Тақырыбы: Ілияс Жансүгіров «Әнші» өлеңі

Сабақтың тақырыбы: Ілияс Жансүгіров «Бөбек бөлеу», «Ағынды менің Ақсуым»

Сабақтың мақсаты: Б/к: Ақынның әдебиетке ән-күйдің құдіретті күшінің туын көтере шыққан ақындығын таныту.

Тәрбиелігі: Өнерді сүюге, табиғатты аялауға, туған жерді қастерлеуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Сөздік қорларын, есте сақтау қабілеттерін, әдеби- теориялық ұғымдарын қалыптастыру.

Сабақтың әдіс-тәсілі: Сын тұрғысынан ойлау, салыстыру, ой қорытқызу, мәнерлеп оқу, сұрақ – жауап.

Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі және әнмен.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивтік тақта, буклет, ақынның

шығармалары, түрлі түсті жетондар.

Сабақтың жүрісі: 1) Ұйымдастыру

2) Үй тапсырмасын сұрау

Ақынның өмірі мен шығармашылығын сұрай отырып, сын тұрғысынан ойлау стратегиясы бойынша 5 жолды өлең талдау.

Зат есім – Ілияс Жансүгіров

Сын есім – ұлы ақын, жазушы,

Етістік — Өлең жазады, жырлайды, етік тігеді

Төрт сөзден құралған сөз тіркесі – Қазақ халқының

танымал ақыны т.б.

Зат есімнің синонимі – жазушы – қаламгер т.б.

«Әнші » өлеңінің мазмұнын сұрау:

Бұл өлең біріншіден қазақ халқының әйгілі әншісі Әсет Найманбайұлына арналады. Өлеңде Әсет әншәнің ойға жүйрік, тілге бай ақын екенін айтады. Ол өзін дарыған ақынға , бұлбұлға, топтан озған тұлпарға, жұрттан озған жорғаға ұқсатады. Сонымен қатар ақынның үлкеннен бата алғанын , қазақ жерлерінің яғни, Ертіс, Сыр, Есіл, Іле өзендерін, тау өтпес Тарбағатай, Тянь – Шань тауларын кезіп өткенін, әнмен асқақтатып тамсандырғанын айтады.

Ілияс ақын Әсеттің әншілігіне сүйсініп:

Ән салсаң Әсеттей сал әсемдетіп,

Қоздырып делебені дәсерлетіп.

Шырқатып, шүмектеніп, нөсерлетіп,

Талдырып, талықсытып,тамылжытып, — дейді.

«Әнші» өлеңінен тапқан көркемдегіш құралдарды тексеру:

Теңеу: 1. Бұлбұлмын даусым көкте дамылдаған.

2.Тұлпармын , топтан озған, тасырқаман.

3. Жорғамын, жұрттан озған, жортарманмын.

4. Майдамын, майда желіс мамырлаған.

5. Тауықпын, тары тердім Найман шалдан.

6. Үйректей, қаздай қалқып жүрмін жүзіп.

7. Аққудай аспандағы әнді өрлетіп.

8. Нөсердей нөпір төккен жауындатып,

Қазандай қарсы соққан дауылдатып

Қамыстай дауыл жыққан сауылдатып.

Метафора: Құм- қыстау, өлке –көктеу, өзен — күзеу .

Сөз – жаңбыр, даусым дауыл, әнім – ескек.

Эпитет: Соқтырып ай астынан – алтын күрек.

Ми – дала, меңіреу шөл күміс көлдер.

Әсет Найманбайұлы туралы өмірбаянын сұрау:

Жаңа тақырыпты меңгерту:

Ақынның «Бөбек бөлеу» өлеңінде сәбиін бесікке бөлеген ана баласының тәтті ұйқыда болуын, ер жетіп, бой түзеп, ерінбей еңбек етіп, еліне елулі, халқына қалаулы болып өсуін тілейді екен. «Тәрбие тал бесіктен басталады» демекші, баланың тәрбиесінен үлкен үміт күткен.

Өлеңін мәнерлеп жатқа оқи отырып, халық арасында көп жырланатын бесік жырларының қандай түрлерін білетінін сұрау (әнімен).

а) Жырды мәнерлеп оқыту:

б) «Бөбек бөлеу» өлеңі мен Жамбылдың «Атаның әлдиі» өлеңін салыстыру:

«Бөбек бөлеу» Ұқсастығы «Атаның әлди

Екі ақыннның ұқсастығын, айырмашылығын ауызша айтқызу.

«Ағынды менің Ақсуым » атты өлеңінде ақын Ақсу табиғатын суреттеген. Ақсудың әлі күнге дейін арқырап ағып жатқанын, бір күні жазғы кеште жағасына барып, сұлулығына таң қалса, бұған қоса тау – тас та тамсанып, жұлдыздар да жымиып, таймаңдаған тайпақ ай да қылшия қарайды екен. Оған қоса қайың тал да қалайша қарамасын, ол да қарап, суға түскен сәулесіне сүйсініп тұрғандай. Суға бір шыбық түсе қалса, су дірілдейді, сырылдайды, оған қонған бір шымшық шық-шық етіп шырылдайды, — дейді.

