Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

жүктеу 0,63 Mb.

Pdf просмотр

бет	35/50
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,63 Mb.
	#39679

1 ... 31 32 33 34 35 36 37 38 ... 50

Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша

Мәселен, публицистиклық
Есімдік мағынасындағы сӛздер белгілі ойды беруде алуан түрлі мағыналық реңкке ие болады. Сен

Сан есім
– сӛз таптарының ішінде стильдік мәні бейнелі тәсілдің аумағында
емес, тура және нақты мағына беруде жиі қолданылады. Пифагордың «Дүниені
сан билейді» деген сӛзі бар. Қазіргі уақытта сан есім нақты ғылымның зерттеу
нысаны бола отырып, ғылым мен техниканың даму барысында «цифр тілі»
дүниеге келді. Осыған байланысты қоғам ӛмірінде үлкен ақпараттық
деректеменің негізгі кӛрсеткіші ретінде сан есім нақты стильдік жүк атқара
алады.
Мәселен, публицистиклық
стильде сан есім белгілі ситуативті мәтіндердің
нақты мәліметтерін кӛрсетуде ерекше сӛйлеу экспрессиясының қайнар кӛзі
болып табылады.
2 миллион адам жазып, оқи алмайды, 40 000 адам орыс
мектебінде білім алуда, республикада 500 мың адам тіс ауруымен ауырады
(«Хабар» арнасынан М.Шахановтың парламентте сӛйлеген сӛзі)
Ауыз әдебиеті үлгілерінде, батырлық жырларда эпикалық сан есімдер жиі
кездеседі:
Алты қанат ақ орда, алты құлаш ақ найза, алты қарыс азулымен
айқасқан
арыстан батырдың сыртқы «дизайндық» кӛркінің моделі сандық
жүйемен бейнеленген.
Сол сиқты
миллион ақша ұстап жүр
деген сиқты сан есім біртіндеп
кӛркемдік тәсілге айналып барады.
Адам ӛмірінің «ӛмір» деп аталатын кеістігінің әлеуметтік сырын кӛрсетуші
категория ретінде ауыз әдебиетінде, жалпыхалықтық тілде жиі қолданылған
қайран жиырма бес, орда бұзар отыз жас, қылшылдаған қырық, селкілдеген
сексен
адамға берілген жастың мӛлшеріндегі ерекшелігін анықтау сан есімге
тиіп, стильдік эмоция атқара алады.
Есімдік
мағынасындағы сӛздер белгілі ойды беруде алуан түрлі мағыналық
реңкке ие болады.
Сен
– жекелік ұғымды беретін жіктеу есімдігі, ІІ жағы, тыңдаушыға, жасы
кіші, сырлас адамдарына арналып, жанды, жансыз заттардың орнына
қолданыла береді. Жазушы тӛмендегі сӛйлемде
сен
есімдігін қолдану арқылы
кейіпкердің жан дүниесін, ашуға толы жүзін елестетеді.
-
Сен қанқұйлы тамам елді жылатып болдың ғой, оы итаршылықты
қоярмысын? (М.Әуезов)

42
-
Сен бүлдіресің-ақ дегендей боп, Ермақ кемпіріне ежірейе тағы бір
қарады. (Б.Майлин)
Диалогті сӛйлемдерде есімдіктің қаратпа сӛзбен тікелей мағыналық
байланысқа түсетін кездері де болады.
-
Қыз, сен де желпілдеме,- деді Бәтимаға (Ғ.Мұстафин). Ойды нақтылай
түсу үшін есімдік түрін осындай байланыста жұмсайды.
Ол есімдігін қолданғанда, ойды жалғастыру, бір сӛзді қайталай бермеу
мақсатында қолданады
«Әсіресе елді қатты сағынған Абай болатын. Ол соңғы
уақытта Жидебайдағы шешелерін, ауыл-аймағын түсінде де кӛре беретін».
Кӛркем әдебиеттің тілдік құралдарды стильдік мақсатта пайдалануы
шексіздік кеңістігінде толық кӛріне алады. Ол суреткердің шеберлік тәсілі сӛзді
кӛркемдікке, эстетикалық мұрат-мақсатқа құрала білуінде екен. Кӛркем
шығармадағы есімдіктер кейде иллюзиялық қиял тудырады, кейде соған кӛңіл
мұңын шағып риторикалық сұрақ ретінде қолдануда стильдік мағынаға ие
болады.
Неге біз осы... жанымызды жанып тұрған отты су құйып ӛшіреміз...
Неге біз осы бұл дүниенің барлық мүлкін арғы дүниеге алып кетердей,
мұрнымыздан қан аққанша дүние-боқ жиямыз, а?
Сонау бір үйірінен адасып қалған шынардың түбінде оның аты байлаулы
тұратын (О.Бӛкей)
Есімдіктердің сәтті таңдалған варианты ұтымды болғанмен, бұл сӛз табын
автор тарапынан ерекше кӛңіл аударуды талап етеді, себебі кейбір сәтсіз
алынған есімдіктер стилистикалық қателіктерге ұрындырады.

жүктеу 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 31 32 33 34 35 36 37 38 ... 50