10-тарау. Айналымга түспеитін активтер
♦
239
Кәсіпорындарда негізгі қүралдарды есептен шығару ушін
үлгілі түрі НҚ-3 «Непзп құралдарды есептен шығару акпсі»
немеее үлгілі түрі НҚ-4 «Көлік қүрад,тарын есептен шығару
актісінің» тиістілері толтырылады.
Бұл жоғарыда
айтьшған актілерде негізгі
құралдарды
сипаттайтьш мынадай деректер көрсетіледі
• объекпнің салыньш біткен (өндірістен шығарылған) уакыты
(куні, айы, жылы);
• уйымға келш түскен, кіріске алынған уақыты (күні, айы,
жылы);
• пайцалануга берілген уакыты ікүні, айы, жылы);
• обьектінің бастапкы қүны (қалпына келтіру күны);
• бухгалтерлік есепгің деректері бойынша есептелген тозу
сомасы;
• жөндеулердің жүргізілген уакыты (күні, айы, жылы);
• көлік қуралын есептен шыгарарда. сонымен қатар көлисгің
жүрген жолы (км) көрсетіледі;
• негізгі құралдардың істен шыгарылу себебі және оның
материалдармның, бөлшектерінің сипаттамасы көрсетіледі;
• авариягабайланысты есептен шығарылган нег ізгі кұралдарға
жасалган актіге, болған аварияғажасалған акгінің көшірмесі
тіркеледі;
• сондай-ақ осы негізгі қүралдардың істен шығуына жауапты
адамдарға қолданылатын шараларды актіге жазады
Комиссия жүмысының нәтижесінде жасалған негізгі құрал-
дарды есептен шыгару актісін кәсіпорьшның басшысы бекітеді.
Акт екі (2) дана етіліп толтырылады. Актінін бірінші данасы негізгі
қүралдарды есептен шыгару үшш үйымның бухгалтериясына
табыс етіледі, ал актінің екінші данасы негізгі қүралдарға
жауапты адамга беріліп, негізгі кү:ралдарды бүзганнан алынатын
іске жарайтын бөлшектерді, детальдарды, металл сьшыктарын
және тағы да басқаларды қоймаға тапсыру үшін негіздеме бола-
ды. Негізгі қүралдарды есептен шыгару акгісі бекітшгенге дейін
негізгі қүралдарды бұзуға, бөлшектеуге руқсат етілмейді. Негізгі
күралдарды бүзғаннан. есептен шыгарудан алынтан іске жарайтын
бөлшектер комиссияның бағалаган багасы бойынша бухгалтерлш:
есепке алынады.
К әсіпоры нны ң иегізгі кұралдарды сатқаннан н ем есе бузған-
нан алган м атериалдары мен алынған сомаларынан негізгі
қуралдарды сату ж эне бұзуға байланы сты ш ы ғы ндарды алып
тастагандағы қалған қалдығы ұйы м ны ң өзінде қалады . ¥ йымдарда
есептен ш ы ғары лған негізгі құралдарды ң кұны «Н егізгі қуралдарды
сату бойы нш а ш ыгьш дар» шопгының дебитіне, «Н егізгі құралдар»
деп аталатын ш о п ы ң тиістілерінің кредитіне ж азы лады . Ал негізгі
құралдарды ң есептен ш ы гары лған күнге дейінгі ж инақталған
(есептелген) тозу сомасына «Н егізгі куралдарды ң тозуы» деп
аталатын ш отты ң тиістілері дебиттелініп, «Н егізгі кұралдар» деп
аталатын ш отгы ң ткістісі кредиттелінеді.
Е се п те н ш ы ғары лған негізгі құ р ал д ар д ан ал ы н ган іс-
ке ж ар ай ты н м атер и ал д ар м ен б аска б ө л ш ек тер д ің қуны :
« М атери алдар» деп аталаты н ш отты ң ти іс т іл ер ін ің д еби тін е,
« Н егізгі қ у р алд ар д ы сатудан алы наты н таб ы с» ш о ты н ы ң
к р ед и тін е ж азы лад ы .
