Сабақ жоспары 6 сынып Пән мұғалімі: Убабаева Балнур Толеубаевна

Қазіргі компьютерлер тек есептеп қана қоймай,цифрлық емес ақпаратты өңдейді, әр түрлі технологиялық процестерді, деректер базасын және басқаларды басқарады. Бұл типті

компьютерлерді дүние жүзінде жүздеген өндірушілер шығарады. Олар өзара өнімділімен,

жадының сыйымдылығымен және бірқатар функционал мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. Дербес компьютер өнеркәсіп бұйымы ретінде өзара жалғастырушы кабельдермен өзара

жалғастырылған бірнеше блоктардан тұрады.

Біз үлкен ЭЕМ- ді немесе қарапайым дербес компьютерді алсақ та, олар бір- біріне ұқсас принципте жұмыс істейтін мынадай бөліктерден тұрады:

1. 
   орталық процессор;
   
2. 
   енгізу (деректерді) құрылғысы;
   
3. 
   есте сақтау құрылғысы (жад);
   
4. 
   шығару (деректерді) құрылғысы.
   

Есте сақтау құрылғысы программаларды, мәліметтерді және жұмыс нәтижелерін компьютер жадында сақтауға арналған.

Шығару құрылғысы компьютердің жұмыс нәтижесін адаидарға жеткізу үшін қолданылады.

ДЭЕМ бірыңғай аппараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық құрылғылар жиынынан тұрады. ДЭЕМ құрамына кіретін құрылғыларды олардың функционалдық қызметіне қарай екіге бөлу қалыптасқан,олар: жүйелік блок және перифериялық, яғни шеткері құрылғылар.

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

Микропроцессор;

Оперативті (жедел)есте сақтау құрылғысы;

Тұрақты есте сақтау құрылғысы;

Қоректену блогы мен мәлімет

енгізу- шығару порттары.

Ал, шеткері құрылғылар құрамы:

Мәлімет енгізу құрылғылары;


Тапсырмалар: Қатені табу
Маған бейнелерді компьютерге енгізу керек болса, алдымен сканерді іске қосамын. Бейнелерді көшіріп алып, оларды сақтап қоямын. Сонан кейін компьютердің жүйелік блогын іске қосып, сканерден өткізілген мәліметтерді түзетемін. Соңынан мониторды қосып, не шыққанын көріп шығамын. Мен осылай компьютердің аппараттық құрылғылары мен электр энергиясын үнемдеп жұмсаймын.
3 қате бар:

1. Алдымен монитор мен жүйелік блокты іске қосу қажет.

   Білімділік: Пернетақтаның функционалды пернелері жөнінде мағлумат беру.

 Дамытушылық:  Оқушылардың ойлау қабілетін, логикасын, мәдениеттілігін дамыту.

 Тәрбиелік: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа тәрбиелеу.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Өтілгенді пысықтау
   
3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   
4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   
5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   
6. 
   Бақылау кезеңі
   

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   

2. 
   Өтілгенді пысықтау
   

• 
  Компьютердің негізгі құрығыларын ата.
  
• 
  Компьютер жадысының қандай түрлерін білесіңдер?
  
• 
  Тұрақты жад пен жедел жадтың айырмашылығын атаңдар.
  
• 
  Ақпаратты енгізу-шығару құрылғыларын ата.
  
• 
  Жадтың сыртқы тасуыштарын сипатта.
  
• 
  Монитордың ажырату қабілеті дегеніміз не?
  

3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   

     Пернетақта  - компютерге ақпарат енгізетін құрылғы.Онда  101 немесе  102  перне  болады .Таңбалық деректерді енгізу қызметін атқарады және негізгі енгізу құрылысы болып  табылады.

1.Пернені басқанда  пернетақтаға  орнатылған арнайы микросхема идентификациялайтын скан-код жіберіледі.

2. Скан-код  микросхемаға  түседі, ол өз кезегінде процессорға бекітілген нөмірі бар түзу береді.

3. Үзуді алып, процессор ағымдағы жұмысын кейінге қалдырып, түзуге нөмірі бойынша түзуге қызмет жасайтын бағдарламаныңадресін табады.

4. Үзуді өңдегеннен кейін процессор аяқталмаған іске қайта оралады.

5.  Енгізілген (бірақ  өңделмеген) символдар пернетақтаның буферіне түседі де, оған арналған бағдарлама оларды алып кеткенше сақталады.

