«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

86
 
 
t
I
M
k
 
  
 
 
 
 
 
 (8) 
Егер  М –ді миллиграммен, І – ді ампермен,  ал t – секунд деп есептесек,  
онда электрохимиялық эквивалент 
кл
мг
-  мен  ӛлшенеді.  (6)  формуладан  мынаны 
табамыз: 
Nek
Z
A
 
  
 
 
 
 
 
 (9). 
Сонда 
Z
A
 -  шамасы  заттың  химиялық  эквивалентті  деп  аталады. 
Химиялық  эквивалент  химиялық  қосылыстарда  1,0078  г.сутегінің  орнына  
жҥретін,    берілген  элементтің  граммен  алынған  массасына  сан  жағынан  тең 
келетін ӛлшемсіз  шама. 
Егер    бір    заттың 
Z
A
 грамын  алсақ,    сонда  заттың  сан  мӛлшері  грамм-
эквивалент болады. 
(5)  теңдеуден  Фарадейдің  екінші  заңын  аламыз.  Заттың  химиялық 
эквиваленттері  олардың  электрохимиялық  эквиваленттеріне  пропорционал.  
F
Ne
-  тҧрақты  шама  Фарадей  саны  деп  аталады.  Сонда    (5)  теңдеуді  былай 
етіп жазуға болады. 
q
Z
A
F
M
1
   
 
 
 
 (10) 
Осыдан,  егер  заттың  бір  грамм-эквиваленті  бӛлініп  шықса,  яғни  сан  
жағынан алғанда 
Z
A
M
1
 - масса бӛлініп шықса,  онда заряд сан жағынан 
F
q
- 
ке тең  болу керек. 
Сонымен  сан  жағынан  Фарадей  санына  тең  электр  заряды  арқылы 
ӛткенде,  электродта  заттың  бір  грамм-эквиваленті  бӛлініп  шығады.  (9) 
теңдеуден мынаны табамыз: 
k
Z
A
F
 
  
 
 
 
 
 
 (11) 
Ионның  ең  кіші  е  заряды    бір  валентті    ионның    зарядына  сәйкес  деп, 
электронның зарядын мынадай формуламен есептеуге болады. 
A
N
F
е
 
  
 
 
 
 
 
 (12) 
Ӛлшеу әдісі. 
Шыны ыдысты  CuSO
4
 сҧйығымен толтырып  оған мыс  электродтар анод 
пен  катодты  салады.  Катодтың 
1
M
массасын  техникалық  таразымен  ӛлшейміз. 
Токты  қосып,  реостат  R  кӛмегімен  ток  шамасын  1,5  А  –  ге  келтіреді  де, 
секундомерді  қосады.  Токты  30-40  мин.  жібереді.  Осы  уақыт  аралығында 
реостаттың  кӛмегімен тҧрақты  ток кҥшін ҧстап тҧру қажет. Токты ажыратып, 
катодты аламыз да, кептіреміз.  Содан  кейін оның  
2
M
 массасын анықтаймыз. 
Массалар  айырымы  бізге  катод  массасының  М  ӛсімшесін  береді.  (8) 
формула  бойынша  электрохимиялық  эквивалент  шамасын  есептейді.  Ал,  (11) 

87
 
 
формуладан,  Фарадей санын табады. К – ның мәнін кг/кл – мен аламыз, CuSO
4
 
қосындысында мыс екі валентті: мыстың грамм массасы 
,
54
,
63
г
А
.
2
Z
 
(11) формуладан электрон зарядын есептейді. 
Эксперимент  нәтижесінде  Фарадей  санын  және  электрон  зарядын 
анықтауда  
Берілген мәндерді жазып аламыз.  
кг
г
A
3
10
*
54
,
63
54
,
63
 
2
Z
 
1
23
10
*
023
,
6
моль
N
A
 
гр
M
20
1
 
гр
M
21
2
 
с
мин
t
1800
30
 
кг
гр
M
001
,
0
1
20
21
 
t
I
M
k
*
k
Z
A
F
*
 
A
N
F
l
 
с
А
кг
с
А
кг
k
*
/
10
*
37
,
0
2700
001
,
0
1800
*
5
,
1
001
,
0
6
 
5
6
3
6
3
10
*
86
,
0
10
*
74
,
0
10
*
54
,
63
10
*
37
*
2
10
*
54
,
63
F
 
Кл
N
F
l
A
19
23
3
10
*
4
,
1
10
*
023
,
6
10
*
9
,
85
 
Шыны  ыдысты  CuSO4 сҧйықтығымен толтырып оған мыс электродтар 
анод  пен  катодты  салдық.  Катодтың 
1
M
 массасын  техникалық  техникалық 
таразымен  ӛлшедік. Токты қосып  реостат  R кӛмегімен  ток шамасына  1,5 А 
келтіріп, секундамерді қостық. Токты  30 мин бойы жібердік. Осы уақыт ішінде 
реостаттың  кӛмегімен тҧрақты ток кҥшін ҧстап тҧрдық. 30 минуттан соң токты 
ажыратып, катодты алып  кептірдік. Содан кейін оның  
2
M
массасын ӛлшедік. 
Массалар айырымы бізге катод массасының М ӛсімін берді.  Сосын мын 
формула  арқылы: 
t
I
M
k
*
.Электрохимиялық  массасын  есептедік.  Және      
k
Z
A
F
*
формуласы  арқылы  Фарадей  санын    таптық.    Ең  соңында   
A
N
F
l
 
формуласы арқылы электрон зарядын есептедік. Қорытынды: Фарадей санының 
және электрон  зарядының теориялық мәндерін тәжрбие негізінде анықтадық. 
 
Әдебиеттер: 
 
1. Кенжалиев  Д.И.  «Электродинамика  және  арнаулы  салыстырмалық 
теориясы» Орал – 2007. 
2. С.Э.Фриш  және  А.В.Тиморева «Жалпы физика курсы» ІІ т.