4) Тақырыпты бекіту:

Өлеңді мәнерлеп оқыту:

Сұрақ: Лирика дегеніміз не?

Өлеңді қандай лирикаға жатқызамыз? Табиғат лирикасы.

Табиғатқа жан бітіре суреттеген қандай ақындардың өлеңдерін білеміз?

Абайдың «Қыс», «Жазғытұрым», «Күз» Ыбырайдың «Өзен», Дулаттың «Аягөз қайда барасың»т.б.

Өлеңді мәнерлеп оқыта отырып, өлең құрылысына талдату:

Үйге тапсырма:

«Бөбек бөлеу» өлеңін жаттау. Өз өлкеңнің табиғаты туралы шағын шығарма – суреттеме жазу. Өлеңдерден көркемдегіш құралдарды табу.

Бағалау.

Оқушыларға әңгіменің идеясын жан — жақты талдай отырып ашу;

Оқу нәтижелері 1.Оқушылар топтық жұмыс жасау барысында өз ойларын еркін жеткізуге мүмкіндік алады.

Сабақта қолданылатын

Оқыту әдістері

Олай болса, біз қазір топ болып, 3 топқа бөлініп жұмыс жүргіземіз. Әр топтың жетекшісі өз тобынан жауап берген оқушыларды белгілеп отырсын.

Адам — тірі ағза, еңбектенеді, сөйлейді, ойлайды, оқиды,қоректенеді.

Тапсырмалар 1. «Көксерек» сөзі сендерге қалай таныс?

Оқиғаның мазмұнына тоқталу.

1.«Көксерек» шығармасының идеясын түсінеді.

Торуылдап ауылды Бейғам елді іздейді,

ІІІ. Ой толғаныс

1.Мәтіннен алған әсерін айтады.

Сұрақ – жауап арқылы қорытындылау.

1.Сәйкес мақал- мәтел дер арқылы табуда шығармашылық жұмыс жасайды.

Үйге тапсырма беру

Бағалау

Сабақтың мақсаты: Жазушының табиғат тақырыбымен адамдар тағдырын қатар суреттеген көксерек әңгімесінен алған білімдерін жүйелеу, әңгіме мазмұны арқылы басты кейіпкерлердің іс-әрекетіне, автордың көзқарасына бойлау.

Білімділік: М.Әезовтың  «Көксерек» әңгімесінің мазмұнын қорытындылау, шығарма мазмұнына, идеясына, тақырыбына талдау жасау;

Дамытушылық: Шығарманы талдау арқылы өз ойын қорғай білуін, нақты сөйлеу білуін дамыту, сөздік қорын молайту;

Тәрбиелік: Әңгіме мазмұны арқылы оқушылар бойында адамгершілік, жанашырлық сияқты қасиеттерді қалыптастыру, табиғатты, қоршаған ортаны аялауға, оның заңдылығын бұзуға жол бермеу;

Сабақтың түрі: Қайталау сабағы

Сабақтың өту әдісі: СТО әдіс-тәсілдері, сұрақ-жауап, талдау, іздену

Сабақтың көрнекілігі: М.Әуезов портреті, қасқыр суреті, көксерек кинофильмінен үзінді, интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс:бейнелеу өнері

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың назарын сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау

Үйге Мұхтар Әуезовтың «Көксерек» әңгімесі оқу, мазмұндау.

1. Әңгімені оқиға желісіне қарай бөліктерге бөліп ат қою.

1. Кішкенк Көксерек

2. Көксеректің адамдар қатарына қосылуы.

3. Ауыл адамдарының наразылығы 

4. Ауыл иттерінің бөтенсуі

5. Ұрлық

4-оқушыға әңгімелету

1. Көксеректі суретте.

Жотасы күдірейген, құйрығы шолақ бойы тау басында тайдай көрінеді, нағыз көкжал, сұсты, көзі жап-жасыл.

2. Салыстыр.

Ауыл иттерінен Көксеректің ерекшелігі қандай?

Көксерек- айлакер, ашқарақ, дыбыс шығармайды, сұсты, жасымайды.

Ит- қолдан тамақтанады, өз иесіне бауыр басады, еркелейді, тілін алады, иесіне қызмет етеді.

3. Қолданыңыз.

          Көксерек туралы ел не дейді?

          Кәпір, қырыс, тағы емес пе? Кеудесін бермейді жасымайды. Ұры    

         асырасаңда мал болмайды, тұқымы жау емес пе?

         ( Шығармашылық жұмыс)

         Мәтін желісіне қарай сұрақтар

1. Әңгімедегі басты кейіпкер кім деп ойлайсың?

2. Көксерек ұрлық пен адал астың айырмасы не екенін ұға алмады дегенді қалай түсінесің?

