жасау керек, Мұнда педагогтардың іс-өрекеті қайталанбайды. Қарым-
катынас - тұлтанын жеке және шығармашылык аймағы.
Білім - карым-қатынас енерінің базисі болып табылады.
Жетекшілік стилі туралы айтқанда, педагог - шебер бір уақытта әрі
демократиялық, әрі авторитарлық, әрі либералды болу керек. Мұндағы
педагогтың өнері нақты оқу-тәрбие жағдайында жетекшілік стилінің
қайсысын таңдауында.
Педагогикалық жағдаяттар: 1) Жоғары сынып окушылары футбол
ойнап жүр. Мектеп бөлмелеріне жаңа жиһаздар әкелді. Ойындарын
тастап, оқушылар көмектесуі үшін не істейсіздер?
2) 9 сынып оқушылары соңғы сабақтан кетіп қалды. Сынып
жетекшісіне оқу ісі жөніндегі директордың орынбасары шара қолдану
керектігін ескертіп, тапсырма берді ... Тәрбиеленушілермен диалогты
қалай іске асырасыздар?
Қарым-қатынас өнері мұғалімнің кәсіби жетістіктеріне байланысты:
өз сезімін, өз тәртібін басқара алуы; бақылау, көңіл аудару,
тәрбиеленушінің жан-дүниесін, іс-әрекет түрлерін ескеру, бағалау, бетіне
қарап оку, окушылармен сөз және сездік емес
байланыс орнату.
А.А.Леонтьев бьшай деген: «Қарым-қатьшас өнерін үйрену керек. Өзін
педагог ретінде сезшбейтін, балаларды сүймейтін, ез кесібіне немқұрайлы
қарайтын адамдарды қарым-қатынас төсілдеріне үйрету мүмкін емес».
Балаларды сүйетін, педагогтың іс-әрекетін дүрыс жүзеге асыра
алатын мүғалімдерге белгілі педагогтар мен психологтардың ақыл
сөздерін ұсьшуға болады:
• педагогикалық іс-әрекеттерде қарым-қатынастың барлық түрлерін
міндетті түрде пайдалану керек, ақпарат алмасу, өзара қарым-қатынас
үйымдастыру, бала түлғасын танып білу, әсер ету;
• қарым-қатынаста немесе қарым-қатынас арқьшы шешілетін нақты
міндеттерді қалыптастыру;
• қарым-қатынас тактикасы мен стратегиясын ойластыру;
балалардың сана-сезіміне әсер ететін тәсілдерді таңдай білу;
• қарым-қатынас процесі кезінде барлық көңіл-күй, күш-жігерді
өзіңнің нақты міндеттеріңді жүзеге асыруға көңіл бөлу керек;
• тәрбиеленушілермен қарым-қатьгаас жасай отырып, олармен
«вертикаль» бойынша қарым-қатынас ұйымдастыру керек, яғни,
жоғарьщан төмен қарай (педагог оқушыдан жоғары), ал, «горизонталь»
жазықтық бойьшша педагог пен оқушы бірдей жағдайда;
• балалармен қарым-қатынасты үйымдастыра отырып, олардьщ
көңіл-күйін, сыныптағы микроклиматтың (кішкене орта) азғантай
45
өзгерістерін «кағып алуы», психологиялық жағдайын тұракты деп
есептемеу;
• тәрбиеленушілермен карым-қатынаста инициативаны қолына алу
керек, біріккен іс-әрекет ұйымдастыру керек;
• қарым-қатынаста езіңді еркін үста, қысыимау керек, мақсатсыз
қимылдар жасамау, қорқып, жүрексініп тұрғаныңды көрсетпеу керек;
• белгілі бір механизм немесе белгілі бір алдын-ала жасалған жоспар
бойынша, алгоритм бойынша әңгіме жүргізу міндетті емес;
• кейбір мектеп оқушьшарына теріс қарым-қатынасты жеңе білуге
тырысу керек;
• қиын оқушымен өзара қарым-қатынасты арнайы орнату керек;
• баламен қарым-қатынас жасағанда мақтау, қошеметтеуді көбірек
пайдалануға тырысу керек;
• сөйлеген кезде өз сөзіңе кеңіл белу керек, ейткені, ол - сіздердің
түлғалық бейнелеріңіз;
• балаларды тыңдай біліңіз;
• кебірек жымиыңыз, оқушымен кездесуге риза екеніңізді білдіреді.