 -басу пернетақтасы (алфавитті- цифрлық және таңбалық   ернелер)

 -функционал пернелер: F1-F12

 -арнайы операциялар пернелері: Enter, Esc, Tab6, Ctrl, Alt,  BackSpace

 -меңзерді басқару және редакциялау  пернетақтада.

 -сандық пернетақта.

  Функционалдық  пернелер-   Олар символдық пернелердің үстінде орналасқан. Олар  компютердің  күрделі операцияларын тез орындай. Әр түрлі программаларды әр түрлі  қызмет  атқарады.

       Символдық  пернелер – пернетақтаның  негізгі  бөлігі. Символ, цифр енгізуге болады.

       Нұсқаушы  немесе  меңзерді  экранда басқару пернесі. Меңзерді экранда жылжытуға арналған.

       Цифрлық-қосыма   NumLock  пернетата арқылы қосылып ажыратылады.

←  немесе Backspace   пернесі  алдыңғы  символды өшіреді.

кейбір амалдарды орындау үшін пернелердің  комбинациясын пайдаланады.  Ctrl Alt 

4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы бақылау сұрақтарына жауап беру.
  
• 
  Sin.kz бағдарламасындағы тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
  

5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы «Өзінді тексер» сұрақтарына жауап беру.
  

• 
  Пернетақта тренажерімен жұмыс істеу.
  

• 
  Компьютердің сыртқы  құрылғыларын ата?
  
• 
  Енгізу-шығару құрылғыларын айтыңыз
  
• 
  Пернетақтаның блоктарын айт.
  
• 
  Негізгі пернелердің қызметі қандай?
  

2. Оқушылардың ЕТ дамуының негізгі кезеңдерін, ақпарат түрлерін,

ЭЕМ буындары мен олардың элементтік базасын, ЭЕМ-ді қолдану

аумақтарын білу қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Пікірлесіп - түсіндіру

Білім – білікке Оқушылар білуі тиіс:

қойылатын талаптар: - ЕТ дамуының негізгі кезеңдерін;

• 
  ақпарат түрлерін;
  
• 
  цифрлық есептеуіш машинасының құрылу принциптерін;
  
• 
  ЭЕМ буындары мен олардың элементтік базасын;
  
• 
  ЭЕМ-ді қолдану аумақтарын.
  

• 
  әр түрлі буындағы ЭЕМ мысалдарын келтіруді;
  
• 
  ЭЕМ элементтік базасы бойынша қандай да бір машина қай буынға жататынын анықтауды;
  
• 
  ЭЕМ-ді қоғам өміріне қолдану мысалдарын келтіруді.
  

1. 
   Қол – б.э. дейінгі елуінші мыңжылдықтан бастап;
   
2. 
   Механикалық – XVII ғасырдың ортасынан бастап;
   
3. 
   Электромеханикалық – XIX ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап;
   
4. 
   Электрондық – XX ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап.
   

ЕТ-нің қол түрінің даму кезеңі есептеу үшін адам денесінің мүшелерін, бірінші кезекте саусақтарын және есептеу нәтижелерін белгілеу үшін, әр түрлі заттарды, мысалы, есептеу таяқшаларын, түйіншектерді, белгілер қоюды қолдануға негізделген.

1. 
   Ондық пен он екілік санау жүйесіндегі саусақ есебі (қолдағы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері – барлығы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері – барлығы он екі).
   
2. 
   Колумбқа дейінгі Америка халықтарының түйіншек санауы.
   
3. 
   Заттарды топтастыру және бір жерден басқа жерге санап қою көмегімен санау.
   
4. 
   Есепшотпен санау (абак – алғашқы жетілдірілген санау құралы), 15-ші ғасырда пайда болды. Есепшотты көбейту кестесімен біріктіру жолымен жетілдіруге соңғы талаптану 1921 жылға жатады.
   
5. 
   17-ғасырдың басында ДЖ.Непердің логарифм және логарифм кестесін ойлап табуы және есептеу таяқшаларымен ДЖ.Непердің есептеу тақтасын ендіру.
   

1. 
   Механикалық есептеу принциптерін қолданатын есептеу құрылғылары мен аспаптарын жасау. 1623 жыл – 6 разрядты сандар мен арифметикалық амалдар орындауға арналған Шиккардтың алғашқы машинасы. Ол көбейтетін, қосатын, сандарды жазатын тәуелсіз құрылғылардан тұратын.
   
2. 
   1642 жылы Блез Паскаль ойлап тапқан он разрядты сандармен арифметикалық амалдарды механикалық түрде орындайтын машина.
   
