«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

65
 
 
ДИАЛОГ ФИЗИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ 
БЕЛСЕНДІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҚҦРАЛЫ РЕТІНДЕ  
 
Жалгасбаева Жанар Елубайқызы 
 Кӛкшетау қ., Ш. Уалиханова атындағы Кӛкшетау мемлекеттік университеті 
 
Барлық  әдістемелік  сҧрақтардың  жауабы  ретінде  заманауй  оқыту 
теориясының негізгі центр болып оқушының жеке тҧлғасы саналады.  Заманауй 
дидактиканың  талаптарын  қадағалау  оқушылардың  барлық    рухани  кҥштері 
ашыла  алады  деген  болжам  келеді.  Белгілі  бір  қызмет  тҥрін  жақсы  орындау 
мҥмкіндігі бҧл қызметті қызықты әрі арманды етіп істейді.     
Жаңа педагогикалық технологиялардың  әр тҥрлі бағыттарының арасында 
ең  белендісі  физиканы  диалог  тҥрінде  оқыту  болып  саналады,  себебі  ол  оқу 
ҥрдісіне  онай  кіре  алады;  ол  оқу  материалының  жақсы  меңгерілуін 
қамтамасыздандырады; 
диологтық 
технологияның 
педагогикалық, 
дидактикалық функцияларының толық деңгейде ашуға мҥмкіндік беретін жаңа 
ақпараттық, компьютерлік, технологияларды кен қолдануды болжайды. 
Әдістемелік  әдебиеттерге,  электрондық  кӛмекші  қҧралдарға  сараптама 
жасалды  және  әр  тҥрлі  дидактикалық  мақсаттармен    физика  сабағында 
диологты технологияны қолданудын әдістемелік негіздері қҧрастырылған.  
Бҧл жарияланымда физика сабағында жаңа материалды тҥсіндіру кезінде 
және ӛткізу әдістемесінде диалогты қолдану қарастырылады. Жаңа материалды 
тҥсіндіру  кезінде  диалогты  физика  сабағында  әңгіме  әдісі  тҥрінде,  бір  неше 
оқытушылардың    қатысуымен  дәріс  тҥрінде  және  оқытушы  мен  оқушы 
арасындағы диалог тҥрінде ҧйымдастыруға болады. Сонымен қатар диалогтық 
технологияның  қайталау  және  жаңа  материалды  бекіту  кезіндегі  ролі 
қарастырылды.    
Физика  сабағын  әңгіме  тҥрінде  ӛткізудің  бірнеше  тҥрі  бар  бірақта  біз 
ерекше тҥрі эвристикалық әңгімені аламыз. 
Эвристикалық әңгіменің мәні мынада, яғни оқытушы оқушыларды ҥлкен 
емес  жаңалыққа  ыңталандыратын  сҧрақтар  жҥйесін  алдын  ала  ойластырып 
алуы.  Барлық  сҧрақтар  жаңалығын  қарастырумен  оқушылар  оларға  жаңа 
қҧбылыстарда бір жҥйеге келулері керек [1]. 
Сабақта  эвристикалық  әңгіме  әдісін  қолдану  әдісі  келесі  тәрбиелік 
мақсаттарға  жетуді  болжайды:  ӛздігінен  шығармашылық  ойлау,  қорытыңды 
жасау дағдыларын қалыптастыру; қажеттіліктердің ӛсуі және ойлау дағдылары; 
ой-ӛрісінің,  сӛйлеуінің,  ойлау  белсенділігінің  дамуы;    зияткерлік  қарым-
қатынасқа, есту дағдысына ҥйренуі [2]. 
Мысал келтірейік. 7 сынып тақырыбы «Газ қысымы».  
Мұғалім: Дене кӛлемін сақтайды, бірақта пішінің онай ӛзгертеді. Бҧл дене 
қҧрастырылған зат қандай кҥйде болады? 
Оқушы:   Бҧл тек қана сҧйықтық бола алады. .  
Мҧғалім: Тҥтікті тек қана ортасына дейін газбен толтыруға болады ма? 

