61
Литература:
1. Лигай М.А., Ермекова Ж.К. Физические основы естествознания. -
Учебник. - Астана, ЕНУ им. Л.Н.Гумилева, 2012. – 190 с.
2. Майоров А.Н. Физика для любознательных или о чем не узнаешь на
уроке.
3. Строгалов А.С., Шеховцев С.Г. Интеллектуальная деятельность,
обучение и образование. – М.: Рос. государственный гуманитарный
университет. 2000.
ОҚЫТУДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ДЕҢГЕЙЛЕРІ ЖӘНЕ ЖЕКЕ ТҦЛҒАҒА
БАҒДАРЛАНҒАН ҦСТАНЫМНЫҢ ЖАЛПЫ ПРИНЦИПТЕРІ
Жайсаңбаев Т.Р., Арықбай А.С.
Қызылорда қ., Қорқыт Ата атындағы Қызылорда
мемлекеттік университеті
Аltynai.92@yandex.kz
Ағылшын ғалымы Б.Рассел бір-бірінен принциптік тҧрғыда ӛзгешеліктері
бар ақпараттар кластары туралы айта келіп, адамдар әртҥрлі логикалық
деңгейлердегі ақпараттарды араластыруы нәтижесінде, кӛп жағдайда
логикалық қателіктер жіберетінін кӛрсетті. Соның негізінде ол мынадай заңды
ҧсынды: жоғары деңгейдегі ақпарат, одан тӛмен деңгейлерді қамтамасыз етеді.
Осыған сәйкес философ және антрополог Г.Бейтсон логикалық және
эпистемологиялық (таным теориясы) қателіктерді жібермеу мақсатында
«Оқытудың деңгейлері» деген концепциясын ҧсынды және оның негізінде
«Логикалық деңгейлер» деген атпен белгілі болған модель қҧрылды. Осы
деңгейлерді иерархиялық реттілікпен жоғарысынынан бастап кӛрсетейік [1:61]:
- Ең жоғарғы мақсат (тағайындалу/ӛмірдің мәні).
- Жеке тҧлғалық ӛзгешілік («Мен-концепция»)
- Қҧндылықтар/сенімдер
- Қабілеттіліктер (стратегиялар)
- Мінез-қҧлқы (іс-әрекет/дағдылар)
- Қоршаған орта (әлеуметтік контекс) / білімдік кеңістік.
Бала ӛмірге келгеннен кейін, ӛзіне жақын адамдарды қоса, заттарды
қандай да бір тҧтас нәрсе есебінде қабылдайды. Оның қоршауы кӛп жағдайдағы
тәртібін реттейді. Ӛзінің дамуы барысында орасан кӛп тәртіптік тәжірибе, іс-
әрекеттер «арсеналын» жинақтап, бірте-бірте оның іс-әрекеттерінің әдістері
мен стратегиясында кӛрінетін тәртіптік және ойша жалпылауларды дайындап
шығарады. Бҧл кезде ол ӛзінің ішкі қҧндылықтар жҥйесін де дайындайды.
Осылардың негізінде ол таңдайды, шешім жасайды. Қҧндылықтар жҥйесімен
бірге онда сенімдер жҥйесі қалыптасады, ал олар оның мінез-қҧлқын тәртібін
реттейді.
62
Одан кейін сана-сезім деңгейі – ӛзін жеке тҧлға есебінде сезінуі келеді
(бҧл «Мен – концепция» деңгейі). Логикалық деңгейлер пирамидасының
шыңында ӛзіндік тағайындалуын сезіну тҧрады. Бҧл абстрактілі және
оңай жете
қоймайтын деңгей.
Оқушы жеке тҧлғасының орналасқан логикалық деңгейін анықтау, оған
әсер ету мәселесін шешуге және оған шын мәнісінде қажетті ӛзгерістердің оқу
ҥдерісіне енгізілуіне бағыт береді.
Кез келген ғылымды игеру барысында, әдеттегі білімді алу кезінде орын
алатын субъектілік тәжірибенің барлық аспектілеріне кеңірек сҥйенген орынды.
Сондықтан оқыту барысында біз физиканың ғылыми пән есебіндегі логикасын
ғана емес, бала психологиясы мен физиологиясына тән болатын танымның
табиғи логикасын ескеру қажет деп санаймыз. Физикаға оқытудың табиғи
механизмдерін толығыменен анық тҥсіну ҥшін, бізге белгілі логикалық
деңгейлер моделіне сҥйене отырып, әдеттегі таным логикасының кейбір
ерекшеліктеріне тоқталайық.
Әдеттегі білім қызмет, іс – әрекет және қарым – қатынас кезінде алынады
(оның ӛзі ҥрдісті оқыту технологияларында ӛте әлсіз қамтамасыз етіледі); бҧл
кезде қоршаған ортаның кешенді қабылдануы болады: бала сӛздерді естиді,
әңгімеленіп отырған заттарға қарайды, олармен қандай да бір іс – әрекет
жасайды. Сонымен, «кӛремін»-«естимін»-«сезінемін» деген сияқты сенсорлық
жҥйелер, сонымен бірге дәм мен иісті білудің барлығы іске қосылады.
Бала дамуының бастапқы кезіндегі тәжірибенің алынуы оның назарының
саналы емес тҥрде бағытталуы барысында болады ( еркін емес назар сферасына
кіреді); кейіннен, игерілген ақпарат пен мақсатты бағытталған тәртіп арасында
себепті – салдарлы байланыстар нығая бастағанда, білімді алу ҥдерісі саналы
назардың фокусына тҥседі( еркін назар).
Балалардың әдеттегі тәжірибені игерудің тағы бір ерекшелігі мынада:
оқушы оқу барысында ӛзі ҥшін қандай да бір жаңа ақпаратты немесе іс –
тәсілін игеру ҥшін, бірнеше белсенді әрекеттер жасайды. Дегенмен, сырттан бір
қарағанда, ол кӛп кҥш жҧмсамай-ақ жеңіл және тез оқитын сияқты кӛрінуі
мҥмкін. Біздің ойымызша, әдеттегі білімді алудың жеңіл кӛрінетіндігі,
коррекция фазасының дҧрыс қамтамасыз етілуімен байланысты, яғни ересектер
кӛбінесе баланың кез келген қателіктеріне жайбарақат қарайды, ал оның ӛзі
ӛзінің қателіктерін де солай қабылдауына мҥмкіндік береді. Ҥлкендермен
кӛңілге жайлы және қуанышты қарым – қатынас жасау, балалардың
қиыншылықтарды жеңіп, оқу барысында тез алға жылжуына кӛмектеседі.
Қабілеттіліктің логикалық деңгейін ескере отырып, біз қандай нақты
танымдық стратегиялар табысты оқытудың негізінде жатқанын білу, ӛте
маңызды болады деп санаймыз. Мысалы, формулаларды еске тҥсіру ҥшін,
әдетте мынадай табысты стратегия пайдаланылады: алдымен оқушы
формуланы тосыннан еске тҥсіріп кӛз алдына келтіреді (есіне оның кӛрінетін
бейнесін шақырады). Одан кейін оның жазылуының басқа мҥмкін болатын бір
немесе бірнеше вариантын есіне тҥсіруге әрекет жасайды, одан соң сезімдік
тҥйсік арқылы бейнелерді бір – бірімен дҧрысын таңдап алғанға дейін
