242
♦ Бухгаятерлік есеп теориясы жзне негіздерг
1 0 . 9 . НегізгІ кұралдарды түгендеу
Бухгалтерлік есеп пен есеп беру тэртібі (ережесі) бойынша
барлық кзсіпорындар бухгалтерлік есеп мәліметтершщ дұрыс-
тығын қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ ұйымдағы негізгі
құралдардын нақтылы бар-жоктыгьш анықгал жэне де олардын
іске жарамдылығын бақылау максатында жыльша біо рет өзі-
нің мүліктеріне түгендеу жүмысьш ж\фгізіп турулары қажет.
Ұйымдарда негізгі куралдарды түгендеу жылдық қорьггынды есеп
беретін уақыт алдында қараша айының бірінен кейін жүргізілуі
керек. Үйлерді, ғимараггарды және тағьі да баска жылжымайгын
мүлікіерді екі жылда бір рет, ал кітапхана қорларын бес жъшда бір
рет түгендеуге болады.
Негізгі қуралдарды жогарыда көрсетшш жазылған мерзім-
дерден бурын, яғни жиі іугендеу мынадай. жағдайларда жүр-
гізіледі:
• негізгІ қуралдарга жауапты адам қызметінен ауысканда;
■ негізгі қуралдар урланған, жоғалған жагдайда;
• өрт немесе баска да кенеттен болған табиғи апат
жағдайларына байланысты;
• уйым бір бағынышты органнан екінші орган қарамагына
ауыстырылганда және тагы да басқа жағдайларда.
Кәсіпорындарда негізгі қуралдарға түгеңдеу
жумысын
жүргізу үшін тағайындалған комиссия жумыс жүргізуден бұрын
мыналарды толық тексеріп алулары қажет
■ гүгендеу (инвентарлық) карточкалардың, түгендеу кітап-
шалардың, түгендеу тізімнің түгелдігін жэне олардың
жағдайын немесе жоқгығын;
• негізгі қуралдардың төлқужаттарыньщ немесе техникалық
қужатгарыньщ түгелдігін жэне олардьщ жағдайын немесе
жоқтығын;
• жалға алынган немесе жалға берілген, уақытша пайдалануға
жэне сақтауға берілген, сондай-ақуақытша сақтауға алынган
негізгі қуралдардың тиісп қужаттарыньщ түгелдігш
н ем есе
жоқтығын.
10-тарау. Аиналътга түспейтін активтер
♦
243
Егер ондай тиісті құжатгар болмаған жағдайда негізг кұрал-
дарға жауапты адамдардан ондай кұжаттарды табуын галап
ету кажет. Егер бухгалтерлік есептің тіркелімдерінде немесе
техникалық құжаттарда кателіктер жібершген болса, онда ол
қателіктерді анықтап, кұжаттарга тиісті өзгерістер енгізу керек.
Негізгі құралдарға түгендеу жүргізу барысында комиссия міндетті
түрде объектілерді мұқият қарап шығып түгендеу тізіміне олар-
дың толық атын, қандай жұмысқа арналғандыгын, инвентарлық
нөмірі мен негізгі техникальпк көрсеткішін, бастапқы күны мен
тозу құнын және тағы да баска керекті мәліметтерді енгізіп жазу-
лары керек. Түгендеу барысында кәсіпорынның балансына бұрын
есепке алынбаған, сондай-ақ есеп тіркелімдерінде сипаттайтын
мәліметтері дүрыс көрсетілмеген немесе тіпті керсетілмеген
негізгі құралдар табылған жагдайда түгендеу тізіміне олар жайлы
жетіспейтін мэліметтер дұрыс жэне толықтьфылып жазылуы
керек. Бұрын есепке алынбаған объектілер ағымдағы (түгендеу
ж үргізілген у акы ттагы )
баға бойынша. ал олардың тозу құны ол
негізгі құралдың сол күнгі техникалық жағдайына карап анық-
талы п ,
субъектінің балансына кіріске
алы нады .