66
 
 
Оқушы:  Жоқ.  Газ  молекулалары  еркін  қозғалады  сондықтан  тҥтіктің 
барлық кӛлемін алады.  
Мұғалім: Заттардың  қатты және газ тәрізді қҧрылысын салыстырындар.  
Оқушы 1: Қатты дене кӛлемі мен пішінің сақтайды, ал газдар сақтамайды. 
(неге екенің тҥсіндіреді).  
Оқушы2:  Қатты  денеледі  жиыру  қиын,  ал  газдар  оңай  жиырылады. 
(Себептерін кӛрсетеді). 
Мұғалім:  Алдынғы  сабақта  біз  жҥкке  тҥсірілетін  қатты  денелердің 
қысымы туралы  айтқан болатынбыз. Біз анықтағандай газ басқа қҧрылымға ие 
және басқа молекулярлық қҧрылысы бар. Олар тҥтіктің қабырғаларына әсерін 
тигізеді ме? Бҧл сҧрақ кҥрделі болып саналады. Бҧл сҧрақтың жауабы алдынғы 
сабақтарда қарастырылған жоқ . 
Мҧғалім волейбол камерасын ҥрлеуді демонстрациялайды.  
Мұғалім:  Неге  камераның  ҥрленуі  демонстрацияланады?  (Бҧл  сҧрақ 
оқушыларда  зияткерлік  қиындықты  туғызады,  сонда  мҧғалім  кӛмекке  келе 
алады).  
Мұғалім: Камера ішінде ауа молекулалары бар ма? 
Оқушы: Бар және ӛте кӛп. Олар камера қабырғасына ішінен соқтығысады.  
Мұғалім:  Ауа  сорылғанша  дейін  камера  пішінінің  сақталуын  қалай 
тҥсіндіруге болады?  
Оқушы: Камераның әр орны бірдей соқтығысу санына ие.  
Мектеп  дәрісі  ретінде  қиын  жҥйелерді,  қҧбылыстарды,  объектілерді, 
процесстерді тҥсіндіру болып саналады.  
Бҧл  келесіні  тҥсіндіреді,  яғни  дәріс  тек  қана  жоғарғы  сыныптарда 
қолданыла алады. Кӛлемі бойынша дәріс барлық сабақты алады, кей кезде екі 
сабақты да алады. Дәрістік әдіс ақырындап ендіріледі.  
Бҧл  жағдайда  дҧрыс  қҧрастырылған  сабақ  жоспары  негізгі  рольді 
атқарады.  Мысалы  «Айнымалы  ток»  тақырыбында  активті,  индуктивті, 
айнымалы ток жҥйесіндегі сыйымдылық кедергісін бір сҧлба ретінде қарастыру 
керек: Ӛткізгіш кедергісінің бар болуын дәлелдеу. 
1. 
Кедергінің бар болу себебі.  
2. 
Кедергіні есептеуге арналған қорытынды формула.  
3. 
Ток пен кернеудің ӛзгеру заңы. Вольт-амперлік сипаттама.  
4. 
Векторлық диаграмма. 
Дәріс  жоспары  сҧрақтар  тҥрінде  қҧрастырылуы  мҥмкін.  Бҧл  жағдайда 
оқушылар әр сҧрақтан кейін бір неше жол қалдырып отырып  бҧл сҧрақтарды 
жазып алады.  Бос орындарға ҥйде немесе сабақта жауаптарын жазады.  
10-сыныпта  «Молекула-кинетикалық  теорияның  негізгі.  Броундық 
қозғалыс. Диффузия» тақырыбына жоспар мысал ретінде: 
1.  Неге  микроскоптағы  броундық  қозғалыс  тек  қана  ҧсақ  бӛлшектерде 
кӛрініп тҧр? 
2. Неге диффузия жылдамдығы молекула жылдамдығынан кӛп есе ҥлкен? 
3.  Сҧйықтардың  диффузиясы  газдардың  диффузиясына  қарағанда  неге 
баяу жҥреді? 