3. 
   1673 ж. Г.И.Лейбниц алғашқы арифмометрді құрастырды. Арифмометрлер кең тарады және бірнеше рет жетілдірілді. Оған мысал: Томас арифмометрі (томас-машина), Болле машинасы, Орднер арифмометрі т.б. арифмометр пайда болуымен байланысты есепші мамандығы пайда болды. 1969ж. ССРО-да арифмометрді шығару ең жоғары деңгейге жетті (300 мың арифмометр). 20-ғасырдың 70-ші жылдары арифмометрді элементтік базасы интегралдық схемаға негізделген калькулятор ығыстырды.
   
4. 
   19-ғасырдың бірінші жартысында Чарльз Бэббидж әмбебап есептеуіш (аналитикалық) машина құрастыруға талаптанды. Бұл машина перфокартада жазылған бағдарламаны қолдануы керек еді. Бэббидж бағдарламалық басқару принципін қолданып, кез-келген алгоритмді шешуге арналған аналитикалық машинаны құрудың негізгі идеясын зерттеп дайындады. Бұл жаккардтың тоқыма станогы сияқты, нағыз механикалық машина болуы тиісі еді. Бірақ сол кездегі техниканың дамуы жеткілікті дәрежеде болмауы бұл жобаның іске асуына мүмкіндік жасамады.
   

1. 
   1887ж., Г.Холлерит, У.Бэббидж бен Г.Джоккардтың идеяларын қолданып, алғашқы есептеуіш-аналитикалық кешенін құрды. Бұл құрал АҚШ-та (1890), Ресейде (1897), Канадада (1897) халық санағын жүргізуде, АҚШ-тың темір жолдарының есептерін өңдеуде және ірі сауда фирмаларында қолданылды.
   
2. 
   1941ж., Коннард Цузе бағдарламалық басқаруы мен жадтайтын құрылғысы бар алдыңғыларға ұқсас машина жасап шығарды.
   
3. 
   1944ж. Айкен IBM фирмасының кәсіпорнында Бэббидж жұмыстарының көмегімен электромеханикалық реледегі «МАРК-1» аналитикалық машинасын құрастырды. Бұл машинаның есептеу жылдамдығы электр жетегі бар арифмометрден 100 есе тез болды. Бұл машинаның бірнеше жетілдірілген түрлері шығарылды.
   
4. 
   1957ж. – ССРО-да (PBM-1) релелік есептеуіш машина жасады. Бұл релелік ЕТ-нің ең ірі және соңғы жобасы болды. Осы кезеңде механикаландырылған санау кәсіпорны болып табылатын есептеуіш-машина стансалары құрыла бастады.
   

1. 
   1943-45ж. АҚШ-та Моучли мен Эккерт басқарған топ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ШАМДАРДЫҢ негізіндегі ең алғашқы ENIAC ЭЕМ-ін құрастырды. Бұл әр түрлі мәселелерді шешетін әмбебап машина еді. Бұл ЭЕМ «МАРК-1» машинасынан өнімділігі бойынша 1000 есе артық және одан екі есе үлкен (салмағы 30т) болды. ENIAC машинасында 18000 электрондық шамдар, 150 реле 70000 резисторлар, 10000 конденсатор болды. Ол 140 квт қуат пайдаланды. Бірақ оның жад құрылғысы жоқ, және бағдарламаларды беру үшін сымдарды нақты бір түрде жалғастырып отыру керек болды.
   
2. 
   1945ж. Джон фон Нейман цифрлық есептеуіш машинаның жалпы принциптерін ойлап тапты, ол қазіргі кезге дейін ДК-де қолданылады. Осы принциптер бойынша компьютерде мыналар болуы керек:
   

• 
  арифметикалы-логикалық құрылғы, арифметикалық және логикалық операцияларды орындайды;
  
• 
  жадтайтын құрылғы немесе бағдарламалар мен деректерді сақтайтын жад;
  
• 
  басқару құрылғысы, ол бағдарламаларды орындау процесін ұйымдастырады;
  
• 
  ақпарат енгізу-шығару сыртқы құрылғысы.
  

ЭЕМ-нің бірінші буыны (1949-1958ж.)

1. 
   1949ж. Морис Уилкс (Англия) алғашқы EDVAC компьютерін жасады. Бұл жадында сақталған бағдарламалары бар әмбебап ЭЕМ цифрлық электрондық есептеуіш әмбебап машиналарының алғашқы буындарына жол салды.
   