Бұл объектіге
қойылған
н ары қты қ
багасы мен тозу құны тиісті гүгендеу актісін-
де корсетілуі қажет. Егер қүрылыстьщ, үйдің гимараттың жарым
жартьшай бұзылуы немесе оларга қосымша істелген күрделі
жұмыстар (жанама салынған үй, қосымша салынған кабатгар жэ-
не т.б.) түгендеуге дейін есепке алынбаған жағдайда комиссия
тиісті құжаттар бойынша объектінің бастапқы құнының өсуінің
немесе кемуінің нақты сомасын анықтап, оларды түгендеу
тізім іне
енгізуі керек. Сонымен қатар комиссия бұл косымша жұмсал-
ған қаржының немесе қосымша шыгынның есеп тіркелімдеріне
жазылмай калуына кінэлі адамдарды анықтауы керек.
Кэсіпорындарда негізгі құралдарға түгендеу жұмысы жүр-
гізілетін уақытга басқа жақта болатьш (тасымалдау құралдары,
басқа жаққа күрделі жөңдеуге жібершген негізгі құралдар және
т.б.)объектілерге басқа жаққажібермей тұрып, алдын ала тексеріп,
түгендеу тізіміне енгізу керек. Машиналар мен жабдықгар жэне
күш беру қондырғылары түгендеу тізіміне түгендеу нөмірі және
зауыттық нөмірі тагы да баска көрсеткіштері көрсетіліп тіркеледі.
Б іртектес, қундары бірдей, бір уақы тта кэсіп оры н ға келіл
кіріске алы нған ш аруаш ы лы қ құралдары ны ң аттары м ен қатар
сан дары д а ж азы лады . П айдалануға ж арам ай ты н, ж өңдсуге,
буры нгы қалп ы н а келтіруге келмеіггін негізгі қүралдар гүгендеу
тізім ін е ен гізілм ейді. О ндай н егізгі қүралд арға пандаяанылған
уақы ты мен тозуы ны ң себептері ж азы лы п, бөлек акт ж асалады .
Ү й ы м н ы ң м енш ігін дегі негізгі қүралдарм ен қатар ж ал ға алы нған
негізгі қүралд ары н а да тутендеу ж үргізідеді. Бүл объектш ерге
гүгендеу ж үргізу ж ал ға алғандагы тізім і бойы нш а ж үргізіл іп ,
тізім ге н е гізгі щ ралдарды ж алға берген еубъектіищ аты, ж алды қ
м ерзім і көрсетіліп ж азы лады , Түгендеу тізім ін ің бір данасы
негізгі қүралдарды ж алға берген заңды түлгаға, яғни н е п зг і
кұралды ң иесіне ж іберіледі. К әсіп оры нн ы ң бухгалтернясы н е -
гізгі қүралд арға түгендеу ж үргізудің нәтиж есін аны қтау үш ін
сал ы сгы р у тізімдемесін жасайды, М үндай тізімдеме түгендеу
бары сы н да аны қталған кэсіпоры н ны ң бухгалтерлік ес еп м злі-
м еттері м ен ақпараттары на сэйкес келм ейтін бүры н есеп ке алын-
баған, ягн и арты қ ш ы ққан немесе кем ш ы ққан негізгі қүралд арға
ж асалады .
Т үгендеу
ж үргізу
комиссиясы
ез
ж үм ы сы ны ң
соңында қорытыңды ж асал, өз шешімін ш ыгарады. Б ул шешімді
к әсіп оры іш ы ң басш ы сы бекітуі керек.
Түгендеу нәтиж есі бухгалтерлік есепте былайш а ж азылады :
А рты к ш ы ққан, яғни бүрын есепке алы нбаған негізгі
қүралдарды ң кіріске алынуьша:
Д-т: «Н егізгі қүралдар» шоттьщ тиістісі,
К-т: «Н егізгі ем ес қы зметген алы нған басқадай
щрісхер» шоты
туріндегі бухгалтерлік жазуы ж азылса,
„
. . .
О ларға аны қгалған тозу қүны ны ң сомасына:
Д-т: «Н егізгі қүралдар» — ш оттьщ тиістісі,
К-т: «Н егізгі құралдарды н
тозуы»—шотғъщ тістілері туріндеп
бухгалтерлік ж азуы жазылады.
Түгендеу бары сы нда ж огалған, бүлінген негізгі қүралдарга
ж ауапты (кінәлі) адам табы лы п және ол адрм төлейтін болған
ж ағдай да төленетін сома:
Д -т; «Ж үм ы скерлер мен басқа да түлғаларды ң боры ш ы »
шоты,
244
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы ж зне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