К эсіпоры ндарда негізгі қуралдарды сатканнан алы наты н табы с
«Д ебиторлы к боры ш тар мен баска да активтер» ж әне «А қш алар»
деп аталатын бөлім ш оттары ны ң тиістілерінің дебитіне, «Н егізгі
құралдарды сагудан алынатын табы с» деп аталаты н ш оты ны ң
кредитіне ж азы лады . Н егізгі құралдарды есептен ш ы ғару опе-
рациясы ны ң соңы нда одан алы нған кірістер мен ш ы қкап ш ы ғы стар
«Ж иы нты к кіріс (ш ығьш )» ш оты на апарылады.
Б аска заңды немесе жеке тұлғаліарға тегін берілетін негізгі
кұралдарға улгілі турі НҚ-1 «Қабылдау-табыс ету (ақы сы з)» актісі
екі дана етіліп толтырьш ады. О ның біреуі негізгі куралдарды
беруш іде калды ры лы п, ал екш ш і данасы негізгі қуралдарды
алуш ы ға табы с етіледі. О сы актінің негізіңде басқа жеке немесе
заңды
тулғаларға
берілген
негізгі
куралдарды ң
түгендеу
(инвентарлы қ) карточкасына тиісті м әлім етгер толты ры лы п, ол
карточка актімен бірге негізгі қуралдарды алуш ы ға беріпеді. Н егізгі
қуралды ң ж әне оның түгендеу карточкасының басқа жеке немесе
заңды тулгага берілуі ж айлы негізгі қуралдарды ң ж ум ы с істеп
турған ж ері бойы нш а ж асалған инвентарлы қ карточкаларьш ы ң
тізіміне тиісті мәліметтер жазылады.
Н егізгі қуралдарды беруші үйым оны тегін алуш ы ға берілген
негізгі қуралдарды ң бастапқы куны мен тозу сомасын кәрсетіп,
240
♦
Бухгадтерлік есеп теориясы және негіздері
10-тарау. Айнапымга түспейтіи активтер
♦ 2 4 1
хат (авизо) жолдауы керек. Бул хах, яғни авизо 4 (төрт) дана
етіліп толты ры лады . Н егізгі құралдарды алған жеке н ем есе заңды
тұлған ы ң бухғалтериясы негізгі құралды алғанды ғы н білдіріп,
авизоны ң екі данасы на қол қойып ж эне оларға мөр басы п, негізгі
құралды беруш іге қайтарьш береді.
Сонымен басқа занды немесе жеке гұлғаларға тегін берілген
негізгі
құралдар баланстан «Қ абы лдау-табы с ету» актісімен
оны
алуш ьш ы ң
дәлелдейтін
хатьш а
(авизиоға)
негізделіп
ш ығарылады.
К әсіпоры ндарда негізгі құралдарды басқаларға тегін беруге
ж азы латы н бухгалтерлік ж азу
негізгі
құралдарды басқадай ж олм ен
есептен ш ы гаруға жазьш атын жазулармен бірдей ж азы лады .
Негізгі кұралдар есептен шыгарылганда бухгалтерлік
есепшоттары бойынша жүргізілетін операциялар
№
Олсрашіялар
мазмуны
Дебитге-
летін шот
Кредитте-
летін шот
1
2
3
4
1
Ессптсн шығарылган нсгізгі қүралдар:
- баланстық кұньша (қалдық кұньша);
- бұрьш ссептелгсн тозу сомасьша;
- сатылған негізгі құралдың келісілген
бағасына;
- сатып алушыга шот-факіура бойынша
есептелген КҚС сомасы;
- негізгі құралдың кайта бағаланган құнын
есептен шығарү.
842
131-134
301-303.
321-323
301-303,
321-323
541
121-125
121-125
722
633
561
2
Тозған,
бүлінген, істеи шыккан негізгі
күралдарды
есептен
шыгарғанда
іске
жарайтьш
материалдарын,
бөлшекгерін
кіріске алу
206
722
3
Егер бүлішен, жогалган, үрланган
негізгі күрагщар камсыздандырылған,
сақтандырылған жағдайда:
- олардын қалдық сомасына;
- есептелген тозу сомасына.
651
131-134
121-126
121-126
4
Негізгі құралдарды сатканнан алынған
табыс
421, 431.41,
451,301,331
722
5
Негізгі құралдарды ссептсн шыгарганда
қайта багалаудаи болған сома болінбегсн
табысқа адарылдьі
541
561
16
-
3/43
Достарыңызбен бөлісу: |