Педагогикалық әдеп - педагогика, психология, философия
ғылымдарының түйісуінде туған ғылым. Педагогикалық кәсіптің езіндік
моралі, этикасы, деонтологиясы бар. Деонотология - грек сезі - парыз,
парыздылық туралы ілім. Бұл терминді Бентам (1834) адамгершілік
теориясын тұтас ілім ретінде керсету үшін енгізген. Ол мораль мен
қүқықты зерттеген ағылшын ғалымы.
Педагогикалық әдеп - педагогикалық деонтологияның теориялық
негізі. Педагогикалық деонтология педагогикалық әдептің жеке
мамандыққа тән моралдық ұстанымдары мен нормаларының
ерекшеліктерін қарастыратын белігі больш табьшады. Педагогикалық
этиканың жалпы үстанымдары мен нормаларының мазмүндары езгеріп,
деонтологиялық талаптар, адамгершілік нормалары түрленіп, белгілі бір
педагогикалық қызмет аясында практикалық іс-әрекеттің реттеуші ролын
атқарады.
Педагогикалық әдеп студенттердің кәсігггік этиканың салаларының
негізгі мәселелерін түсіне білуге жетелейді.
Әдеп адамдардың алдына моралдық талаптар қоятын жағдайлармен
байланысты және оны дербес, саналы таңдауға кемектеседі. Мұндай
жағдайларды «шығармашылықты, шабытты, қамқоршы болу керек» деген
абстрактілік ойлар пайда болмайды. Кәсіби педагогикалық қызметтің
айырықша ерекшелігі: педагог қызмет ету барысьшда оқушыға не жақсы,
не жаман, не пайдалы, не зиянды екенін анықтау жауагпсершілігін езіне
алады.
46
Мұғалімнің кәсіптік әдебі әрбір оқушының ар-намысын қорғау, оны
құрметгеу, ерекшеліктерін тану арқылы көрінеді. Мұғалім оқушының
артықшылық белгісін, кемшілігін, олардың мүмкіндіктері мен қызығуын
білуі керек. Бұл мұғалімнің кәсіптік этикасын ғана емес педагогтық
кабілетін, оның шеберлігін де көрсетеді (Кесте 3).
Педагогикалык такт
Педагогикалык оғьтайлылык
Парасатты мінез-к±лык, с±лулык, едемілік
Сділдік, байкагыштык, тапкьфлык, ізгілік
Сцйлеу мен сезім медениеттілігі
Жогары сенімділігі, к%ошті ерік-жігері
Мұғалімнің оқушьшармен дұрыс қарым-қатынас жасауьшда
педагоггық әдептілік жетекші орын алады. Ол - мұғалімнің жоғары
шындық, қайырымдылық, ұстамдылық, сабырлылық, әртүрлі жағдайда
оқушымен дұрыс қарым-қатьгаас жасай алатын ептілігін көрсететін
адамгершілік тәртібі. Мұғалімнің педагогикальіқ жағдайды бағалау,
оқушы ерекшелігін есепке алу, педагогикалық ықпалдьщ нәтижесін
алдын-ала көре білу, өзіне үнемі бақылау жасау, оқушы ісіне көз тііу
сияқты мамандыққа сай ептілік түрлеріне байланысты. Демек,
педагогикалық әдепгілік - мүгалімнің сезімдік-эмоционалдық
дағдьшарын, қандай жағдай болса да үстамды болуын қажет ететін мінез-
күлық белгілері.
Кез келген мектептің ұжымынан балаларды қызықтыра білегін,
сабактарында әрдайым тамаша тәртіп болатын, мектепте бәрі солардың
айтқанын істейтін, қисық-қыңыр оқушьшарды сол мұғалімдерге жөнге
салуға жіберегін дарынды педагогтерді табуға болады. Бұл мұғалімдердің
шәкірттері үстаздарының беделін бірден мойындап, түйсігімен сезінеді.
Оны пір тұтады. Әрине, мүндай мүғалім - нағыз мүғалім.
47
Достарыңызбен бөлісу: |
