10-тарау, Айиапымш түспеитін акт ш т ер ♦ 233
І 11 7
Ж алға алынган және жалға берілген
АЛ/.
• негізгі құралдардың есебі
Кәсіпорындар өздеріне керекті, ягни уакытша қажет болған
негізп қуралдарды басқа ұйымдардан жалға алуларына болады.
Сондай-ақ кэсіпорындар озінің балансында гурған, бірақ уақьпша
иайдаланбай немесе қажет болмай тоқтатылып тұрған негізгі
кұралдарын басқа ұйымдарға уақытша жалға берулеріне де
бола,ды. Ол үшін екі кәсіпорынньщ, ягни негізгі құралдарды жалға
алушы жэне жалға берушшердің арасьщда келісімшарт жаса,луы
тиіс. Бұл келісімшартта жалға альшатын немесс жалға берілетін
негізғі құралдардың аталуы, техникалық жағдайы, бастапқы
құны, тозу құны, жалға берілетін немесе жалга алынатын мерзімі,
жалдық төлем акысының мөлшері, егер осы жалға алынғаң немесе
бершген уакытга бұл негізгі құралга жөндеу жүргізілуі қажет
болған жағдайда кім жөндейтіндігі (бұзылып қалған жағдайда)
жэне қайсы кэсіпорынның есебінен жүргізілетіндігі тшгы да басқа
мәліметтер көрсетілуі кажет. Жалга алынған немесе жалға берілген
негізгі құралдар өздерінің жалға алынуы немесе берілуі мерзімінің
ұзактығына қарай үш түрге бөлінеді:
* цысца мерзт ді жалдагы негізгі цуралдар;
• орта мерзімді жаядагы негізгі цұралдар;
9 үзақ м ерзт ді жалдагы негізгі цұралдар.
Кәсшорындарда негізгі құралдарды кысқа мерзімге жалға алу
немесе қысқа мерзімге жалға беру деп, бір жылға дейініі уақытқа
жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдарды айтады.
Халықаралық стандартта бұны «Рейтиңг» немесе «Чартер»
деп те атайды. Негізп құралдардың бір жыл мен үш жыл мерзімі
аралығында жалға алынуы немесе жалға берілуі орга мерзімді
жал түріне жатқызылады. Халықаралық стандартта жалдың
бұл түрін «Хайринг» деп атайды. Жалдың бұл түрлері бойынша
негізгі құралдарды жалга алғанда кемесе бергенде жалға алушы
ұйым сол негізгі құраддарды жалдық мерзімі аяқталганнан кейін
олардың иесіне қайтарып береді Кәсіпорындарда орта жзне кыс-
қа мерзімдерге жалга алынған негізп құраядар «Жалга алынған
негізгі құралдар» деп аталэтын баланс сыртындағы шотгьщ деби-
тіңде есептеледі, Ал бұл негізгі құралдар өз иесіне, яғни жалға
берушіге қайтарылған уақытында бұл жоғарыда аталған «Жалға
алынған негізгі құралдар» деп аталатын баланс сыртындағы шоты
кредитгелінеді. Кэсіпорын қысқа мерзімге жалға алынған негізп
құралдар үшш төлейтін жал төлеміне «Жал толемі» деп аталатын
шотты дебиттегі, «Басқадай кредиторлық борыштар мен есеп-
телген төлемдер» деп аталатын шотты кредиттейді. Ал ұйым бұл
есептелген жал төлемін төлеген жағдайда «Басқадай кредиторлық
борыштар мен есептелген төлемдер» шотын дебиттеп, «Ақшалар»
деп аталатын бөлім шоттарының тиістісілерін кредиттейдІ.
Кэсшорыңдарда негізгі құралдарды үш жылдан артық уақьгг-
қа жалға алу немесе жалға беру ұзак мерзімді жал түріне жатады.
Жалдың бұл түрі халықаралық стандаргга «Лизинг» деп те ата-
лады. Неғізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алудың немесе жалға
берудін өзі жай жэне каржыландырылған болып екіге бөлінеді.
Егер жалға алынған немесе жалға берілген негізгі құралдар езінің
жал туралы келісімшарттарында көрсетілген мерзімі аяктал-
ганнан соң міндето түрде иесіне қайтарылатын болса, онда бұл
ұзақ мерзімді жалдың жай тұріне жатқызылады. Ал ұзак мерзімге
жалға алу немесе жалға беруцің қаржыландырылган түрі бойынша
келісімшартта көрсетілген мерзім аяқталған соң негізгі құралдарды
жалға алушының сатып алуына кұқыгы бар болып табылады.
Үйымдар
негізгі
құралдарды
ұзақ
мерзімге
ж а ж а
алғанда
«Негізгі кұралдар» деп аталатын шоттардын тиістісі дебиттелініп,
«Жалдық міңдеттеме» шоты кредиттелінеді. Осы
ұзак
мерзімге
жалға алынган негізгі құралдар ушін ұйым жал төлемін төлегенде
«Жалдық міндеттеме» шоты дебиттеліп, «Акшалар» бөлімі
шоттарының тиістілері кредиттеледі.
НегізгІ құршщарды ұзақ мерзімге жалға бергенде «Негізгі
құралдарды есептен шығару бойынша шығындар» деп аталатын
шот дебиттеліп, «Негізгі құралдар» деп аталатын шоттардың
тиістісі кредиттелінеді. Ал бұл ұзақ мерзімге жалға бершген негізгі
құралдардан алынатын табыс «Басқадай дебиторлық борыш» деп
аталатын шотының дебитіне, «Жылдық қызметтен алынатын
табыс» (негізгі қызметі лизинг болып саналатын ұйымдарда)
234 ♦ Бухгаптерпік есеп теориясы ж знс негіздер:
10-тарау. Айнадымга туспейтін активтер ♦ 235
немесе «Негізгі емес кызметтен алатын басқадай табыстар» (негізгі
қызметі лизинг болып саналмайтын ұйымдарда) деп аталатын
шотгардың тиістісінің кредитіне жазылады.
Кәсіпорындар негізгі кұралдарды ұзақ мерзімге жалға
алганда оларға есептелетін гозу сомасы «Аяқталмаған кұрылыс»,
«Тауарларды (жұмысты, қызметгі) сату жөшндегі шыгындар»,
«Жалпы және экімшілік шығыңдары» деп агалатын шотгардың
дебитіне, «Негізгі құралдардың тозуы» деп
аталаггын
шотгың
тиістілершің кредитіне
жазьшады.
Ал бұрьш пайдаланылган негізгі құралдарды ұзақ мерзімге
жалға бергенде оларға бұрын есептелгең тозу
сомасьша
«Негізгі құралдардың тозуы» деп аталатын шоттың тиістілері
дебиттеліп, «Негізгі құралдар» деп аталатын шоттардың тиістісі
кредиттелінеді.
Үйымдардың ұзақ мерзімге жалға алган иегізгі құралдарына
жасалған келісімшарттагы көрсетілген уақыт
аяқталы п,
ол құрал
ұйымның өз меншігіне айналган уакытта, «Негізгі құралдар» деп
апгалатьш шоттардың тиістісі дебиттелшіп, «Үзак мерзімге жалға
альшган негізгі құралдар» деп аталатын шоттардың
тиісті
аралық
шоттары кредиттелінеді.
Кәсіпорындарда ұзақ мерзімге жалға
алынған
негізгі
құралдардың талдамалык
есебі
олардын түрлері бойынша жэне
эрбір
түгендем е
объектілері бойынша бөлек
ж үргізіледі.
Үзақ
мерзімге жалға алынған негізгі кұралдардың жалга алынған
мерзІмдерінен бұрын иесіне қайтарылуы бухгалтерлік есепте
былайша көрсетіледі:
Жалгерде:
Келісімшарт бойынша эзірге төленбеген жал төлсміне
«Жалдық міндеттеме» шоты дебитгелініп, «Негізгі кұралдар»
деп аталатьш шотгың гиістілері кредитгелінеді. Сонымен қатар
есептелген тозу сомасына «Негізгі құралдардың тозуы» шотьшың
тиістісі дебиттелініп, «Негізгі құралдар» деп аталатын шоттың
тиістісі кредиттелінеді.
Ж алга берушіде:
Жалгер қайгарып берген негізгі құралдардың қалдық со~
масына «Негізгі құралдар» деп аталатын шоттың тиістісі
дебиггелініп, «Басқадай дебіггорлық борынггар» деп аталатын щот
Достарыңызбен бөлісу: |
