Сарсенова әсел берікқызы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Идеалды типтер концепциясы әлеуметтік іс-әрекет теориясының 

маңызды жасаушысы. 

Ерекшелігі 

Идеалды  тип  -  ол  объективтік 

эмпирикалық 

(яғни, 

тәжірибелік) 

шындықты 

бейнелеу  емес,  бұл  зерттеуші 

ғалымның  ойлауының,  ой-

пікірінің  жемісінің  теориялық 

құрылымы (яғни, идеясы). 

Идеалды типтік құрылымдар – 

бұл қажетті құбылыстар мен 

процестердің жалпы түйінді 

ұғымдары. 

М.Вебермен белгіленген 

идеалды типке тән әлеуметтік 

әс-әрекеттер 

Мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет 

(целерацинальное действие). Бұл 

мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет, 

тұлғаның ойлаған мақсатына жетуі 

үшін қолданылады.  

Аффективті  іс-әрекет  –  сезім,  ессіз 

психолоиялық 

импульс 

арқылы  

белгіленеді. 

Дәстүрлі іс-әрекет – дағдылар 

арқылы жүзеге асады. 

М.Вебер әлеуметтік іс-әрекет тұжырымдамасына сүйене отырып, ол 

саяси билікті үш түрге бөледі. 1) харизматикалық; 2) дәстүрлік; 3) 

бюрократты. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Харизматикалық үстем ету , 

яғни соқыр сезіммен көсемге 

сенуге негізделген. 

Дәстүрлік – дәстүр мен салтқа негізделген; 

ал бюрократтық деп ресми қызметтегі 

адамдардың, азаматтардың мүддесіне 

нұқсан келтіріп, өз міндеттерін формальды 

түрде атқаратын үстем ету формасы. 

Бюрократизм – істің мәніне 

немқұрайлы формальды қарау, істі 

көпке созу. “Бюрократизм” деген 

ұнамсыз ұғым. 

2.5. К.Маркстің әлеуметтанулық теориялары 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.5.1 Өндірістің қоғам өміріндегі ролі 

К.Маркстің  әлеуметтанулық  теориясындағы  бағалы  ой-пікірлері  мен    тұжырымдарын  былай 

түйіндеуге  болады:  ол,  біріншіден,  объективтік-материалистік  теорияны  қолдана  отырып,  қоғамның 

дамуын  "формация",  яғни  ерекше  бір  құбылыс  ретінде  қарастырды;  екіншіден,    қоғам  дамуының  ең 

басты, қозғаушы, шешуші күш деп экономика, яғни өңдіріс тәсілі, оның ішінде өндіргіш күштер, соларға 

сәйкес өндірістік қатынастар түсіндірді; үшіншіден, алғаш әлеуметтік құрылым, яғни қоғамды таптарға, 

топтарға,  жікке  бөлу  теориясын  жасады.  Тапқа,  жікке,  топқа  бөлудің  негізгі  белгісі  өндірістік  құрал-

жабдыктарына меншік нысанына  байланысты екенін атап көрсетілді.      

 

Ерекшелігі 

Г.Гегель  диалектикасы,  сонымен 

қатар  әлеуметтік  және  саяси-

экономикалық жандандыру. 

Маркстік социологияның негізгі 

принципі – жекелікті әлеуметтікке 

біріктіру. 

Қоғамдық өмірдің аспектілері 

Қоғам өмірінің материалдық 

негізі. 

Қоғам дамуының объективті 

бағыттары. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өндіргіш күштер мен өңдірістік қатынастардың бірлігі болып 

табылатын материалдық тұрмыстық өндіріс әдісі қоғамдағы 

әлеуметтік, саяси және рухани процестерді туғызатыңдығын 

дәлелдеді. 

Өндіргіш күштер 

Өндірістік қызметтің дағдылары, 

тәжірибесі мен білімді иемденген 

адамдар. 

Өндіріс күштеріне еңбек 

құралдары мен заттары жатады. 

К. Маркс ілімінің методологиясы 

А.  Смит  пен  Д.  Рикардоның  классикалық 

саяси  экономиясы  жеке  еңбек  құн 

теориясы, өнімді еңбек және т.б. 

М

аркси

зм

нің

 дерек

 кө

здер

і  

К.  Маркстің  методологиясының 

ерекшелігі – бизнес және қондырма 

идеясы: 

Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, философ, 

композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, 

орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды 

көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, 

моральдық мәселелерін арқау еткен. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 БӨЛІМ.  ҚАЗАҚ ОЙШЫЛДАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ 

3.1 А. Құнанбаевтың әлеуметтанулық  көзқарастары 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қоғамдағы келеңсіз құбылыстармен, әлеуметтік әділетсіздікпен күрескен, будда нормаларын өз дүниетанымдай қарастырды: 

1.  Өмірді өлтірме, қор қылма, сыйла; 

2.  Ұрлама, тонама, еңбегіңнің пайдасын әркімге тигіз; 

3.  Армандықтан сақтан, әйелден аулақ бол; 

4.  Өтірік айтпа, шындықты айтуға қорықпа, бірақ ақиқатпен айт; 

5.  Жаныңнан өсек шығарма, біреудің айтқанын біреуге айтпа; 

6.  Ант ішпе; 

7.  Бос сөзге уақыт бөлме, орынды сөйле, әйтпесе үндеме; 

8.  Мақтан қума, күндеме, жақыныңның жақсылығына қуан; 

9.  Жүрегіңді ашудан тазарт, дұшпаныңды жек көрме; 

10. Сенімсіздіктен құтыл, ақиқатты ұғуға тырыс. 

Абайдың страта туралы ой-пікірлері 

Қазақ  қоғамының  әлеуметтік  таптық  құрылымын  қарастырып,  оның  байлар  мен  кедейлерге  бөлінгенін,  бұл  бөлінудің 

теңсіздіктен туындағанын, мүліктік теңсіздік бай мен кедей арасындағы алшақтығын қалыптастырып, әлеуметтік қарама-

қайшылыққа соқтыратынын түсіндіреді.