3. М.Әуезов кім? Өткен тарауда оның қандай әңгімесімен танысып едің?

Ой қозғау.

Қай жазушылардың шығармаларын алып қарасақ та табиғат назардан тыс қалған емес.

- Ендеше, мына сөзге назар аударыңдаршы?

- Табиғат дегеніміз не, қалай түсінесіңдер

    Табиғат

қоршаған орта                               халық қазынасы

Ал табиғатқа шабуыл жасау, оның тылсым тыныштығын бұзу мәселесіне қалай қарайсыңдар?

- Олай болса кеше ғана оқып танысқан бәріміз көркем фильм арқылы жақсы білетін Көксерек және оның иесі ( Құрмаш) олардың іс-әрекеті турасында әңгіме өрбімек.

Сұхбат алу.

1. Көксерек фильмін көрдің бе?

2. Қай жері сіздің есіңізде қалды?

3. Көксерек туралы сіздің ойыңыз?

Көксерек фильмінен үзінді көру.

1-бөлім: Қасқырлар мекені

2-бөлім: Адамдар қиянаты

3-бөлім: Көксерек пен Құрмаш

4-бөлім: Әжесі мен Құрмаш

5-бөлім: Айқас

6-бөлім: Қасқыр қашанда қасқыр

Сұрақтар.

1. Қасқырлар апанын адамдар неге талқандады?

2. Бөлтіріктерге істегендеріне қалай қарайсыңдар?

3. Өзін мәпелеп өсірген Құрмашты танымай, Көксеректің жауыздық істеген себебін қалай түсінесің? ( 1-шіден ол аш, 2-шіден адамдарға деген өшпенділік және ол бөрі, тағы аң, оның иесі болмайды)

Топтау ( сәйкестендіру кестесі)

Кейіпкерлер                                                 Тән қасиеттер

Адам                                                              саналы

Қасқыр                                                          санасыз

                                                                       ойлайды

                                                                       еңбектенеді

                                                                       жыртқыш

                                                                       қомағай

Шығармашылық жұмыс

1. Қасқырға байланысты мақал-мәтелдер айту

2. Қасқыр туралы қысқаша мәлімет

3. Қасқыр туралы 5 жолды өлең құрастыр

Қасқыр сөзін топтау.

қомағай                                    дала санитары

бөрі                     Қасқыр        дала тағысы

                      көкжалжыртқыш

Әңгімені тізбектей оқу.

Бекіту сұрақтары:

1. Көксерек әңгімесі қай жылы жазылған? ( 1929 ж)

2. Қасен деген кім? ( белгілі аңшы)

3. Құрмаштың елі? ( Қараадыр)

4. Көксеректі жеңген иттің аты? ( аққасқа)

5. Көксерек әңгімесінің тақырыбы? ( Адам-Табиғат-Қасқыр)

Қорытынды.

Әуезовтен жетті бізге көп дерек,

Тұтқын бопты Құрмашжанға Көксерек.

Шуылдасып ауылдың көп иттері,

Жабылыпты Көксерекке көп төбет.

Жасалған қорытынды. ( пікір алысу)

Қасқырдың болмысы адам тәрбиесіне көнбейді екен, түз тағысы да өмір сүруге құқылы.

Адамдар табиғат заңдылығын бұзса, ол өзіне қатер төндіреді. 

Балалар сабағымызды табиғат пен бастап едік, табиғат пен аяқтайық.

Жер бәріміздің ортақ үйіміз. Ол аңға да, адамға да жетеді. Сондықтан сыйысып-сыйласып тату өмір сүрейік.

Үй жұмысы. 

Оқу, талдау. Адам және табиғат эссе жазу

Бағалау. 

Осымен сабақ аяқталды. Сау болыңыздар.

Сабақтың мақсаты: Ж. Аймауытұлының өмірі мен шығармашылығы жайлы алған білімдерін тереңдету, шығарманың тілі мен мазмұнына талдау жасату, Әмірқан бейнесін жан-жақты талдау

Әңгіменің мазмұны арқылы оқушыларды адалдыққа, шынайылыққа, әнді, өнерді сүюге, тәрбиелеу, әсемдікті сезіне білуге үйрету. Оқушының ойын, қиялын дамыту, шығармашылықпен жұмыс жасай білуге, өз көзқарасын әдеби, жүйелі тілмен жеткізе білу дағдыларын жетілдіру

Сабақтың типі: Пысықтау сабағы

Сабақтың әдіс-тәсілдері Ассоциация, талдау, сұрақ-жауап, әңгіме кестесін құру

Сабақтың көрнекілігі: сурет, қанатты сөз

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Шығарманы талдау

- Балалар, біз сендермен өткен сабақта Ж. Аймауытұлының «Әнші» әңгімесінің мазмұнымен танысып, шығармаға жоспар құрған болатынбыз. Бүгін осы шығарманы талдауды ары қарай жалғастырамыз.

Бүгінгі сабағымызда: