Әлихан  Нұрмұхамедұлы Бөкейхан

                              Әлихан  Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (1866—1937) — ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басындағы қазақ зиялыларының, 

                              қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға. Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері,  

                             ұлт-азаттық және Алаш қозғалысының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, публицист, ғалым, 

                             аудармашы. 

                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.5 Әлихан Бөкейхановтың әлеуметтанулық ой-пікірлері 

 

 

 «Қазақ өлкесінің тарихи тағдыры және оның мәдени жетістіктері», «Қазақтар», «Сұлтан Кенесары Қасымов  

  тарихына материалдар», «Би һәм билік», «Далалық өлкенің ортасындағы орыс қоныстары», «Екі жол», «Төртінші Дума һәм 

 қазақ»және т.б. монографиялары мен мақалаларында көйкесті проблемалар ретінде қарастырылып зерттелді. 

            

                     

                       

Алаш қозғалысы тұсында (1918-1919 жылдың басы) Ахмет Байтұрсынов жаңа өткел, соны өріс іздейді. Ұлт азаттығы жолындағы 

күрес басшыларының бірі болады. Азапты толғаныс, күрес эволюциясынан өтіп барып, 1919 жылдың наурыз айында бұрынғы ұлт 

интеллигенциясының кейбір өкілдерін өзімен бірге алып, қазақ халқының мүддесі үшін қызмет етеді деген үмітпен Кеңес өкіметі 

жағына  өтеді.  Қазақ  өлкесін  басқару  жөніндегі  әскери  революциялық  Комитеттің  мүшесі  ретінде  оның  жұмысына  белсене 

араласады. 

«Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрді. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан 

қараңғы елге жар салып, олардың ой-санасын оятуға бар жігер-қайратын, білімін жұмсайды. Ақын әрбір  аудармасының соңына 

өзінің  негізгі  ойын,  айтайын  деген  түйінді  мәселесін  халқымыздың  сол  кездегі  тұрмыс-тіршілігіне,  мінезіне,  психологиясына 

сәйкес қосып отырған.

   

«Маса» (1911).  Бұл  кітапқа  енген  өлеңдерінде  ақын  қараңғылық,  надандық,  шаруаға  енжарлық,  кәсіпке  марғаулық  сияқты 

кемшіліктерді сынады. Көптеген өлеңдері сол кездегі ағартушылық бағытпен үндес болды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 БӨЛІМ.  ӘЛЕУМЕТТАНУДЫҢ ПӘНІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ 

4.1 Әлеуметтанудың міндеті, зерттейтін мәселесі 

 

 

 

 

 

 

 

Социология-әлеуметтік қауымдастықтардың әлеуметтік ұйымдар мен 

әлеуметтік процестердің қалыптасуы, дамуы, қызметі туралы, әр түрлі 

әлеуметтік  қауымдастықтардың  жеке  адам  мен  қоғамның  өзара 

байланысы  мен  өзара  әрекеті  механизмдерінің  көрінісі  ретіндегі 

әлеуметтік  қатынастар  туралы,  әлеуметтік  іс-әрекет  пен  бұқаралық 

тәртіптің заңдылықтары туралы ғылым. 

Социология пәнінің 

міндеті 

Социология пәнінің 

зерттейтін мәселесі 

Жер мәселесі жөнінде ойлары: 

Жер мәселесі төңірегінде жүргізіліп жатқан саясаттың әлеуметтік-экономикалық сырын ашып, қазақ халқына тигізетін оның ауыр 

салдарын  әшкерелеп  отырды.  Егіншілікке  көшудің  қазақтар  үшін  жағымды  жақтарын  жоққа  шығармады.  Бұл  процестің 

эволюциялық  жолмен  жүруін  қолдады.  Ол  өзінің  осы  көзқарасын  былайша  түсіндірді:  “біздің  ақылымызша,  адам  баласының 

шаруасы бірте-бірте қиыншылықпен, көп жылдарға созылады. Мал бағып, шаруа қылып келе жатқан жұрт, патша 15-тен жер берді 

деп, егінші бола қоймады. Мал шаруасы тымақ емес, төре келе жатыр деп қолға жұлып алатын. Мал шаруасын тіршілік үшін ұстап 

жүрген жұрт 15-тен жер алса, үлкен аяққа тар етік киген болды. Біз қазақ-ау, 15-тен жер алмай тұрып жан-жағыңа қара дегеніміз 

содан, қазақ 15-ті алып, осы алақандай жерге мал бақпақ, бұған мал бағылмайды”. Осы ой-пікірі арқылы Ә.Бөкейханов қазақтарға 

отырықшы норманың өздері үшін тиімсіз екенін ескертеді. 

 

 

. 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.2 Әлеуметтанудың категориялары мен заңдары 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әлеуметтік  –  адамдардың 

өзара  әрекеті,  адам  мен 

әлеуметтік  жүйелердің,  адам 

мен  қоғам,  адам  мен  табиғат 

арасындағы  қатынастардың, 

өзара 

әсері 

мен 

байланыстарынан 

келіп 

туындайтын 

қоғамдық 

қатынастардың мағынасы мен 

ерекшеліктерінің жиынтығы. 

Әлеуметтанудың  категориялары  (яғни,  жалпы  ұғымдар)  өмірдің 

нақтылы  шындығын,  әлеуметтік  құрылымның  дамуындағы  маңызды 

жақтарды, ондағы қатынастар мен байланыстарды бейнелейді. 

Жалпы философиялық: 

Қоғам; 

Әлеуметтік  және  өнегелік  нормалар, 

мәдениеттер; 

Мәдени құндылықтар; 

Тұлға; 

Әлеуметтік орта. 

Жалпы әлеуметтік: 

Әлеуметтік әрекет; 

Әлеуметтік өзара қарым-

қатынас; 

Әлеуметтік институттар; 

Әлеуметтік процестер; 

Әлеуметтік құрылым және т.б. 

Операциялық: 

Таңдау; 

Репрезентавтілік; 

Адамдардың пікірі; 

Қоғамдық пікір.