2. 
   XX-ғасырдың 40-50 жылдары ЭЕМ өте үлкен және қарапайым болды. Элементтік база ретінде электрондық шамдар мен реле қолданылды: жедел (оперативтік) жад триггерлерде, кейін ферриттік жүрекшелерде; шапшаңдығы – секундына 5-30 мың арифметикалық амалдар болды. Мұндай ЭЕМ-дер үшін бағраламалар машиналық кодтарда жүргізіледі, кейінірек автокодтар мен ассемблер пайда болды. Бұл ЭЕМ ғылыми-техникалық есептеулер жүргізу үшін қолданылды. Осы типті машиналарға EDSAC, ENIAC, UNIVAC, БЭСМ, Урал жатады.
   

1. 
   1948ж. – транзистор ойлап табылды және 50-ші жылдардың екінші жартысында транзисторлы ЭЕМ-дер пайда болды.
   
2. 
   1959ж., - АҚШ-та екінші буынның RCA-501 ЭЕМ-і құрылды
   
3. 
   1960ж., - IBM 7090 LARC
   
4. 
   1961ж., - Stretsh
   
5. 
   1962ж., - ATLAS
   
6. 
   Ал ССРО-да 2-ші буынның ЭЕМ-дері: РАЗДАН, НАИРИ, МИР, МИНСК, Урал-11, М-220, БЭСМ-4, М-4000 сияқты машиналар шығарылды.
   

ЭЕМ-нің жетілдіруімен қатар бағдарламалық жабдықтамалар дамыды, алгоритмдік бағдарламалау тілдері, АБЖ, диспетчерлер пайда болды.

ЭЕМ үшінші буыны (1964-1976ж.).

1. 
   1958ж. – Джек Килби бірнеше транзисторды бір пластинаға қалай орналастыру керек екенін ойлап тапты.
   
2. 
   1959ж. – Роберт Нойд ең алғашқы ЭЕМ-і деп IBM/360 модельдерінің сериясын (1964ж. АҚШ) санауға болады.
   
3. 
   ЭЕМ-нің үшінші буынына РДР-8 (бірінші мини-компьютер, ол 1965ж. Құрылды және құны 20 мың $ болды) РДР-11, В-3500, EC-ЭЕМ сериясы жатқызуға болады. ЭЕМ-нің үшінші буыны интегралдық схемалы (ИС) және жартылай үлкен схемала (YC) жартылай өткізгіш интегралдық схемадағы жедел жад құрылғысымен, 16Мб көлемімен, секундына 30 млн. Операция өнімділікпен сипатталады. Өлшемі бойынша ЭЕМ үлкен, орташа, мини және микро болып бірнеше түрге бөлінеді. Бұл буынның типтік модельдері – EC-ЭЕМ, СМ-ЭЕМ, IBM/360, РДР, VAX.
   

ЭЕМ-нің төртінші буыны (1977 – қазіргі кез):

1. 
   Төртінші буынның ЭЕМ-дерінің ең алғашқы танымал сериясы IBM/370.
   
2. 
   Төртінші буынның ЕТ-нің конструктивті-технологиялық негізі үлкен интегралды схема (YИС) және өте үлкен интегралды схема (ӨҮИС), олар 70-80 жылдары құрылған, шапшаң жадтайтын құрылғылар болды. ЭЕМ ЯВА-ны тиімді пайдалануға, қиыншылықтары бар программистер үшін бағдарламалау процесін жеңілдетуге есептеліп шығарылады. Төртінші буынның машиналарының паркін микро-ЭЕМ-ге, ДК-ге, мини-ЭЕМ-ге, жалпыға арналған ЭЕМ-ге, арнайы ЭЕМ-ге, арнайы-IBM-ге және супер-ЭЕМ-ге бөлуге болады. Төртінші буын машиналарының жедел жады – жартылай өткізгіш АҮИС-те, көлемі 16Мб және одан жоғары. Бұл буынның машиналарына IBM/370, SX-2, IBMPC/XT/AT, PC/2, Cray типтерін жатқызуға болады.
   

1. 
   Бүгінгі күні кең тараған ДК-ЦЭВМ. Олардың пайда болуы алғашқы РДР-8 мини-ЭЕМ-ге барып тіреледі.
   
2. 
   1970ж. – INTAL фирмасы жадтың интегралдық схемасын және тамызда үлкен ЭЕМ-нің орталық процессорына барабар интегралдық схеманы (INTEL-4004 микропроцессоры) сата бастады.
   
3. 
   1975ж. – Intel-8080 микропроцессоры бар Альтаир-8800 ең алғашқы ДК пайда болды.
   
4. 
   1981ж. – IBM фирмасы IBMPC дербес компьютерлерін шығара бастады.
   
5. 
   1983ж. – қатқыл дискісі бар IBM PC XT компьютерлері шығарылды.
   
6. 
   1985ж. – IBM PC AT дербес компьютерлерінің шығарылуы басталды.
   

1. Механикалық санауыш құрылғылар;

2. Есептеуші автоматтар;

3. Электрондық-есептеуіш машиналар.

Бақылау сұрағы: «Марк-1» машинасы қандай элементтерде жасалған?

Бақылау сұрағы: Қазіргі заманғы дербес компьютерлер қай буынға жатады?

5. Бағдарламамен басқарылатын аналитикалық-машинаның авторы.

7. Қосатын машинаны ойлап тапқан адам.

8. Лейбництің механикалық санау машинасы.

10. ЭЕМ-нің II буынының элементтік базасы.

Тігінен:

1. Біздің елдегі бірінші ЭЕМ.

2. Бірінші электрондық компьютер.

3. Гректердің ежелгі санау құралы.

4. Санау – перфорациялық машинасын жарыққа шығарушы.

6. Компьютер ойындарындағы дисплей экранында жылжымалы объектілерді басқаратын құрылғы.

1. 
   Жобалауды автоматтандыру – жобалау-конструкторлық істің жаңа кезеңі.
   
2. 
   Ауыл шаруашылығында компьтер не үшін керек.
   
3. 
   Транспорт пен құрылысты ақпараттандыру.
   
4. 
   Компьютер – «басқарушы».
   
5. 
   Компьютер сауда ісінде.
   
6. 
   Нақты эксперимент орнына – есептеуіш.
   
7. 
   ЭЕМ гуманитарлық ғылымдарда.
   
8. 
   Компьютерді медицинада қолдану.
   
9. 
   Жасанды интелект дегеніміз не?
   
10. 
    ЭЕМ мектепке келді.
    
11. 
    Компьютерлік қылмыс. Компьютер қылмысқа қарсы.
    
12. 
    Компьютерді мәдениет пен демалыс саласында қолдану.
    

Есептеуіш техникасының даму тарихы. ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі рөлі: мектепте, үйде,

медицинада, бизнесте, өнерде, ғылымда, ЭЕМ-ді қолдану аумақтары

2.1.3 - тапсырма

2)Оқушыларды бағалау

Күні: 5.10.13

Сынып: 6

Сабақтың тақырыбы:  Программалық қамтамасыз етудің жалпы сипаттамасы және жіктелуі.

Сабақтың  мақсаты: Бағдарлама және бағдарламалық жабдықтама түсініктерімен  таныстыру.

Сабақ міндеттері:

Білімділік: Бағдарлама түрлері мен міндеттері жөнінде мағлумат беру.

 Дамытушылық:  Оқушылардың есте сақтау және зейіндік кабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

 Тәрбиелік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:    аралас сабақ

Оқыту  әдістері:   сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың құрал-жабдықтары:  компьютерлер, SIN.kz бағдарламасы, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары:   жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың барысы:    

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Өтілгенді пысықтау
   
3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   
4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   
5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   
6. 
   Бақылау кезеңі
   

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   

2. 
   Өтілгенді пысықтау
   

• 
  Компьютердің сыртқы  құрылғыларын ата?
  
• 
  Енгізу-шығару құрылғыларын айтыңыз
  
• 
  Пернетақтаның блоктарын айт.
  
• 
  Негізгі пернелердің қызметі қандай?
  

3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   

►► Жүйелік деп аталатын, к-ң барлық кұрылғылары мен мәліметтерді өңдеуді жасақтау қорларының жұмыстарын басқаратын;

►► Қолданбалы деп аталатын, мәліметтерді өңдеуге арналған;

►► Бағдарламалау жүйелері деп аталатын, басқа бағдарламаларды өңдеу қызметін атқаратын бағдарламалардан тұрады.

Компьютердің бағдарламалық жасақтамалары жүйелік, қолданбалы бағдарламалардан және бағдарламалау жүйелерінен тұрады.

Жүйелік бағдарламалардың ішінде операциялық жүйе (ОЖ) (операционная система -ОС) негізгі болып табылады.

ОЖ — компьютердің барлық мәліметтерді өндеу жұмысын ұйымдастыратын бағдарламалар жүйесі. Ол компьютердің барлық құрылғыларын басқарады, компьютер құрылғыларының арасында және компьютер мен адам арасында мәліметтер алмасуын жүзеге асырады. Сонымен қатар ОЖ - әмбебап жүйе, оны әр түрлі типтегі компьютерлерге, компьютерге қосылған қосымша құрылғыларға сәйкестендіріп баптауға болады. компьютерді дербес түрде баптауға мүмкіндік береді.

ОЖ-лер өте көп, бірақ біздің арнайы қарастыратынымыз — үйде және мектептерде түрған компьютерлердің операциялық жүйелері. Бұдан аз-ақ уақыт бұрын мүндай компьютерлерде ОЖ МS DОS тұратын. Қазіргі кезде кең тараған жүйелер: WINDOWS 95, WINDOWS 98, WINDOWS NT.

Бұл операциялық жүйелердің және көптеген өте маңызды қолданбалы бағдарламалардың, бағдардамалау жүйелерінің негізгі әзірлеушісі (жасаушысы) — американың Місrosoft фир-масы.

Компьютерде жұмые істеу - негізінде оның ОЖ-мен жұмыс істеу. Сондықтан компьютер мен адамның қатынасу тәсілі қаншалықты қарапайым, түсінікті және "жақын достықта" екендігі өте маңызды.

Адам мен компьютер арасындағы қарым-қатынас тәсілін интерфейс деп те атайды. Дербес компьютерлерде қатынасудың - интерфейстің - командалық және терезелік екі тәсілі болады.

Командалық интерфейсте адам компьютермен ОЖ-нің командаларының, жиынтығының кемегімен қатынас кұралады, олар өте көп және жазылу түрлері де әр түрлі. Командалық интерфейсі бар ОЖ-ға ОЖ МS DОS жатады, ол компьютерлерде соңғы жылдарға дейін негізгі болын келді. Компьютерде дұрыс жұмыс істеу үшін, ОЖ МS DОS нұсқауларының қалың томдарын оқып үйрену қажет болды.

Терезелік интерфейстің жөні басқа, ол WINDOWS типті ОЖ -де жүзеге асырылған. Мұнда компьютермен қатынасу көбіне тек маус құрылғысы арқылы жасалады. Компьютермен жұмыс істеу үшін, экранда графикалық бейнелер түрінде керсетілген әрекеттерді маустың көмегімен таңдау жеткілікті. Экранда графикалық формаларды таңдау, жедел көмек жасау (оперативті көмек сөз), анықтама жүйесі адамның компьютермен катынас кұруды сезу дөрежесінде түсінікті етеді.

Оның үстіне ОЖ WINDOWS бір мезгілде бірнеше мәселелерді. ал МS DОS тек бір мәселені ғана шешуге мүмкіндік береді.

Қолданбалы бағдарламалық жасақтама мәліметтерді өңдеудің нақты мәселесін шешуге арналған. Олардың көмегімен құжатгар құруға, графикалық объектілер даярлауға, әр түрлі есептеулер жүргізуге және өздеріңнің демалыстарыңды ұйымдастыруға т.б. жасауға болады.

Қолданбалы бағдарламаларды арнайы және әмбебап бағдарламалар деп екі топқа бөледі.

Арнайы (мамандандырылған) бағдарламаларға бір мамандықтағы адамдар пайдаланатын бағдарламалар жатады, мысалы, бухгалтерлік бағдарламалар, проект жасаушылар, дәрігерлер пайдаланатын т.б. бағдарламалар.

Әмбебап бағдарламаларға мәтіндік және графикалык редакторлар, электрондық кестелер, электронды пошта бағдарламалары, яғни адамдардың көбі пайдаланатын бағдарламалар жатады. Бірімен-бірі байланысты бірнеше қолданбалы бағдарламаларды біріктіретін бағдарламалар да бар, оларды интегралданған бағдарламалар дестесі деп атайды. Мысалы, мәтіндік редактор, электрондық кесте, мәліметтер базасын басқару жүйесі.

Жүйелік бағдарламалық жасақтамаларға драйверлер де жатады. Бұл компьютерге қосылатын құрылғылармен бірге жабдықталатын бағдарламалар, оларда осы құрылғылар жөнінде барлық ақпарат болады. Операциялық жүйе қосылатын құрылғылармен олардың драйвері арқылы қатынасады. Мысалы, ОЖ винчестерге белгілі бір мәліметтерді оқып алуға команда береді. Ал винчестердің драйвері моторды қосуға, бастиекті жадтың белгілі жеріне әкелуге және оқып шығуға команда береді. ОЖ-нің драйвер арқылы жұмыс істеуі қосылатын құрылғыларды ұдайы ауыстырып және жаңалап отыруға мүмкіндік береді.

