Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
ұлпаларының немесе ұшқыш фракцияларының қарапайымдар мен микроағзаларды қыратын
қабілетін көптеген ғалымдар атап өткен.
Фитонцид –латын-грек сөзі: «Фито»-грекше «өсімдік», «цидо»-латынша «өлтіремін» деген мағынаны
білдіреді. Олар, бактериялардың дамуын бәсеңдетіп, қарапайым микросаңырауқұлақтарды жояды.
Онымен қоса өсімдіктің қорғанысы, қазір адамның өмірінде кең қолданысқа енді. Өсімдіктің барлық
түрлері мен сорттары, фитонцидтік қасиетке ие. Бұл құбылыс, барлық өсімдік әлеміне тән. Ұшқыш
фитонцидтер өсімдіктің жер үсті мүшелері арқылы атмосфераға, жер асты мүшелері арқылы –
топыраққа, су өсімдіктері – суға бөлінеді.
Фитонцидтік құбылысты 1929 жылы Б.П.Токин ашты. Әр-түрлі өсімдіктердің фитонцидтері, құрамы
мен әсері бойынша ерекшеленеді. Бір өсімдіктердің бактериостаттық қасиеті бар
(микроорганизмдердің көбеюі мен дамуын тежейді, бірақ жоймайды),үшіншілері бактериялардың
көбеюі мен өсуін стимулдайды.
Өсімдіктің қорғаныш қасиеті,фитонцидтік ерекшеліктеріне байланысты. Бір гектар жапырақты орман
жаз айында 1 күнде 2 кг ұшқыш фитонцидті, қылқан жапырақты орман -5 кг, арша-30 кг,
микроорганизмдерге кері әсер тигізетін ұшқыш заттар бөледі.
Бөлме өсімдіктері де фитонцидтер бөледі. Ауаны микроорганизмдерден тазартады.Себебі, бөлме
өсімдіктері дегеніміз – экзотикалық түрлердің интродукциялануы.Мысалы: циперус-59%, хризантема
– 66% микрофлораны төмендетеді.
2.1 Зерттелетін бөлме өсімдіктерінің сипаттамасы.
Зерттеу объектісі ретінде 4 бөлме өсімдігі алынды:
1.Ақгүлді традесканция – Традесканция белоцветочная.(tradescantia albifloca), Отаны – Америка.
Традесканция туысқанының 90-ға жуық түрі бар. Традесканция тропикалық Америкадан келген. XVII
ғасырда өмір сүрген ботаник Д.Традесканттың фамилиясымен аталды. Өте нәзік болсада күй
талғамай өсе береді. Жапырағынан хлорофилл дәндері жақсы көрінеді. Сазды батпақты жерден
шыққандықтан, суды жақсы көреді.
Ақгүлді традесканция, жапырағы ақшыл – жасыл, пішіні сопақша жылтыр.Жапырақ тақтасы орташа
пішінді, мөлшері 5-6см. Жарық сүйгіш өсімдік, бірақ тікелей күн көзінде қалдыруға болмайды.(Күйік
пайда болады). Ал көлеңкелі жерде жапырақтары реңін жоғалтады. Көктемнен күзге дейін мол суару
керек. Қыста суаруды қысқартады. (сурет №1)
2.Батпақты аққанат – Белокрыльник болотный. (zanfedeschia alfhiopica) Ароид тұқымдасына
жатады. Отаны-Африка. Өсімдік бөлмені тек гүлдеу кезінде ғана емес, улы өсімдік, Солтүстік
Америка Еуропа мен Азияның батпақты жерді немесе су жағасында өседі.Қолайлы жағдайда бөлме
температурасы 15-17 С. Тіке түсетін күн сәулесін қаламайды, бірақ жарық жерде орнығуы керек.Жаз
айларында далада ұстаған жөн. Топырағы ылғалды болуы керек. (сурет №2)
3.Жағалы бегония – Бегония воротничковая (begonia manicata).Отаны – Оңтүстік Америка, Азия,
Африка, Малай архипилагының аралдары. Қазір селекция әдісімен 2000-ға жуық бақшалық түрлері
алынды. Бегония. Африка мен Американың субтропикалық ормандарында өсетін көп жылдық өсімдік
Бегонияны XVIIғасырда натуралист Шарль Плюмье Антиль аралдарына жасаған экспедициясында
ашты. Сан – Домингоның губернаторы Мишель Бегонның (1630-1710ж) құрметіне аталды. Көп түрлі
сукулиентті шөптер, бұталар. Жапырақтары жай және күрделі, ұсақ және ірі әдемі реңді, ашық –
қызыл мамықтары бар. Қыста гүлдейді, 5-ке жуық гулшоғыры бар. (сурет №3).
4.Қазтамақ – Герань. Қазтамақ тұқымдасы — қос жарнақты өсімдіктердің бір тұқымдасы. Көпшілігі
көп жылдық шөптесін өсімдіктер, ішінара бұта немесе шала бұта түрінде де кездеседі, Қазтамақ
тұқымдасының негізінде қоңыржай аймақта таралған 10 туысқа жататын 800-дей түрі белгілі, ал
Қазақстанда қазтамақ, құтаншөп және биберштейния (қоқтын) туыстарына бірігетін 21 түрі бар.
