Темір және оның қосылыстары Сабақ мақсаты

Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:

• Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
• Fe0 – 2e Fe2+
• Fe0 – 3e Fe3+
• Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.

• Back

ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ

• Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
• Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSO4) және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде кіреді.
• Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.

• Next

• Next

МИНЕРАЛДАР:

• Магнетит

• Гематит

• Next

• Лимонит

• Пирит

Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.

• Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
• Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.

Қан азаюының алдын

• Қан азаюының алдын
• алу үшін картоп, алма,
• өрік, қара бидай
• нанының және тәтті
• көкөністердің маңызы
• өте зор. Мұнда
• кездесетін байланысқан
• күйіндегі темір қанның
• қызыл түсін сақтап,
• гемоглобиннің
• төмендеуіне жол бермейді.

Радиация әсерінен гемоглобин

• Радиация әсерінен гемоглобин
• синтезделмесе,адам ақ қан ауруына
• шалдығады.Медицинада темірдің
• дәрілік препараттары,изотоптары
• 52 Fe, 55Fe, 59Fe зерттеу кезінде
• индикатор ретінде қан ауруын
• анықтауға қолданылады.

• Темірдің медицинамен
• байланысы

ӨНЕРКӘСІПТЕ АЛЫНУЫ:

• Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
• Пирометаллургиялық әдіспен:
• оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
• Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
• соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
• Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
• және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:
• Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2

• Back

ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ:

• Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.

• Back

Физикалық қасиеттері:

• Физикалық қасиеттері:

• - Темірдің балқу температурасы-
• + 1539°С
• - Оның тығыздығы-
• 7,87г/см3
• - Қаттылығы – 4,6

ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ:

• I. Жай заттармен әрекеттесуі:
• Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:
• 3Fe + 2O2 = Fe3O4

• Next

Ылғалды ауада тат түзеді:

• Ылғалды ауада тат түзеді:
• 4Fe + 2H2O + 3O2 = 4Fe(OH) 2
• Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:
• 2Fe + 3Cl2 = 2Fe3+ Cl3-
• Fe + S = FeS
• 4Fe + 3C = Fe4C3

II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:

• II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:
• Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:
• Fe + H2O = FeO + H2
• Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
• Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:
• Fe + 4HNO3(сұйық) = Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
• Fe + H2SO4(сұйық) = FeSO4 + H2
• Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:
• Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu

Теміртауда

• Теміртауда
• қаласында
• өндіреді. Балқаш,
• Қарағанды,
• Өскемен, Шымкент,
• Павлодарда түсті
• металлургия
• зауыттары бар.

ТЕМІРДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚОСЫЛЫСТАРЫ:

• Темір (ІІ) оксиді немесе (FeO) – негіздік оксид, оңай тотығатын қара ұнтақ, оны мына реакция бойынша алады:
• Fe2O3 + CO 2FeO + CO2
• Қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді:
• FeO + 2HCl = FeCl2 + H2O
• FeO + CO2 = FeCO3

• Next

ТЕМІРДІҢ ГИДРОКСИДТЕРІ

• Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді.
• Fe (II) гидроксиді – ақ түсті, ал Fe (III) гидроксиді – қызыл-қоңыр түсті. Олар суда ерімейтін заттар.
• І. Алынуы. FeCl2 + 2NaOH = Fe(OH)2 + 2NaCl
• FeCl3 + 2NaOH = Fe(OH)3 + 3NaCl
• 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O = 4Fe(OH)3

ҚОЛДАНЫЛУЫ:

• Темір купоросы (FeSO4 ∙ 7H2O) – ағаш сүрлеуде;
• Fe3C – цементит шойында қолданылады.
• (NH4)2SO4 ∙ FeSO4 ∙ 6H2O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады.
• Fe(NH4)2 ∙ (SO4)2 ∙ 12H2O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады.
• Fe2O3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.

“OЙ ҚОЗҒАУ”

•  

• FeO- FeCl2 - Fe(OH)2- FeSO4- BaSO4
• Fe-Fe(SO4)3- Fe(OH3)- Fe2O3- FeCl3

“МИҒА ШАБУЫЛ”

• Есептер шығару №1 есеп Массасы 56г темірді орта тұзға айналдыру үшін құрамында 110г күкірт қышқылы бар сұйытылған ерітісіндімен әрекеттестіргенде қанша тұз және суттегі алынады?  №2 есеп 3,2 темір оксидінентемірді тотықсыздандыру үшін 1,344 л сутек жұмсалған. Ол оксидтің формуласын табыңдар. №3 есеп 29 г темір оксидін толық тотықсыздандыру үшін 14г көміртектің (II) оксиді жұмсалған . Оксидтің молекулалық формуласын табыңдар. №4 есеп Алюменатермиялық жолмен Fe3О4 –тен 126г темір алу үшін қанша грамм термиялық қоспа керек

“КІМ ЖЫЛДАМ”

• Химиялық тәжірибелер.
• Берілген реактивтер бойынша мүмкін болатын реакцияларды жүргізіңдер.
• Fe,HCl,H2SO4,NAOH,FeCl2,CuSO4,HNO3,FeCl3

“Жүйрік болсаң, шауып көр.”

