Қазақ
мемлекеттік қыздар
педагогикалық университеті Хабаршы №3 (51), 2014 ж.
17
қозғамағанда, мемлекетіміз тәуелсіздікке қол жеткізіп, қазақ тілі мемлекеттік дәрежеге ие
болғаннан бері қарай оған дейін қолданыста жүрген орысша сөздердің аударылуы
қарқынды түрде жүріп жатқандығы белгілі, ал аталған жинақта бүгінгі күні тілімізге
аударылып, сіңісіп кеткен сөздердің өзі сол күйінде, орыс тілінде қалып кеткен.
Жазушының «Қош бол, майдан!» романының аудармасын талдауға көшпес бұрын
туынды тақырыбының аудармасына тоқтала кеткіміз келеді. Шығарма тақырыбына оның
бойында қиюласып, қабысып жатқан бір-бірінен ажырағысыз екі тақырыптың да
сыйдырылып тұрғандығы жайлы жазушының шығармашылығын зерттеуші ғалым
Финкельштейн былай дейді: «Как и слово «мир», стоящее в заглавии эпопеи Толстого,
слово arms в названии романа Хемингуэя неоднозначно. Прочтенное заново, уже на фоне
произведения, его заглавие может быть достаточно убедительно истолкована как
прощание героя с оружием, с войной, но также и с обнимавшими его руками, с любимой,
которую отняла у него смерть. И в том и в другом случае слово arms употребляется
образно, метонимически. И это только усиливает и раздвигает скрытую в названии
двузначность, поднимая ее на ту высоту той внутренней взаимосвязи и вместе с тем той
антитезы войны, и любви, которые раскрываются в тексте хемингуэевского романа» [1;
48].
Мұнда дәл түпнұсқадағыдай беру үш тілдегі лексикалық ерекшеліктер мен олардың
қолданысындағы айырмашылықтарға байланысты мүмкін болмаған деп айтуға болар еді,
алайда романның басты кейіпкері үшін Кэтрин аз уақыт болса да соғыстың қара түнегінен
басын сауғалауға сеп болса, өмірінің мәніне айналса, оған деген махаббаты қоршаған
түсініксіз әлемге қарсы тұруына көмектескен «қаруы» болды деуге болады. Сол себепті,
керісінше, қазақ тіліне «Қош бол, қару!» деп аударғанда тақырыптың мазмұндық сипатын
толықтай беруге мүмкіндік бар сияқты.
Жалпы қазақ тіліне аударылған Хемингуэй шығармаларының атауларының
аудармалары жөнінде Т.Жұртбаев орынды ой айтады. Ол Хемингуэйдің «Шетел прозасы»
сериясымен жарық көрген «Килиманджаро – қарлы тау» атты жинағына жазушының
творчестволық өмірін, суреткерлік сырын қамтитын туындыларының іріктеліп
алынғанына ризашылығын білдіре келе, екі үлкен кемшілікке тоқталады: «Біріншіден, осы
жинаққа енген барлық шығармалардың аты түпнұсқамен сай келмейді. Аудармашы
«Снега Килиманджароның – «Килиманджаро – қарлы тау», «Праздник, который всегда с
тобойды» – «Қызығы мол сол жылдар» деп атаған. Алғашқы
шығармада автор тауды емес,
сонау Африканың аптабындағы шыңның басындағы қарды экзотика ретінде, қасиетті
бейне ретінде суреттейді. Өмірі қар қылауламайтын өлкедегі шыңның қарын тұспалдап,
адам жанындағы сондай құпия құбылысты нұсқайды. Демек, «Килиманджаро – қарлы
тау» емес, «Килиманджаро қары» Хемингуэйдің түпкі нысанасын, ой астарын нақты
жеткізеді. Сұлу тіркес іздеп, мағынадан алшақтаудың қажеті жоқ. «Праздник, который
всегда с тобой» – поэтикалық атау. Аудармашы шығарма атын тым қарабайырландырып
жіберген» [2, 83]. Яғни, айтылған ойлардан келіп, шығарма атауларын аударуда оның ішкі
мазмұнмен, идеямен байланысын қатаң есте ұстау қажеттілігі айқындала түседі.
Енді түпнұсқа мен Е.Калашникова, Қ.Қараманұлының аудармаларынан алынған
мысалдар негізінде шығармадағы табиғат көріністерінің аудармадағы сипатын анықтап
көреміз.
«The forest of oak trees on the mountain beyond the town was gone. The forest had been
green in the summer when we had come into the town but now there were the stumps and the
broken trunks and the ground torn up, and one day at the end of the fall when I was out where
the oak forest had been I saw a cloud coming over the mountain. It came very fast and the sun
went a dull yellow and then everything was gray and the sky was covered and the cloud came on
down the mountain and suddenly we were in it and it was snow. The snow slanted across the