Төртінші тараудан бастап сендерді кейбір қолданбалы: WordPad, Калькулятор, Раіnt бағдарламаларымен таныстырамыз. Олар WINDOWS-тың құрамына кіреді, сондықтан оларды оның қолданбалары деп атайды. Осыған байланысты WINDOWS'98-ді біріктірілген жүйе деп атайды, себебі бұған операциялық жүйе бөлігінен басқа да қолданбалы бағдарламалар кіреді.

Бағдарламалау жүйелерінің құрамына бағдарламалау тілдері және арнайы бағдарламалар кіреді, олардың көмегімен құрылған бағдарламалар компьютердің жадына енгізіледі, түзетіледі, тестіленеді және орындалады.

Жүйелік бағдарламаларды көбінесе бағдарлама құрушылар (бағдарламалаушылар) пайдаланады.

Бағдарламалау тілдері өте көп. Мысалы, Паскаль, Бейсик, СИ, Фортран, Кобол, Пролог, Ассемблер, ПЛ-1 тағы басқалар. Осы тілдерде бағдарламалаушылар бағдарламалар жазады және арнайы жүйемен, бағдарламалардың көмегімен оларды өндейді, тексереді және қолдануға дайын түрге келтіреді.

Ақпарат компьютердің ішкі және сыртқы жадында сақталады. Компьютердің ішкі жады негізгі болып табылады. Оны көп жағдайда оперативті жад деп атайды. Компьютердің сыртқы жады ақпаратты көп мерзімге сақтауға арналған, ол иілгіш және қатқыл дискілерде, магаитті таспаларда, оптикалық және магнитті-оптикалық дискілерде орналастырылады.

4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы бақылау сұрақтарына жауап беру.
  
• 
  Sin.kz бағдарламасындағы тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
  

5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы «Өзінді тексер» сұрақтарына жауап беру.
  

• 
  Оқулықта берілген тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
  

• 
  Компьютердің бағдарламалық жасақтамасына нелер кіреді?
  
• 
  ОЖ-нің негізгі функцияларын (міндеттерін) атаңдар.
  
• 
  Интерфейс деген не? Қандай интерфейстерді білесіңдер?
  
• 
  Қолданбалы бағдарламалардың міндеттері қандай?
  
• 
  Олардың классификациясын түсіндіріңдер
  
• 
  Бағдарламалау жүйелері не үшін қолданылады?
  
• 
  Драйвердің рөлі қандай?
  

   Білімділік: Терезенің элементтеріне түсінік беру. Оқушыларды терезелермен және терезе элементтерімен таныстыру.

 Дамытушылық:  Оқушылардың ойлау қабілетін, логикасын, мәдениеттілігін дамыту.

 Тәрбиелік: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа тәрбиелеу.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Өтілгенді пысықтау
   
3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   
4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   
5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   
6. 
   Бақылау кезеңі
   

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   

2. 
   Өтілгенді пысықтау
   

• 
  Компьютермен жұмысты аяқтау әрекеттерін ата?
  
• 
  WINDOWS' 98 ОЖ- қандай жүйе, оның негізгі объектілері қандай түрмен
  
• 
  бейнеленеді?
  
• 
  Маустың көмегімен WINDOWS 98- дің объектілерімен қандай әрекеттер орындауға болады?
  
• 
  Маустың батырмаларына сипаттама бер?
  
• 
  Жұмыс орнының негізгі объектілерін ата, объект деген не, WINDOWSтың обьектілерін ата?
  
• 
  Файл, қатқыл диск объектісінің қасиеттеріне сипаттама бер?
  Қашпықтың қызметі қандай?
  
• 
  Іске қосудың қызметі қандай? Бас меню, бағыныңқы меню дегенді көрсет?
  Командалар деген не? Ұзын, қысқа команда деген не?
  
• 
  Мауспен жұмыс істеу қалай орындалады? Маус деген не? Шерту, оң жақ
  батырмасын шерту, екі рет шерту, мауспен алып беру, оң жақ батырмамен алып
  беру деген не?
  
• 
  Динамикалық, контекстік меню деген не?
  

3. 
   Жаңа ұғымдармен алғашқы таныстыру кезеңі
   

Операциялық жүйе екі негізгі қызметті орындайды:

1. 
   барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын қолдап, олардың бір – бірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
   
2. 
   әрбір адамға ЭЕМ –ді жалпы басқару мүмкіндігін беру.
   

Дербес компьютерге арналған операциялық жүйелер бірнеше параметрлері бойынша ерекшеленеді. Атап айтқанда, ОЖ-лер:

• 
  Бір міндетті және көп міндетті қатар атқаратын;
  
• 
  Бір адам пайдаланатын және бірнеше адам пайдаланатын;
  

Бір адам ғана пайдаланатын операциялық жүйелер компьютерде тек бір ғана адамның жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.