• “Жүйрік болсаң, шауып көр.”
• Шығармашылық тапсырма:
• 1. Темір - аспан тасы.
• 2. Темір - соғыс қаруы.
• 3. Темір - тіршілік көзі
• 4. Темір – өмірдегі маңызды элемент.

• Үйге тапсырма

• "Темірдің маңызды қосылыстары"
• "Темір-адам ағзасында"
• "Темір табиғатта"
• "Темір ежелгі элемент" тақырыптарында
• реферат жазып келу.

Рефлексия

• Рефлексия
• Бүгінгі сабақ саған қалай болды?
• Жеңіл Орташа Қиын
• Берілген материалдарды қалай меңгердің?
• Толық меңгердім;
• Аздап меңгердім;
• Мүлдем меңгерген жоқпын.

• Назарларыңызға рахмет!

• Ат әбзелдері. Құрамы: темір,
• күміс және т.б.
• Ұзындығы 24 см.
• ХІ ғ-да жасалған.

• Next

Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.

• Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.

• Next

Темірден жасалған бұйымдар

• Темірден жасалған бұйымдар

• Next

Балта.

• Балта.
• Ұзындығы – 16 см. ХІ ғасыр.

• Next

Темірден жасалған құлып.

• Темірден жасалған құлып.
• Ұзындығы – 8,5 см.
• ХІІ ғасыр.

• Next

Темірден жасалған бұйымдар

• Темірден жасалған бұйымдар

• Next

Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.

• Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.
• Х – ХІІ ғасырлар.

• Next

Темірден жасалған кілттер

• Темірден жасалған кілттер

• Back

• Back

• Next

• Next

• Back

• Back

• Back

• Back

• Back

• Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан. Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
• Темір сульфат және гидрокарбонат түрінде минералды сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге әжептәуір бай табиғи шөгінділер кездеседі.

ТЕМІРДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚОСЫЛЫСТАРЫН АНЫҚТАУ:

• Fe+2 және Fe+3 иондарын сары және қызыл қан тұздарының көмегімен анықтайды.
• 3FeCl2 + 2K3[Fe(CN)6] = Fe3[Fe(CN)6]2 + 6KCl
• турунбуль көгі
• 4FeCl3 + 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12KCl
• берлин көгі

• Темірдің таттануы оттектің әсерінен болады.
• 2Fe0 + 2H2O + O20 = 2Fe (OH)2
• Тотықсыздандырғыш 2Fe0 -2e- 4 2
• Тотықтырғыш 2O0 +4e- 2 1
• Оттек молекуласы темірді алдымен Fe+2, содан кейін Fe+3 катионына айналдырады:
• 4Fe(OH)2 + 2H2O + O2o → 4Fe(OH)3
• Тотықсыздандырғыш Fe+2 -e– → Fe+3 1 4
• Тотықтырғыш O20 +4e- → 2O-2 4 1

Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.

• Темір (ІІІ) оксиді Fe2O3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.
• І. Алынуы: 1) 2Fe(OH)3 = Fe2O3 + 3H2O
• 2) 3Fe + 2O2 = Fe3O4
• 3) 3Fe + 4HOH = Fe3O4 + 4H2
• ІІ. Химиялық қасиеттері:
• қышқылмен Fe2O3 + 3H2SO4 = Fe2(SO4)3 + 3H2O
• қышқылдық оксидпен Fe2O3 + 3SO3 = Fe2(SO4)3
• негізбен Fe2O3 + 2NaOH = 2NaFeO2 + H2O

• Next

• 1.Қанға қызыл түс беретін химиялық элемент?
• а)Ғе ә) мыс
• 2.Меккедегі темірдің қалқып тұруы неге байланысты?
• а) қаттылығына ә) магниттілігіне
• 3.Өте ертеде сақтар темірді не үшін қолданған?
• а)түрлі бұйым ретінде, қару жасауға ә)магниттік қасиетін пайдалануға
• 4. Темір пер.кестеде қай топта орналасқан?
• а)VІІ топ негізгі топша ә)қосымша топша
• 5.Темір қандай валенттілік көрсетеді?
• а)ауыспалы ә)тұрақты
• 6. Темір таралуы жөнінде нешінші орында?
• а) Бірінші ә)екінші
• 7.Темірдің маңызды қосылыстары?
• а)Пирит,магнетит ә)Боксит
• 8. Қазақстанда темір кені өндірілетін қала?
• а) Теміртау ә) Алматы
• 9 Адам денесінде қанша темір болады?
• а )3,5 г ә) 15 г

• Бекіту: ТЕСТ ТАПСЫРМАСЫ

• I- топ:Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып,ығыстырып шығарады:
• Fe+CuSO4=FeSO4+Cu
• III- топ:Темірдің суда ерімейтін гидроксидтерін олардың сәйкес тұздарына сілтімен әсер ету арқылы алуға болады:
• Fe+CL2+2NaOH=Fe(OH)2↓ +2NaCL
• V- топ:темірдің қышқылмен әрекеттесуін қарастырайық .Нәтижесінде сутек газы бөлінеді.
• 2Fe+3H2SO4=Fe2(SO4)3+3H2↓

жүктеу 4,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: