Экономика

Қазақстан  Республикасыныц  салық  кодексіне  сәйкес  жеке 
жэне  занды  тұлғалардан  алынатыи  салыктар,  Мемлекеттік  бюд- 
жетті толыктырудын негізгі  көзі болып табьиады.
Әлеуметтік сальщ
Әлеуметтік  сачыц -   зацды  тұлгалардың  бюджетке  төлейтін 
салықтарының  бірі.  Оның  басқа  салык  түрлерінен  ерекшелігі, 
бүл  салықтың  мөлшері  кәсіпорынның  жүмысшылары  мен 
кызметкерлеріне  олардың  атқарған  қызметі  мен  орындаған 
жүмысы  үшш  есептелетін  еңбекақы  төлеу  қорына  тікелей 
байланысты  болып  табылады. 
Я
ғеіи
 
бүл  салық  үйымның 
енбекақы  толеу  қорынын  белгілі  бір  пайызы  түрінде  есептелш 
кэсіпорынньщ шығындарына қосылып отырады. Бірақтажұмыс- 
шылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан үсгалмайды. 
Әлеуметтік  салыкты  төлеушілердің  катарына  барлык  заңды 
түлгалар  мен  кэсіпкерлік кызметпен айналысатын  жеке тұлғалар 
жатады.
Әлеуметтік  салық  салу  объекгісіне,  яғни  еңбекақы  төлеу 
корьша  табыстын  барлық  түрлері  кіреді;  оньщ  ішшде:  эр  түрлі 
сыйақылар, жэрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңшдіктер және тагы 
да басқадай төлемдер.
Шаруашьшық 
жүргізуші 
ұйымдарда 
элеуметтік 
салық 
ағымдағы  айдың  еңбекақы  төлеу  қорыныц  заңда  қаралған 
пайызы  мөлшерінде  есептеледі  де,  келесі  айдың  15-ші  күнінен 
кешіктірілмей  төленуі  тиіс,  Кэсіпорында  әлеуметтік  салық 
сомасы  есептелгенде  оның  бухгалтериясында  мынадай  жазу 
жазылады:
Д-т  «Жадпы  жэне экімшілік  шығындар» деп аталаіың шспг,
К-т;  «Әлеуметтік сальщ» деп аталатын  шот,
Ал ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан толенгеңде:
Д-т:  «Әлеуметтік салық» деп аталатын шоты;
К-т;  «Ақшалар»  деп  аталатын  шоты  түріндеп  бухгалтерлік 
жазуы жазылады.
266
 
♦ Бухгалтерлік есеп  теориясы  жане негіздері

11-тарау.  Мгидеттемелер есебі  ♦ 267
Занды түлгалардан алыпатын табыс салыш
Есепті  ж ы лда  салы қ  салынатын  табы стары   бар  занды   тұлға- 
лар 
табыс  салығын  төлеушілер  болып  табылады.  Табыс  салығын 
төлеуш ілер  қатарына  заңды  тұлғалар,  оларды ң  ф илиалдары   жэне 
оқш ауланған  (дербестелген) бөлімш елер  кіреді.
Ә рбір  салы қ  төлеуш і  салык  салы наты н  табы сты   аныктау 
үш ін,  ж ы лды к  табы сты ң  ж инақталған  сом асы нан  табы с  табу 
мақсатында  ж ұм салған  ш ығындар  мен  ш еккен  зияндарды ң 
сомасын  ш егереді
К эсіпоры н ны ң  ж ы лды қ  табы сы на,  ягн и   ж ы л  бой ы   кіріс 
еткен  сом алары ны ң  ж иы н ты гы на  саты лган  н ем есе  өткізілген 
өнім дер,  атқарьш ған  ж ұм ы сы   мен  көрсетілген   кызм.еті  ж әне 
басқа да  операн и ялар 
үшін 
салы к 
төлеушшің алуға 
(ал ған ) ти ісгі 
ақш алай  н ем есе  б аска 
да 
қараж атгары ,  сон дай-ақ 
сатып 
алуш ы - 
дан а л у ғ а т и іс т і 
сомалардың 
есебін ен  өзара есеп айы ры су ретінде 
үш інш і тұлгаларға ж іберілген  нем есе тікелей  не  б олм аса ж анам а 
ш ы ғы ндарды   өтеуге ж іберілген  қарж ы лар ж атады .
Салық  салынатын  табыстардың  жэне 
одан  ш егерілетш  
шегерімдер мен жеңшдіктердің кұрамы, сондай-ақ еалынатъш табыс 
салығынын 
мөлшері 
салык кодексінде қаралады.
С алы қ  төлеуш і  кэсіпорын  тиісті  салык  органы на  «Занды 
тұлғаньщ   салы қ  салынаты н  табы сы ны ң  декларациясы н»  ұсы нуга 
тиіс.
Үйым  өзшщ  есепті  жылдағы  алған  табысы  бойынша  табыс 
салығы  сомасын  есептеу  барысында  бухгалтерлік 
есеп те 
мына
түрдегі  екі ж акты  жазу жазылады;
Д-т; 
« К о р п о р а т и в т ік  
табыс  салы гы   бойы нш а  ш ы ғы ндар»
шоты;
К-т;  «Төленетін 
корпоративтік 
табы с  салығы» -  ш оты
Ал 
бұл сома бюджетке  аударылғанда:
Д-т:  «Төленетін  корпоративтік  табы с  салығы»  деп  аталаты н 
шот;
К-ті  «А қш алар»  деп  аталатын  шоты  түріндегі  бухгалтерлік 
ж азуы  ж азы лады .

