пример:



- jian (смотреть)




жүктеу 4,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   23




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау