6
♦ Бухгалтерлік есеп теоргіясы жэие негіздері
1 - т а р а у
Б У Х Г М Т Е Р .1 ІК ССЕІІ
М ЭІІІ, И1АКСАТЫ.
і і А і і ы а ы
1
.1.
Бухгалтерлік
есеп
туралы
т ү сіи ік ж эн е
он ы ң атқараты н қы зм еті
Бухгалтерлік есеп өзшщ бастауын сонау ХБ ғасырдан
алады. Бұл ғытьш туралл алғадікы түсшік шамамен 1340
жылдары іенуе қаласьшда пайда болған. Бухгалтерлік есептщ
алғашы негізін салушы және дамытушысы Француі манахы
Лука ГІачоли болып табьпады. Ол бухгалтерлік есеп туралы
1493 жылы Шоттар жэне жазулар деген тракіапгьш жазған.
Ал
«бухгалтер термині» XV ғасырда Австрия қаласында пайда
болған. Бухгалтерлік есеп — ұйымның қаржылық ақпаратьш белгші
бір (белгіленген) эдістері мен тэсілдері бойынша есептейтін,
өлшейтін және оны өңдеп, тасымаддайтьш ғылым. Ол кэсторьш-
ның жұмысын толығьімен бакьшап, оіш басқару үшін багыт-бағдар
берш, алдағы уақьггта істелшетін жұмысыи жосгіарлап жэне сонымен
қдгар ол ұйымньщ болашакта атқарьшатын жұмысьша экономи-
калық талдау жасауға оте кажетгі жүйе больш табылады. Сондыкган
бухгалтерлж есепгі бүтіндей халық шаруашьшыгы есебшщ ең басты
және непзпсі деп айтуымызга болады. Бухгалтерлік есеп ғылымынъщ
шыгу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көітгеген жү зжылдықтар
бұрын пайда болып, бүгінп күнге дейің әрбір кезеңдердің уакыт
талаптгарьша сэйкес дамыпкеледі. Гайпалар арасындағы шаруашьыық
операцияларьша байланысты табылгаң жазулардан бухгалтерлік
есеп біздің заманъшызға дейінгі V ғасырда жүргізілді деген дерекгер
бар. Ал біздің заманыкплзга дейінгі П ғасырда Грекияда салынган
қүрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдІң (ғимараттьщ)
қабырғасына жазылатьш болғаң. Рим империясының квесторлары
мемлекетпк
«іухгалтершерді
бақылап,
оның
қорытындысьш
емтихан қабылдаушы тыңдаган. Осьідан «аущггор» деген тершш
пайда болған. Міне, осы жогарьзда
айты лғаңдарға
сүйеңе сггырып,
1-тарау. Бухгаптермк есеп мані, мацызы, маңсаты ♦ 7
бухгалтерлік есептщ тек кана кэсіпорьш жріысьиіьщ бір бөлІгін атқа-
рьгп кана коимай, іүгас мемлекетгі басқаруга қагысы бар екендігін
дэлелде> імЬге болады. Сопдықган да батар көрнекті ғалым Б. Де
Солозаноның «Бухгалтерлік есеп болмаса элемді басқарү мүмкін
емес және онсыз аданлар бірш-бірі гүтінбес еді» - деген.
Қазақстан Республикасынын «Бухгалтерлік есеп жэне кар-
жылық есеп беру» туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті
жүргізу жүйесін аныктайды, қаржылық есеп беру мен оньщ
пайдаланылуын жэне есепке алудың негізгі принциптері мен жал-
пы тәртібін, ішкі бақылау жэне сыртқы аудит жөнідзегі талаптар-
ды, сондай-ақ үйымдардық қүқықгары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Рсспубликасьніың аумағында жүмыс істейтш барлық
кэсІпорын бухгалгерлік есептеу мен қаржылык есеп беруді осы
заңга сәйкес жүргізуге міндетті.
Кез келген үііымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу
экономикалық мэселелердің негізгі жэне басты кажеттілігі болып
табылады. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алу-
га, сатып-откізуге, айырбастауга және одан түскен каржыны тиімді
де үқыпты етіп бөліп жү:мсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашьшық
үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады.
Осы айтылғандарға сәйкес үйымдағы экономикалық және тех-
нологиялық үдерістердің, сондай-ак шаруашылық операцияла-
рының барлыгының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай
бухгалтерлік есептін негізі болып табылады. Жалпы бутсгалтерлік
есеп кэсіпорында мынадай қызмет атқарады:
• болашақга (алдағы уақытга) пайдалану үшін үиымда болып
жатқан операцияларды тіркеп жэне оны өңдеп отырады;
• ұйымның қаржылык-ақпараттық мәліметің өндейді, сондай-
ақ оны керек уақытына дейін сақгайды;
• каржыльЕҚ-ақпарагггық
мэліметгі пайдаланушыларға уақіъшы
беріп отырады, ал бұл ақпаратты гшйдаланушылар осы
деректер арқылы үйымділ басқару
бар ы сы н да түр л і
шешім
қдбылдайды
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшшің арасындағы айыр-
машылықгы білмегеннің салдарьшан бүл екеуін шатастырып
алатындар да жиі кездеседі. Бүлар іотэжірибеде өз қызметтері
8
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
барысында бірін-бірі ауыспгырьш отыратындығы, әрине, рас. Бірак
есеганінщ негізгі міндеті шаруашылық операцияларьш есептеу, тіркеу
жэне бухгалтерлік құжатгарды. акпарагггық мәліметгерді сақгау' ғана
болса, ал бул мәліметтерді өңдеп, оған экономикалық талдау жасап
жэне оны пайдалаңушылардың қачдануына ыңғайлы да тиімді етіп
жеткізіп беріп отыру бухгапггердш міндеті болып табылады.
Кэсіпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының бол-
масын негізгі кэсіби міндеті пайдаланушыларға дурыс есептелген
бухгалтерлік-ақпараттык мәліметтерді уақтылы, ягни дер кезінде
беру (ұсыну) болып табылады
^ ^
Бухгалтерлік есеп мәліметтерін пайда-
I
• ланушылар және олардың рөлі
Бухгалтерлгк есеп кэсіпорьшдар мен ұйымдардың пай-
далаңушыларға
берілетін қаржылық-ақпараттық
мэліметінің
көлеміне және мінездемесіне қарай ұйьшдастырыпады. Бұл
ақпараттық мэліметті пайдаланушылардың қатарына қаржы
салымшыларын
(инвесторларды),
несие
берушшерді
(банк
немесе банкіен тыс мекемелер) жэне бірлесіп экономикалық
қызмет жасаушыларды жатқызута болады. Осы жогарыда атал-
ған кәсіпорындардың ақпаратын пайдаланушылар маңызды
басқарушылық шешім
қабылдау
барысында
кэсіпорынның
қаржылық есебіне сүйенеді. Негізінен кәсіпорындар мен ұйым-
дардың қаржыльщ-ақпараттық мэліметін пайдаланушыларды
төмендегідей екі топқа бөліп қарастырады:
• ішкі пайдаланушылар;
« сыртқы пайдал анушыл ар
Ішкі пайдаланушыларға осы кэсіпорында қызмет атқаратын
тұлғалар, ал сыртқы лайдаланушыларга осы кэсіпорында қызмет
атқармайтын, бірақ оның қаржылық жағдайына қызығушылығы
бар заңды немесе жеке тұлгалар жаткызылады.
Сондай-ақ осы қаржылық-ақпараттық мәліметтерді пай-
даланушылардың өзі төмендегідей санатқа бөлінеді:
* кәсіпорьшды баскарушылар (басшылар);
Достарыңызбен бөлісу: |