Кеиіиге 
к а л д ы р ы ъ г а п   к о р п о р а т и в т і к   т а д ы с   с а л ы г ы н ы ң
есеб»
Бухгалтерлік есепте табы сты ң (зиянны ң) сом асы  
бухгалтерлік 
есеп  стандартьш а  сэйкес  анықгалган  табы с  пен  ш ы ғы ндарды ң 
айы рм асы нан  күрала,ды  С алы қ  салынаты н  табы сты ң  (зиянны ң) 
сомасы 
салы қ 
заңы на 
сэйкес 
анықталады, 
С алы қ 
заңы 
талаптары ны ң  бухгалтерліқ 
есеп 
талаптарьш ап 
өзгешелігі 
бар. 
Осының 
негізінде бухалтерлік есепте 
анықталған 
табы с  пен салы қ 
сальш аты н  табы стьщ   арасында  айы рмащ ы лы қ  пайда  болады. 
Ьұл  айы рм аш ы лы қ  пайда  болу  себептеріне  байланы сты   түрақты  
нем есе уақы тш а  болып  бөлінеді.
Тұрақты   айы рм аш ы лы қгы ң  пайда  болу  себебі,  бухгалтерлік 
табы сты   анықгау  барысында  есепке  алы наты н  табы с  пең 
ш ы гъш дарды ң  кейбір  бөліғі  салық  салынатьш   табы сты   санаганда 
есепке  алы нбайды   Гұрақгы  айырм аш ы лыктар  қатарьш а  м ыналар 
ж атады;
•  вадю талы к ш оттармен ш етел валю тасы бойы нш а туы ндаған 
багамды қ айырмаш ылық;
•  бю дж етке  тө л ен етш   айы ппұл  ы қ п ал ш ар ал ар ы   (санк- 
циясы );
•  кәсіпкерлікпең  байланысты 
емес 
ш ығындар;
•  Қ азакстан  Республикасы   Ү кімегі  белгілеген  ш ектең  артық 
м өлш ерде тәленген іссапарлық, окілдік (представительские) 
ж эне тагы  да басқа ш ыгындар
У ақы тш а  айырмаіііылықтың  найда  болу  себебі  есеп  беретін 
кезеңде  есептелген  бухгалтерлік  габы стар  мен  ш ы гы ндарды ң 
кейбір  баптар  бойы нш а  сомасьі  осы   кезеңдегі  салы қ  салы наты н 
табы старды   анықтарда  есепке  алынбай  келген кезеңдердегі  салы қ 
салы наты н табы старды ң құрамы на кіргізіледі. Сөйтіп. есеп беретін 
кезеқдегі  пайда  болған  уакытш а  айы рмаш ы лы қ  келеш ектегі  есеп 
беретін  мезі ілде  күш ін жояды.
У ақы тш а  айырмаш ьш ық  мынапарды ң  нәтиж есінде  пайда 
болады:
•  бухгалтерлік 
есеппен 
салы қ  есебінде  табы стар 
мен
ш ығындарды   мойындау  уақы тн н   белгілеу  тәсілдем есінің 
ай ы р м аш ьш ы ғы н ан (б у х галтер лікесеп те-есеп теу п р и н ц и п і? 
ал  салы қ есебінде -  кассалық әдіс бойы ш па);
268  ♦ 
Бухгалтерлік 
есеп 
теориясы 
және негізбері