Қазтамақ тұқымдасының сабағы қалың түкті, жиегі тілімденген жапырақтары кезектесіп
немесе қарама-қарсы орналасады. Гүлдері қос-жынысты көпшілігінде оларды қос қабатты гүлсерігі
қоршап жатады. Тостағаншасы 4-5 түбі біріккен тостағанша жапырақшасынан тұрады. Күлтесі
қызыл, көкшіл, күлгін түсті. Аталығы әдетте 10, кейде 5, аналығы біреу. Жемісі - бес тұқымды.
Қазтамақ тұқымдасының кейбір түрі парфюмерияда және медицинада қолданылады, араларында
арам шөп түрінде өсетіндері де кездеседі, әсемдік үшін де өсіріледі. (сурет №4)
290
Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
2.2 Зерттеу әдістері.
Жұмыс барысында кохтың седиментациялық әдісі қолданылып, ауаның ОМК (общее микробные
количество) мен фитонцидтердің әсері де анықталды.
Седиментацияланған - ең қарапайым кәрі әдіс, қарапайымға және қол жетерлікке кең таралған әдіс.
Кохом Р. ұсынған әдіс және ауырлық күштері әрекет астында шағын организмдердің қабілеттілігінде
болады және ықпал жасау астында ауа қозғалыстары бірге кішкентай бөлшектермен шаң және
аэрозоль тамшыларымен жеуге жарамды орта бетіне шөгу.(Петри ашық шыныаяқтары).
Шынаяқтарды горизантальдық беттерге сұрыптау нүктелерінде орналастырады. Шыныаяқтарды
жалпы обсемененностисі 5-10 минутқа мясо-пептонный агармен ашық қалдырады. Санитарлы-
көрнекті микробтардың табуылуына арналған Гарро ортасын немесе Туржецконы қолданылады.
(стрептококктардың табылуына арналған).
10-15 мин ішінде ашық шыныаяқтарды санитарлық-көрнекті шағын организмдердің анықтамаларын
қалдырады. Шынаяқтарды тәуліктерге термостатқа жабады.
3.1 Қоректік ортаға зерттеу объектілерін себу.
Құралдар мен материалдар: Петри чашкаларына құйылған МПА (мясо-пептонный агар) бөлме
өсімдіктері (Ақгүлді традесканция, батпақты аққанат, жағалы бегония, қазатамақ ), қайшы, маркер,
химиялық кесе, үккіш таяқ.
Зерттеу барысында ауа микрофлорасының сапалық анализі жасалды. (1м³ ауадағы микроағзалардың
саны).
Алдын – ала аудандық СЭС бөлімінде стерильденген Петри чашкаларына қоректік зат МПА (мясо-
пептонный агар) құйылды.Осы петри табақшаларын:
№1-жаңа ғимарат
№2-№4,5,6,7 үлкен фойеде (сурет-5-6)
№3-жоғары сыныптың біріне (оқушы саны көп) қойып, 5-10мин ашық күйінде ұстадық.
Традесканция, герань, бегония, белокрыльник жапырақтарын қиып, ұсаттық (т=1гр) (сурет-7-8).
Химиялық фарфорлы кеседе үккіш таяқтың көмегімен:
№4, №5, №6, №7 петри чашкаларының қақпағына гераньның, традесканцияның, белокрыльниктің,
бегонияның, қоймалжын массасын тегістеп (сурет-9), жағып, қақпағын, жоғары қаратып жауып, 40
мин ұстап, +25 С жылы жерге – СЭС термостаттына қойылды (сурет-10).
Ал,№1,2,3 Петри табақшаларын уақыты өткен соң, қақпағын жауып, СЭС-қа тапсырдық..
№1,2,3-тәжірибелеріндежаңа ғимарат, жоғары сыныптардың, фойенің жалпы микрофлора саны жеке -
жеке анықталды.
3.2 Микроорганизмдердің колонияларын санау.
Петри табақшаларында пайда болған колонияларды микроскоп арқылы астына қара түсті қағаз салса,
жақсы көрінеді (сурет №11-14). Табақша төңкеріліп тұрады түбіне колонияларды маркермен
белгілейді. Санау кезінде келесі ережені ұстанады.
а) егер 100-ге жуық колония болса барлығын санайды.
ә) 200-500 болса, 1/3 бөлігін табақшаның (қарындашпен секторларға бөледі) есептеледі.
СЭСжасаған анализ қорытындысы.
Табақшалардың
диаметрі
Табақшаның ауданы
1м³ ауадағы
микроорганизмдердің саны
9см
63см²
80
Бөлме өсімдіктерінің фитонцидтік белсенділігі.
Тәжірибе типі
Өскен колониялар саны
(дара саны)
Ауаның 1м³
микроорганизмдердің саны
Традесканция
24
1920
Герань
46
3680
Калла
52
4160
Бегония
20
1600
Микрофлора саны
291
Достарыңызбен бөлісу: |
