153
Сурет 10 - Жоғары сынып оқушыларының оқырмандық
қабілетін
зерттеуде эксперимент басындағы көрсеткіш деңгейінің динамикасы
Ұсынылып отырған суретте 10 сынып оқушыларының 19 пайызы
шытырман оқиғалы детектив шығармаларды, 18 пайызы
тарихи шығармаларды,
63 пайызы қазіргі заман тақырыбына жазылған романдарға қызығушылық
танытатындары байқалды.
10
сынып оқушыларының қандай тақырыптағы шығармаларды
ұнататындығы көрсетілген. 10 сынып оқушыларының көрсеткішімен
салыстырғанда 11 сынып оқушыларының эпикалық шығармаларды оқып
талдауы, оқырмандық мәдениеті жоғары екендігі аңғарылады. Шытырман
оқиғалы детектив және фантастикалық шығармаларды оныншы сынып
оқушыларының 19 пайызы қаласа он бірінші сынып оқушыларында бұл
көрсеткіш 9 пайызға дейін төмендегендігі байқалады. Бұл жерде оқушылардың
эстетикалық талғамымен бірге олардың жас ерекшеліктеріне қатысты
психикалық құбылыстар шешуші рөл атқарып тұр деп санаймыз. Негізгі
мектеп оқушыларының шытырман оқиғалы шығармаларға айрықша
қызығушылық танытатындығы және сыныптар жоғарылаған сайын бұл
қызығушылықтың сатылап төмендей беретіндігі психолог ғалымдар И.С.Кон,
Н.Д.Молдавская [143], С.А.Гуревич [139,61б], М.Мұқанов [142] еңбектерінде
дәлелденген.
Ал қазіргі заман тақырыбындағы шығармаларды 10
сынып
оқушыларының 63 пайызы, 11 сынып оқушыларының 39 пайызы
қалайтындығы айқын көрініп тұр. Пайыздық көрсеткіштер арасындағы
айырмашылықтың себебі 10 сынып оқушыларының қалауы тарихи
шығармаларға қарай көбірек бұрылғандығы байқалады. 10 сыныпта 49 пайызға
дейін яғни екі еседен астамға дейін көбейген. Бұл оқушылардың енді бұрынғы
154
бос қиялшылдықтан ештеңе шықпайтындығын түсініп, «Мен кіммін?», «Қайда
бара жатырмын?», «Ұлтым қандай?», «Менің халқымның тарихы қандай?»
деген сұрақтарға жауап іздей бастайтын кезеңі болғандықтан аталмыш
себептерге байланысты тарихи шығармаларға басымдық бергендігін көрсетеді.
Бұл көрсеткіш психолог ғалым М.Мұқановтың «Жас және педагогикалық
психология» еңбегінде атап көрсеткеніндей оқушылар жоғарғы сыныптарда өз
халқының тарихына, мәдениетіне ерекше назар аудара бастайды деген
тұжырымымен үйлесіп тұр [144].
11сынып оқушыларының шытырман оқиғалы детектив шығармаларға
деген сұранысы 10 сынып оқушыларымен шамалас болды. Ал қазіргі заман
тақырыбындағы шығармалар бойынша 10 сынып оқушылары 39 пайыз,
11сыныптағылардың көрсеткіші 49 пайыз құрады. Демек, 10сынып пен 11
сынып оқушыларының арасындағы айырмашылық 10%. Керісінше тарихи
шығармаларға деген құмарлық 10 сыныптықтардың 49 пайызынан 11сынып
оқушыларында 43 пайызға дейін төмендеп кеткен. 11сынып оқушыларының
үлкен өмірге қадам басу алдындағы жан толқыныстары, мамандық таңдау
қарсаңындағы қарбалас көңіл күй олардың ертеңгі күнгі алдан шығар
жауапкершілікті бұрынғыдан да тереңірек сезінуі, оған жауап іздеуі олардың
тарихи тақырыптағы шығармаларға деген қалауын бәсеңдетіп, қазіргі заман
тақырыбындағы шығармаларға деген ықыласын арттыра түскендігін аңғартты.
Осыған байланысты аталмыш көрсеткіштерге сүйене отырып, жоғарғы сынып
оқушыларының сыныпта және сыныптан тыс сабақтарда көркем шығарманы
оқып-үйренуі нәтижесінде оқырмандық қабілеттері қандай дәрежеде
қалыптасқан дегенді анықтау маңызды. Келесі тақырыпшада арнайы
қарастыратындықтан біз бұл жерде 10-11сынып оқушыларының бағдарламалық
және сыныптан тыс сабақтарда оқытылатын көркем
шығармалардың
құрылымын, шығармалардағы авторлық көзқарас пен образдылықты
қаншалықты меңгергендігін қайтарған жауаптарын саралай отырып, пайыздық
көрсеткіштерін шығардық
.
Кесте 10 – Бағдарламалық сабақтарда оқытылатын көркем шығармалардың
құрылымын, шығармалардағы авторлық көзқарас пен образдылықты қабылдау
көрсеткіштері
Эксперименттік
сыныптар
Жоғарғы сынып оқушыларының бағдарламалық және сыныптан тыс
сабақтарда оқытылатын көркем шығармалардың құрылымын,
шығармалардағы авторлық көзқарас пен образдылықты
меңгергендігін
экспериментке дейінгі қалыптастыру көрсеткіштері (%)
Эксперимент тобы
көркем
шығарманы
оқиғалық
деңгейде
түсінетіндер
көркем
шығарманың
сюжеттік-композициялық
желісін,
көркемдік
бөлшектерін ішінара тани
алатындар
көркем
шығарманы
авторлық
көзқарас
деңгейінде
образдылықпен
қабылдай алатындар
10сынып
оқушылары
27 %
43 %
30 %
155
11сынып
оқушылары
24%
44 %
32 %
Жоғары сынып оқушыларының оқырмандық қабілетін зерттеуде
эксперимент басындағы көрсеткіш деңгейінің динамикасы келесі суретте жеке
береміз.
Сурет 11 – Жоғары сынып оқушыларының оқушыларының бағдарламалық
және сыныптан тыс сабақтарда оқытылатын көркем шығармалардың
құрылымын, шығармалардағы авторлық
көзқарас пен образдылықты
меңгергендігін эксперимент басындағы көрсеткіш деңгейінің динамикасы
Анкета жауаптарынан байқалатыны оныншы сынып оқушылары
арасынан көркем шығарманы оқиғалық деңгейде ғана түсінетіндер 33 пайызды,
көркем туындының сюжеттік- композициялық желісіне ішінара назар аударып,
кейбір көркемдік бөлшектерін тани алатындар 42 пайызды, әдеби шығарманы
авторлық концепция биігінде образдылықпен қабылдайтындар 25 пайызды
құрады. 10 сыныптар бойынша әдеби туындыны оқиғалық деңгейде
түсінушілер 27 пайыз, шығарманың сюжеттік-композициялық желісі мен
ондағы көркемдік сөз бөлшектерін ажырата алатындар 43 пайыз, көркем
туындыны авторлық концепция деңгейінде образдылықпен қабылдайтындар 30
пайыз мөлшерінде болды.
11сынып оқушыларының ішінде көркем шығарманы оқиғалық деңгейде
түсінетіндер 24 пайыз, көркем туындының сюжеттік-композициялық
құрылымын, ондағы көркемдік бөлшектерді ішінара тани алатындар 44 пайыз,
әдеби туындыны авторлық көзқарас, образды сөз ретінде қабылдай алатындар
32 пайыз болды.
Алынған пайыздық көрсеткіштерге талдау жасау арқылы жоғарғы сынып