Бірнеше адам пайдаланатын жүйеде әр бір пайдаланушы өз ақпаратына пароль енгізіп, тек өзінің ғана аша алатын ақпаратына шыға алады.

Әрбір ОЖ үш міндетті бөліктен тұрады:

І. Ядро – командалық интерпретатор, программалық тілден «темір» тіліне аударатын аудармашы, машина кодасының тілі.

ІІ.Драйвер- компьютер құрамына кіретін әртүрлі құрылғыларды басқаруға сәйкес келеді, мысалы, принтер драйвері, сканер драйвері, жүйелік картаның драйвері.

ІІІ. Интерфейс - пайдаланушы компьютермен байланысып, қарым-қатынаста болатын ыңғайлы қабық.

ОЖ негізгі мақсаты – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылары мен әрекеттігін қамтамасыз ету, ЭЕМ –нің жадын бөлу, жұмыс кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелерін қағзға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, мәліметтерді сыртқы ортадан алу және беру т.б. ОЖ –нің негізгі ядросы машина іске қосылған сәттен бастап ЭЕМ –нің жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшін ОЖ –нің командалық тілі пайдаланады, оның көмегімен адам дискіні белгілеу, мәліметтерді көшіру, кез келген әртүрлі әрекеттерді орындайды.

Microsoft корпорациясының ОЖ даярлау жолындағы келесі елеуліқадамы болып ондағы графикалық интерфейс қондырма программа күінде емес, сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады . Осылайша Windows 95, Windows 98, және Windows NT операциялық жүйелері пайда болды. Қазіргі операциялық жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS DOS  жүйесінің мүмкіндіктеріне қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.

Бұдан былай Windows жүйесі деген сөзді Windows 3.1х (кез-келген сан) және Windows 95 операциялық жүйелері деп ұққан жөн.

Компьютердің жалпы құрылымында операциялық жүенің орналасуын келесі 1-суретте көрсетелік. Астында екі немесе оданда көп деңгейден тұратын аппаратты қамсыздандыру орналасқан. Ең төменгі деңгейде интегралды микро схемалардан,электронда-сәулелі трубкалардан, қоректену көздеріне тұратын   физикалық жабдығы бар.  Жоғарыда микроархитектуралық дейгей орналасқан. Осы деңгейде орталық процессордың ішкі регистрлеры, арифметика-логикалық жабдықтар орналасқан.

1-сурет. Компьютерлік жүйе аппаратты қамсыздандыру, жүйелік программалардан, және қосымшалардан тұрады.

Барлық терезелердің түрін төмендегі төрт топқа бөлуге болады:

1. 
   Қапшық (папка) терезелері;
   
2. 
   Қолданбалар терезелері;
   
3. 
   Диалог (сұхбат) терезелері;
   
4. 
   Анықтама терезелері.
   

Белгілі бір қолданбаны іске қосатын болсақ, онда экранда сол қолданбаның терезесі пайда болады. Қолданба терезелері қолданбаға жүктелген құжаттың мазмұнын көрсету міндетін атқарады, сондай-ақ онда терезені басқару элементтері де бар. Белгілі бір қолданбаны іске қосқанда, экранда осы қолданбаның терезесі пайда болады.

Терезенің жабу түрлері х белгісі арқылы немесе АLТ+Ғ4

пайдаланады.

4. 
   Жаңа ұғымдарды бекіту кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы бақылау сұрақтарына жауап беру.
  
• 
  «Менің компьютерім» терезесінің биіктігін, енін өзгертіңдер, экран бойымен
  
• 
  жылжытыңдар.
  
• 
  Экранда бірнеше терезе ашыңдар, оларды қатар орналастырыңдар, жималаңдар
  
• 
  Жұмыс үстелінің суретін және уақытты өзгертіңдер
  

5. 
   Жаңа ұғымдарды қолдану кезеңі
   

• 
  Оқулықтағы «Өзінді тексер» сұрақтарына жауап беру.
  

• 
  Оқулықта берілген тәжірибелік тапсырмаларды орындау.
  

• 
  Терезе дегеніміз не?
  
• 
  Терезенің қандай түрлері бар?
  
• 
  Терезе элементтерін және олардың атқаратын қызметін айтыңдар
  
• 
  Терезенің жоғарғы оң жақ бұрышындағы 3 белгінің қызметі қандай? Үйге  тапсырма: