Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

 
7 Тарау: Энергетика жəне қоршаған орта
   
 
 
157 
 
 
7.4 Кесте: CO
2
 шығарындыларының энергетикамен байланысты 2004 жылғы негізгі 
коэффициентері 
 
Жан басына 
шаққандағы 
СО2 (мың СО2 
жан басына 
шаққанда)
Жан басына 
шаққандағы 
ЖІӨ (2000 USD 
CТҚ)
БЭЖҰ/ЖІӨ 
(ТНЭ/мың- 
2000 - USD 
CТҚ)
CO
2
*/БЭЖҰ 
(мың СО2/ТНЭ)
Жан басына 
шаққандағы 
БЭЖҰ
(Жан басына 
шаққанда ТНЭ)
Қазақстан
10,81
6 890
0,53
2,96
3,66
бұрынғы КСРО**
8,09
7 000
0,49
2,36
3,43
елдері Еуропа ЭЫДҰ***
7,72
21 830
0,16
2,21
3,50
орталық жəне Шығыс Еуропа****
5,41
7 290
0,34
2,25
2,41
Дерек көзі: ХЭА, 2007 ж. 
Ескерту:  
* CO
2
 шығарындылары тек отын жануының өнімдері ғана. Жан басына шаққандағы  CO
2 
шығарындылары есептік 
ұқсастық  формуласы  арқылы  көрсетілуі  мүмкін,  бұл  энергия  пайдаланудың  түріне  сүйене  отырып, CO
2
 
шығарындыларының негізгі себептерін анқытауға көмектеседі:  
Жан басына шаққандағы CO
2
 -
 
 =(Жан басына шаққандағы ЖІӨ) х (БЭЖҰ/ЖІӨ) х (CO
2 
шығарындылары/ БЭЖҰ) 
*  Бұрынғы  КСРО  елдеріне  Армения,  Əзірбайжан,  Беларусь,  Эстония,  Грузия,  Қазақстан,  Қырғызстан,  Латвия, 
Литва, Молдова, Ресей Федерациясы, Тəжікстан, Түркіменстан, Украина, Өзбекстан жатады. 
**Еуропа елдері - ЭЫДҰ мүшелеріне Австрия, Бельгия, Чех Республикасы, Дания, Финляндия, Франция, Германия, 
Грекия,  Венгрия,  Исландия,  Италия,  Люксембург,  Нидерланды,  Норвегия,  Польша,  Португалия,  Словакия 
Республикасы, Испания, Швеция, Швейцария, Түркия жəне Ұлыбритания жатады. 
****  Орталық  жəне  Шығыс  Еуропа  елдеріне  Албания,  Беларусь,  Болгария,  Кипр,  Эстония,  Босния  жəне 
Герцеговина, Хорватия, Латвия, Литва, Мальта, Молдова, Монтенегро, Румыния, Сербия, Словакия жəне бұрынғы 
югославиялық Македония Республикасы жатады. 
Елдер ХЭА анықтамасына сəйкес топтарға жатқызылды 
 
Топырақ пен суға қатысты салдарлар (зардаптар) 
 
Қазақстанда жер қыртыстарының ластануының негізгі  себебіне- ауыр металлдар, мұнай жəне 
мұнай  өнімдері  жатады.  Электр  энергиясының 70% көмір  жағатын  электр  станцияларында 
өндірілетінін  жəне  көмір  бəрінен  де  кəсіпорындарда  көп  пайдаланылатынын  ескергенде, 
атмосферадан  топырақ  пен  суға  түсетін  ұшпалы  құрамдарда  болатын,  ауыр  металлдар 
шығарындыларының  едəуір  үлесімен  көмір  жағуды  байланыстыру  орынды  болар  еді.  Ең  ірі 
электр  станциялары  көмір  шахталарына  жақын  орналасқан,  сондықтан  көмір  тасымалына 
байланысты  салдарларды  барынша  кемітеді.  Осыған  байланысты  сондай-ақ  мына  жəйтті  де 
ұмытпау  керек,  электр  станцияларының SO
x 
и NO
x 
шығарындылары  қышқылды
 
жаңбырлар 
жауғызады  да,  су  мен  топырақты  қышқылдандырып,  сол  арқылы  ауыл  шарушылығына,  
ормандар мен биоалуантүрлілікке зиян келтіреді.  
 
7.4 
Энергетикалық саясат  
 
Энергетика саясаты мен стратегиялары 
 
Үкіметтің негізгі басымдықтарының бірі-энергетикалық тəуелсіздікке қол жеткізу. 1999 жылы 
сəуірде  қабылдаған  «Энергетиканы 2030 жылға  дейін  дамыту  Бағдарламасы», - осы  бағытта 
жасалған  түбегейлі  маңызды  қадам.  Бағдарлама  экспортқа  бағдарланған  жəне  озық 
технологияларға негізделген энергетикалық рынок құру мақсатында əзірленді. Бағдарламаның 
мақсаты-елдегі    энергиямен  жабдықтау  ісінің  қауіпсіздігі  мен  сенімсіздігін  қамтамасыз  ету 
жəне энергия өндірісінде газдың үлесін ұлғайту. 
 
Осыған  байланысты  үкіметтің  алдында  энергетикалық  инфрақұрылымды  күшейту,  электр 
энергиясының  бəсекеге  қабылетті  рыногын  дамыту,  жылумен  жабдықтаудың  жұмыс  істеп 
тұрған  жүйелерін    жаңарту,  жаңғыртылатын  энергия  көздері  мен  энергияны  ұтымды 
пайдалануды  одан  əрі  пысықтау,  сондай-ақ  зиянды  газдардың  шығарындыларына  қатысты 
квоталар  рыногына  шығу  мүмкіндігін  алу,  яғни,  экологиялық  даму  тетігі  аясындағы 

158
 III 
Бөлім: Экономикалық секторлар қызметіндегі экологиялық пайымдардың есебі жəне тұрақты дамуды 
көтермелеу 
 
 
уағдаластық пен ратификациялағаннан кейін Киото хаттамасын бірлесіп іске асыру міндеттері 
тұр. 
 
Саясаттың  негізгі  мақсаттарының  бірі-электрмен  жабдықтауда  өзіндік  қамтамасыздыққа  қол 
жеткізу.  Оның  үстіне,  қалған  барлық  энергия  жүйесі  сияқты,  секторды  басым  дəрежеде 
экспортқа  бағдарлау  жəне  оны  жеке,  соның  ішінде  шетелдік  инвесторларға  анағұрлым 
қолжетімді ету жоспарлануда. Қазқастанның біртұтас энергия беру жүйесін құру жəне электр 
энергиясын  бөлу,  сондай-ақ  Ресей  Федерациясының  біртұтас  энергия  жүйесімен  жəне 
Орталық-азиялық мемлекеттердің жүйелерімен ынтымақтастықты кеңейту осымен байланысты 
мұның  стратегиялық  міндеттерге  қатысы  бар.  Биліктер  де  сондай-ақ  жұмыс    істеп  тұрған 
энергетикалық  қуаттарды  қайта  құру  мен  жаңарту  қажеттілігіне  өздеріне  есеп  береді.  Электр 
энергиясын  беру  мен  бөлудің  қазақ  секторына  ірі  күрделі  қаржы  жұмсалымдарын  жасауға 
кедергі жасайтын басқа да бөгеуілдер бар (электр энергиясының төмен бағалары). 
 
Ал  жылу  энергетика  секторына  келетін  болсақ,  бір  мезгілде  қатар  электр  жəне  жылу 
энергиясының  ең  жоғары  мөлшерін  алуға  мүмкіндік  беретін  қолданыстағы  жылу  жүйелерін 
қайта құру мен жаңарту  негізгі стратегиялық мақсат болып табылады. Қазақстан да сондай-ақ 
атом  энергетикасын  дамыту  мүмкіндігін  қарастыруда,  бұл  жаңа  өндіріс  нысандарын  салуды 
талап етеді. Ақтауда орналасқан 90 МВт-ғы жалғыз Маңғыстау АЭС-і 1999 жылы жабылды.   
 
 
Екібастұз АЕС-і  (бұрынғы ГРЭС-1) 
 
Тұрақты өндіріс жəне энергия тұтыну: қоршаған ортаның мақсаттық 
көрсеткіштерінің саясаты, стратегиясы жəне интеграциясы   
 
Жаңғырылатын  энергия  көздерін  дамыту,  энергетика  инфрақұрылымын  жақсарту  мен  ПГ 
шығарындыларын азайту үшін қажет қадам болып саналады. Жаңғыртылатын энергия көздерін 
пайдалану осы уақытқа дейін барынша аз күйінде қалып отыр (2004 жылы 1.4 % БЭЖҰ) жəне 
ол  тиісті  ынталандырулардың  болмауы  себебінен,  іс  жүзінде,  негізінен  гидроэнергетикаға 
саяды. 
 
Стратегиялық маңызды бағыт ретінде баламалы энергия көздерін дамыту қажеттілігін нұсқаған 
1999 жылғы энергетикалық Бағдарламадан бері, тұрақты өндіріс пен энергия  тұтынуды қоса 
есептегенде, экономикалық саясаттың өзге де құралдары жетілдірілді. 
 
2007-2024  жылдарда  тұрақты  дамуға  өту  тұжырымдамасы  (ТДӨТ, 2006 ж.  тарауды  қараңыз) 
ресурстарды  пайдаланудың  тиімділігіне,  ғылыми-техникалық  жаңалықтарға,  өндіріс  пен