67
 
 
4. Қандай жағдайларада қатты денелерде диффузия  байқалады? 
Физика  материалық  әлемге  бағынатын  жалпы  заңдылықтарды 
қарастырады.  Мҧндай  кӛп  диапазонды  қҧбылыстарды  қамтитын  басқа  нақты 
ғалымдар жоқ, сондықтан олардың әрқайсысы оған ӛзіне негізделген[3]. 
Инегративті  оқу  курсының  мақсаты  оқушылардыі  әлем  тҧрақтылығы, 
материя қӛозғалыс тҥрінің физикалық, химиялық, әлеуметтік қарым-қатынасы, 
иделогия, философия, мораль физикалық ғалымдардың ӛзара байланысы жалпы 
тәжірибе туралы ғылыми кӛзқарас қалыптастырады.  
Осындай амалдардың бірі болып бір ненше оқытушының ӛткізген сабағы 
бола алады.  
Ал  енді  екі  оқытушының  бірлесе  ӛткізген  дәріс  сабағын  мысал  ретінде 
қарастырайық.  Физика  және  математика  пәндерінің  оқытушылары  лекция 
тақырыбы: «Механикалық гармоникалық тербелістер». Диалогты екі оқытушы 
жҥргізеді:физика мҧғалімі (Ф) және математика мҧғалімі (М).  
Физика  мҧғалімі  механикалық  тербеліс,  еркін  және  еріксіз  тербелістер, 
олардың  пайда  болу  шарттарын,  гармоникалық  тербелістер  тҥсінігін  ашады 
және оларды сипаттайтын шамаларды анықтайды.  
Математика  мҧғалімі  тербелетін  дененің  қозғалыс  теңдеуін  анықтайды 
және еркін тербеліс сипаттайтын жылдамдықты салыстыруды ҧсынады 
 
а
х
=   - х ;     а
х
= - х.  
 
Бірінші және екінші бӛліктің теңдеулерін қолданып математика мҧғалімі 
гармоникалық тербелістерді келесі формуламен кӛрсетеді. 
х"=ώ
2
0
 
х және  х=Аcosώ
0
 t  Мҧндағы 
- жҥк тербелісі ҥшін, 
 
- пружинаға ілінген  математикалық маятник ҥшін.      
Математика  мҧғалімі  тербеліс  фазасы  мен  уақыттан  байқалатын  ығысу 
графигін  сызады.  Физика  мҧғалімі  формула  және  график  кӛмегімен  тербеліс 
жылдамдығын сипаттайтын физикалық шамаларды анықтауды сипаттайды. 
Осы  сабақта  интегративті  технологияны  қолдану  бҧл  пәнаралық 
байланыстар ашылып қана қоймайтын технология емес.  
Сондықтан  осындай  сабақтарда  диалог  интегративтік  технологияны 
жҥзеге асыру мақсаты болады.  
Оқушыларда  дағды,  білік,  мҥддені  дамыту  ӛте  қиын  ҥдеріс  болып 
саналатыны  белгілі.  Оқушылар  оқытушының  бақылаушысы  жаңа  материалды 
тани  отырып  сҧрақтарға  нақты  парктикалық  амалдары  орындалғанда  қолдан 
білу.  
Барлық білімді игеру ҥшін, бір рет жаттау жеткілікті.   
Қорытынды  және  бақылау  кезінде  диалогты  ҧйымдастыру  біздің 
ойымызша оқушыларды белсенді етеді.  
Диалогтық  технологияны  ҧйымдастыру  кезінде  компьютерді  қолдану 
электрондық басылымдарды қолдану деп саналады. Олардың кейбіреулері білік